Andrzej Frycz-Modrzewski, Wybór pism, oprac

8b. Andrzej Frycz-Modrzewski, Wybór pism, oprac. W. Voise, Wrocław 1977 lub wyd. nast. (BN I, 229) - O poprawie Rzeczpospolitej, rozdział: o wojnie, o kościele, o szkole, oprac. Emilia Chacińska

-traktat Andrzej Frycza Modrzewskiego, wydany przez krakowską Drukarnię Łazarzową

-należy d grupy renesansowych pism emendacyjnych

-pismo miało na celu przedstawienie ówczesnych problemów Rzeczpospolitej i podanie sposobów prowadzących do ich rozwiązania

-pisma wyrastają z tradycji retorycznej

-oparte są na rozważaniach wielu starożytnych i współczesnych twórcy myślicieli i filozofów, np.: Arystotelesa, Platona, Cycerona, Erazma z Rotterdamu, św. Augustyna. Nawiązuje także do nauk płynących bezpośrednio z Biblii

-w księgach wyróżnić można elementy mowy pochwalnej, kiedy to Frycz-Modrzewski chwali dobre obyczaje(dominacja tzw. mowy pochwalnej-genus demonstrativum), lub gani negatywne aspekty życia społecznego i politycznego( pojawia się wtedy styl mowy sądowej-genus iudicale), gdy zaś autor załącza swe rady, pojawia się w dziele motyw mowy doradczej(genus deliberativum)

-Modrzewski był doskonałym retorem, posługuje się więc w swym dziele trzema stylami wypowiedzi: wysokim, wzniosłym i niskim(nawiązanie do gawędy).

-nie unika komentarzy osobistych o zabarwieniu satyryczno-ironicznym

-narrator-sam autor; wypowiada się z perspektywy autorytetu

-podstawowym obowiązkiem władzy państwowej jest niedopuszczenie do działań wojennych

-ważne jest utrzymanie pokoju z sąsiednimi narodami, postępowanie uczciwe, które nie skłania do wszczęcia jakichkolwiek starć

-sytuacje kryzysowe należy rozwiązywać w zgodzie z prawem i za pośrednictwem ludzi do tego uprawnionych

-gwarancją pokoju między państwami są tzw. „umowy”(każde państwo wybiera reprezentanta, który sprawuje pieczę nad daną umową)

-najważniejsza jest chęć życia w pokoju(należy jednak przezornie kontrolować działania osób postronnych, nawet w trakcie trwania pokoju)

-jeżeli okaże się, że ktokolwiek działa wbrew dobru interesom państwowym, należy mu przeszkodzić, w sposób uczciwy i zgodny z prawem(powziąć wszelkie kroki uniemożliwiające haniebny czyn)

-w razie domniemanego niebezpieczeństwa granice należy obwarować strażą, wzmocnić system obronny

-zamki powinny być przygotowane na wypadek wojny, wyposażenie ich w żywność i odpowiedni sprzęt to obowiązek rządzących

-w osadach granicznych powinno urządzić się małe zameczki, które stanowiłyby schronienie dla żołnierzy w przypadku wszczęcia wojny

-konflikty w początkowej fazie winny być rozwiązywane przez wyznaczonych posłów(próba negocjacji i dojścia do obopólnego porozumienia)

-do broni można stawać dopiero wtedy, gdy druga strona nie wykazuje chęci ugody i usilnie dąży do starcia na polu walki

-jeśli wojna się rozpocznie należy starać się o przeniesienie walk na ziemie wroga

-jeżeli król Polski zmuszony będzie do wypowiedzenia nieprzyjacielowi wojny musi dołożyć wszelkich starań, by powstrzymać niszczycielskie działanie drugiej strony

-osoby sprawujące najwyższe funkcje kościele powinny być wybierane przez ogół społeczeństwa, jest to jedyne sprawiedliwe rozwiązanie

-racjonalna władza może być tylko wtedy, gdy sprawuje ją jedna osoba (utrzymanie jedności i ciągłości władzy, brak rozproszenie w przypadku rządów podzielonych)

-tyranem staje się ten, kto dzierży w ręku całkowitą władzę i nie jest kontrolowany

-kwestia wyboru na papieża powinna być starannie przemyślana: określenie, jakie kryteria ma spełniać dana osoba i jak powinna być wybierana, oraz przez kogo(wszystko to powinno mieć kodyfikację prawną)

-na kościelne stanowiska powoływani są nie ci, którzy dobrze znają prawidła kościelne, ale ci znający sztukę wojenną i realia świeckiej egzystencji

-karygodny jest wybór na stanowiska kościelne osób tej samej narodowości bądź przekonań-każdy ma prawo czynić służbę Bożą, jeśli został do tego prawdziwie powołany(niechęć do dyskryminacji rasowej)

-ludzie o niskim poziomie wiedzy kościelnej powinni mieć swoich przewodników, którzy ich ukierunkują i pokażą, jak postępować godnie i uczciwie

-dostojnicy kościelni powinni szczycić się cnotą, honorem i godnością, zmierzać do bycia wzorem do naśladowania dla wiernych

-stary system wyboru papieża jest błędny(osadzania na tronie papieskim wyłącznie Włochów); należy go znieść, wtedy też dojdzie do poprawy prawa kościelnego i wprowadzenia nowych, lepszych zwyczajów

-jeśli biskupom brakuje sił do świętej służby, powinno się przydzielić im pomocników, którzy pomogą im w obowiązkach lub na pewien czas całkowicie przejmą

-autor podejmuje problem godności nauczycielskiej

-nauczyciel winien być dobrze opłacany; to sprawia, że solidniej wykonuje swe obowiązki i nie jest zmuszony do szukania innych źródeł zarobkowych

-nawiązuje do Platona, Cycerona, Arystotelesa i jego szkoły

-wyjaśnia etymologię słowa „szkoła”, które pochodzi od łacińskiego „schola”

-przedstawia tradycję szkoły od antyku, kiedy to Chrystus był pierwszym nauczycielem

-sugeruje, by koszty nauczania ponosiło duchowieństwo(stwierdzenie to wywołało wielki sprzeciw wśród tej warstwy społecznej)

-osoby zamożne wydają pieniądze na masę niepotrzebnych rzeczy, podczas gdy edukacja w kraju kuleje

-środki potrzebne są chociażby na remont zaniedbanych szkół

-wykształceni ludzie są niezwykle ważni, by tworzyć renesansową wizję świata(pochwała nauk i szeroko pojętego humanizmu)

-kwestia nauki powinna znajdować się w najwyższym poszanowaniu

-ludziom wykształconym należy się szacunek

-rodzice powinno wychować dzieci tak, aby chciały służyć swą wiedzą państwu, czyniły zadość rodzicom, którzy inwestują w ich edukację

-brak dbałości o edukację jest grzechem zaniedbania, za który trzeba ponieść karę i następnie pokutować

-do nauki należy zachęcać nie tylko uczniów, ale i nauczycieli, pokazać im korzyści płynące z tego procesu, roztoczyć wizję przyszłych zaszczytów

-autor krytycznie ocenia ludzi, którzy nie szanują rzemiosła nauczycielskiego i lekceważą wagę nauki

-człowiek nie powinien otrzymywać stałego wynagrodzenia, jedynie w zależności od tego, jak dobrze wykonał swą pracę(autor sugeruje, że w ten sposób można zmobilizować obywateli do bardziej efektywnej pracy)

-w wytężonej edukacji autor widzi szansę na poprawę warunków życia społecznego, politycznego, gospodarczego.