Nowicka - Inny jako obcy
Inny jako:
a) osoba różna (czyli nie tożsama) od nas lub od kogoś kogo mieliśmy na uwadze
kategoryzowanie
b) osoba, która różni się w sposób godny uwagi od nas lub od kogoś kogo mieliśmy na uwadze
wskazanie różnic między kategoriami
Antropologia poznawcza zajmuje się wykazywaniem różnic w kategoryzowaniu świata społecznego przez ludzi (np. brat u Malinowskiego) - społeczne uwarunkowanie percepcji
- Whorf: „Wszystko, co w języku, znajduje się w myśleniu”
Inność służy kategoryzowaniu. Po przypisaniu jej funkcji wartościującej powstaje obcość. Postawa obserwatora przekształca się w ocenę (przeważnie negatywną). Biorąc pod uwagę fakt, że ocena może pojawiać się przed obserwacją - zyskujemy prostą drogę do stereotypów.
OBCOŚĆ JAKO ŹRÓDŁO CIERPIEŃ
Poczucie obcości wiąże się z uczuciami negatywnymi, repulsywnymi. Częściowo jest to uzasadnione ze względu na obawę przed zagrożeniem. W zjawiskach społecznych może jednak wynikać z frustracji, której skutkiem jest zbiorowa agresja skierowana na obcych (mechanizm kozła ofiarnego). Wskazać również należy zagrożenie dla integracji kultury wynikające z kontaktów z innością (dotyczy to wyłącznie społeczeństw przedpiśmiennych.
Czy obcość nierozerwalnie wiąże się z uczuciami negatywnymi? Może po prostu są one bardziej dostrzegalne? Agresja wobec obcych może przesadnie uwydatniać jednostronne podejście.
Znalezienie się w środowisku obcym, które postrzega nas jako obcych wiąże się z: zagrożeniem i niepokojem, dyskomfortem wynikającym z podważania poczucia wartości, braku akceptacji lub odrzucenia. Ci, którzy są „u siebie” mają poparcie zbiorowości.
Dwie sytuacje „obcego”
samotny podróżnik / indywidualny emigrant
- świadomość czasowości pobytu zmniejsza napięcie względem pobytu stałego
- źródłem napięcia: odmienne otoczenie ludzkie i materialne
- zmienną jest też wola pobytu w obcym miejscu
- turysta również nie chce inności jako zwykłego elementu codzienności
członek religijnej lub etnicznej mniejszości
Najgorzej czuć osamotnienie wśród swoich. Obcość w stosunku do własnej grupy jest szczególnie silnym źródłem niepokoju i poczucia krzywdy (tu kłania się psychologia). Ossowski pisał o „asymetrii więzi społecznej”, czyli sytuacji gdy jednostka czuje się członkiem grupy etnicznej, która tej przynależności nie uznaje (pisał też o tym Merton).
OBCOŚĆ JAKO ŹRÓDŁ PRZYJEMNOŚCI
Przyjemność wynikająca z kontaktów z obcością, swoista fascynacja posiada podstawowy warunek: perspektywa bliskiego powrotu do swojskości. W dodatku zazwyczaj towarzyszą nam jakieś osoby „swoje”, które gwarantują nam oparcie w sytuacji znużenia obcością. Obcość zatem jest ciekawym przerywnikiem, ale „wszędzie dobrze ale w domu najlepiej”.
ISTOTA SWOJSKOŚCI
Swojskość =/= obcość
Etymologia swojskości:
związki łączności i dzierżawienia z przedmiotem, który określamy jako swój
pozytywne związki emocjonalne, bliskość uczuciowa
„Swój” określa obiektywny związek miedzy naszą osobą, a przedmiotem materialnym, grupą, osobą, terytorium, wytworem kulturowym, symbolem lub bytem idealnym. Zatem to co swojskie zakłada poczucie bezpieczeństwa, podobieństwo i bliskość. Jednostka nabiera poczucia swojskości w procesie socjalizacji, w której kształtuje się relatywne postrzeganie norm. Wskazane jest, aby w każdym społeczeństwie swojskość przeważała nad obcością. Im większa i silniejsza grupa społeczna, tym więcej poczucia pewności siebie i bezpieczeństwa. Małe grupy kompensują braki intensywnością więzi.
