21 i 22. okres Sewerów i ich następców 193-253
Septyniusz Sewer i jego żona Julia Donna, Karakalla, Heliogabal, Aleksander Sewer, okres anarchii wojskowej
w reliefie i portrecie - zanik realizmu na rzecz symbolizmu i konwencji (personifikacje miejsc, tło neutralne, jednoplanowe lub spiętrzone, linearyzm, umowność, frontalne przedstawienie protagonistów, proporcje hierarchiczne, odtwarza się charakter portretowanej osoby, schematy, relief miał głębokie tło i wyraźny kontur).
Jedyna zachowany antyczny plan Rzymu - Forma urbi romae 203-211, skala 1:240, składał się z marmurowych płyt, budowle podpisane były inskrypcjami.
Kompleks seweriański w Leptis Magna składał się z portu, forum, ulicy kolumnowej z termami, bazylika, nimfeum. Port miał 2 mola z latarnia i więżą sygnalizacyjna. Bazylika 3-nawowa z 2 apsydami.
Rozbudowano termy (oderwanie od portyku i powiększenie łaźni), przebudowywano teatry do potrzeb widowisk rozrywkowych i pantomim wodnych, rozpowszechniły się nimfea w kształcie budynków scenicznych. Budowano liczne łuki triumfalne i łuki czworofasadowe (tetrapylony). Zmiana ulęgły kolumnady uliczne (kolumny stoją na osobnych bazach i podtrzymują arkady). Stosowano na większą skalę sklepienia krzyżowe, żebrowe i kopuły na żagielkach.
Termy Karakalli 217 rok, na planie prostokąta, budynek term stoi po środku ogrodu otoczonego portykiem, w środku były biblioteki, cysterny z woda, baseny z zimna, ciepła i gorąca woda, pomieszczenie z piaskiem do ćwiczeń. W portyku były tawerny dostępne od zewnątrz. Bogata dekoracja rzeźbiarska.
Nimfea - monumentalnie obudowane fontanny, znane od okresu republiki, za panowania Sewerów przybierały rożne kształty. Septizodium z pocz. III wieku przypominało scenę. Budowla miała 3 kondygnacje, z bocznymi skrzydłami, bogata rozczłonkowana fasada i fontannami.
Odbudowano okrągłą świątynię Westy na Forum Romanum - 2 kolumnady, ściany celli przylegają do wewnętrznej kolumnady,
Sanktuarium w Balbek w Syrii składa się z 2 świątyń: Jowisza Heliopolitańskiego i Bachusa lub Merkurego, propyleje, dziedziniec heksagonalny, dziedziniec prostokątny, mały dziedziniec, wielki ołtarz wieżowy, mały ołtarz wieżowy, baseny. Świątynie były bogato zdobione architektonicznie. Za kompleksem stała trzecia, okrągła świątynia Wenus z 5 niszami na zewnątrz ścian celli i eksedrami w portyku.
Rzeźba
2 fazy: od 217 (Septyniusz Sewer i Karakalla) i 218-153 (Heliogabal, Aleksander Seweryn, okres cesarzy żołnierzy). I fazie portrety podobne są do okresu antoninowskiego. II faza to linearyzm. Portret męski: włosy to zwarta masa tworzącą rodzaj płaskiej czapeczki z drobnymi pociągnięciami dłuta, krotki zarost, zmarszczki w formie bruzd, ostry kontur oka. Portret kobiecy: noszono peruki osłaniające uszy. Wyraz twarzy to napięcie uczuciowe z odcieniem smutku, nie ukrywa się wieku i zmarszczek.
Portrety Septyniusza Sewera - filozof, broda rozdzielona pośrodku na wzór Serapisa, 3 lub 4 loki opadające na czoło. Portret rodziny Sewerów to drewniany medalion z 200-210 roku z zatartym wizerunkiem Gety (brata Karakalli). Portrety Karakalli określa się jako Karakalla-szatan i odznaczają się silnym skrzywieniem głowy w lewo, ściągniętymi brwiami, dwiema zmarszczkami na czole.
Nowy styl prezentują portrety Heliogabala, Aleksandra Sewera, Maksymina Traka, Filipa Araba, Decjusza. Portret kobiecy opracowywany był miękko i plastycznie. Włosy były rozdzielane nad czołem, karbowane nad skrońmi, osłaniały uszy, opadały na ramiona. Często portretowano Julie Donne i księżniczki syryjskie. Cesarzowej stawiano posagi i łączono jej wizerunek z figurą bogini. Portrety Otacili Sewery, żony Filipa Araba przedstawiają twarz z wyrazem niepokoju, lekko rozchylonymi ustami i starannie opracowanymi oczami zwróconymi ku górze. Portret Etruscilli, żony Decjusza to przedstawienie werystyczne, włosy wykonane są gładko i graficznie jak w portrecie męskim.
Relief historyczny upamiętniał zwycięskie wojny, fakty historyczne uzasadniające przejecie władzy, związki rodzinne. Na reliefach cesarzowa zajmuje miejsce równe cesarzowi. Łuk Septyniusza Sewera i jego synów na Forum Romanum 203 r. upamiętnia 10 rocznice panowanie cesarza i zwycięstwo nad Partami. Reliefy są ostro cięte, płaskie i pobieżnie modelowane, tło wybierane jest spomiędzy figur, zastosowano perspektywę mieszaną, spiętrzenie planów.
Brama Srebrników na forum boarium 204 r. to portret całej rodziny. Brama składa się z 2 węgarów i nadproża, na nadprożu jest inskrypcja a reszta pokryta jest reliefem. Jest tu scena składania ofiary przez parę cesarska, postacie stoją frontalnie co je heroizuje. Bardzo urozmaicone i bogate orientalne ornamenty. Relief z tetrapyloni z Leptis Magna przedstawia rodzinę królewską w scenach symbolizujących cnoty. Postacie stoją frontalnie.
23 Okres anarchii 253-284
W drugie pol. III wieku dalsze kłopoty polityczne i ekonomiczne spowodowały ograniczenie budownictwa i reliefu historycznego. Portret cesarski przejął ideologiczna funkcje reliefu. Rozwinęła się rzeźba sepulkralna. 3 fala klasycyzmu (po Auguście - twórcy cesarstwa i Hadrianie - cesarzu filozofie). Za Aureliana rozwija się architektura monumentalna (świątynia słońca i mury obronne).
Świątynia boga słońca niezwyciężonego - (nie zachowała się), złożone w 2 dziedzińców połączonych kwadratowa aula, pośrodku większego dziedzińca wznosiła się mała świątynia.
Mur Aureliana - ma 19 km długości, zbudowany z cementu i licowany cegłą, wtopiono w mury liczne budowle (grobowce, domy, luki, portyki), miał korytarz dla straży, co 100 stop rzymskich wznosiła się kwadratowa wieża, dwuprzelotowa, sklepiona łukowo.
Portret
Dzieli się na 2 fazy: Galiena i jego następców przed Dioklecjanem (stylem zbliżone do późnoseweriańskiego). Portrety z okresu Galiena zbliżają się do klasycyzmu, broda zachodzi na szyje, plastyczny modelunek zarostu, ograniczenie użycia świdra, graficzne opracowanie oka, zanika wyraz bólu i smutku. Portretów Galiena nie idealizowano. Portret Galiena z domu westalek na Forum Romanum - głowa posagu naturalnej wielkości, skręcona lekko w prawo, plastyczny modelunek, głęboko osadzone oczy skierowane w gore, zaciśnięte wargi o nierównym kształcie.
Po Galienie zanikł portret oficjalny, jego funkcje pełniły portrety fizjonomiczne, nie różniące się od prywatnych. Portrety cesarskie z lat 268-285 - symetria twarzy o geometrycznych rysach (styl krystaliniczny), graficzne opracowanie włosów i brody, głębokie bruzdy i zmarszczki, głęboko osadzone oczy, opracowanie plastyczne gałki ocznej, brwi wymodelowane i opracowane graficznie, silna ekspresja z odcieniem smutku.
Sarkofagi w III wieku
Rzeźba reprezentuje styl późnego antyku, czyli ostry modelunek, spiętrzenie planów, bardzo głęboki relief, światłocień. Przedstawia się sceny historyczne, batalistyczne i rodzajowe służące jako alegorie. Pojawia się nowy typ ikonograficzny - polowanie na lwa.
Sarkofag Balbiniusa - typ kline, z figura cesarza i cesarzowej na pokrywie, płaskorzeźba przedstawia zmarłego w scenie ofiary i zaślubin, towarzysza mi bogowie jako alegorie cnot cesarskich. Zachowały się resztki polichromii i złoceń. Relief jest wypukły.
Sarkofag batalistyczny Ludovisi - relief figuralny o kompozycji spiętrzonej, czteropasmowej, przedstawia rzymian, wodza na koniu, sceny walki, rannych i zabitych barbarzyńców.
W 1 pol. III wieku powstaje nowy kształt sarkofagu - owalny, naśladujący kadź do wytłaczania wina. Na początku pokrywane były kanelurami w kształcie litery S z postaciami figuralnymi w medalionie lub symbolem śmierci (uchylone wrota). Potem pojawiają się sarkofagi owalne z dekoracja figuralna, rodzajowa lub mitologiczna.
W 2 pol. III wieku pojawiają się na sarkofagach sceny pasterskie związane z chrześcijańskim wątkiem Dobrego Pasterza, mają kompozycję spiętrzoną.