OD OBCOŚCI DO SWOJSKOŚCI: OSWAJANIE
Pokonywanie dystansu społecznego poprzez długotrwały kontakt z obcością może prowadzić do osłabienia obcości. My oswajamy się do środowiska i środowisko do nas.
Częsty i intensywny kontakt z obcymi może prowadzić do przemian świadomości:
polegających na zamykaniu się w celu ochrony własnej tożsamości
podziału życia na sferę kontaktów z obcymi oraz sferę kontaktów ze swoimi
poszerzania zasięgu swojskości (unifikacja świata)
Przypadek (c) związany jest z pozytywnymi przeżyciami - odkrywamy czyjeś podobieństwo i bliskość.
Asymilacja grup wyznaniowych jest trudniejsza niż mniejszościowych - dochodzą obowiązki sankcjonowane sakralnie. Im mniej rygorystyczne są normy wyznaniowe tym łatwiej o asymilację.
OD SWOJSKOŚCI DO OBCOŚCI: WYOBCOWANIE
Schulz: „Homecomer” (również Lem: „Powrót z gwiazd”) - wyobcowanie osoby powracającej do domu
kwestia izolacji czasowej - to co było swojskie może już nie istnieć Im bliższe były dla nas osoby, czy przedmioty, tym większy niepokój i stres.
Gdy obcość zastępuje swojskość w zbiorowości - następuje jej rozpad. (obozy koncentracyjne?)
Obcość jest potrzebna w każdej grupie, ale nie może przeważać nad swojskością. Więź oparta na wrogości do obcych prowadzi często do zbiorowej agresji opartej na ideologii wyższości własnej grupy.
OSOBOWOŚĆ I SPOŁECZEŃSTWO A STOSUNEK DO OBCYCH
Skąd wrogość wobec obcych?
Adorno: [ujęcie psychoanalityczne] - Osobowość autorytarna ukształtowana w dzieciństwie. Represyjny styl wychowania jako podstawa niechęci wobec obcych (tendencja do ostrych kategoryzacji i posługiwania się stereotypami). Agresja nie mająca ujscia w dzieciństwie rzutowana jest na obcych tworząc syndom autorytaryzmu (mechanizm obronny).
Rokeach [teoria dogmatyzmu] - podkreślał płaszczyznę poznawczą. Zdobywanie informacji dysonansowych wzbudza poczucie lęku i zagrożenia. Dogmatyzm to struktura umysłowa będąca formą obrony psychicznej. Ludzie stawiają znak równości między wszystkim, co nie akceptowane. Nietolerancja wobec odmienności religijnej jest funkcją postrzeganych różnic przekonań dzielących grupy wyznaniowe. Osoby dogmatyczne są żarliwszymi i wierniejszymi wyznawcami systemów religijnych. Mamy tu zatem do czynienia z „umysłem zamkniętym”
Miller - autorytaryzm jako bezrefleksyjny konformizm wobec autorytetu, sztywna konwencjonalność i nietolerancja
Wykształcenie i wielość kontaktów sprzyjają elastyczności osobowości i otwartości
KONCEPCJA SPOŁECZEŃSTWA OTWARTEGO I ZAMKNIĘTEGO. SPOŁECZEŃSTWO POLSKIE JAKO ZAMKNIĘTE
Społeczeństwo zamknięte - brak różnorodności w sferze kulturowej, wyznaniowej i politycznej; brak kontaktów z odmiennością; wysoki poziom lęku.
Społeczeństwo otwarte - odwrotnie
Społeczeństwo polskie - geneza zamknięcia:
- jednolitość etniczna kraju
- jednolitość wyznaniowa (polak-katolik)
- ograniczony kontakt ze światem zewnętrznym (żelazna kurtyna)
- dychotomia: „my” vs „oni” utrwalona przez komunę