Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
im Witelona w Legnicy
Inez Filipiak
Przemoc wobec dziecka w rodzinie patologicznej.
Legnica, 2008/2009
Pedagogika, rok 1, gr. 2
Spis treści:
1. Wprowadzenie do zagadnień.
2. Rola rodziców w rozwoju dziecka.
3. Źródła przemocy.
4. Typy przemocy.
4.1. Przemoc fizyczna.
4.2. Przemoc psychiczna.
4.3. Przemoc seksualna.
4.4. Przemoc w rodzinach nadużywających alkoholu.
5. Skutki przemocy.
6. Jak zapobiegać przemocy?
6.1. Jak radzić sobie z przemocą?
7. Bibliografia.
Wprowadzenie do zagadnień.
Analizując sprawę przemocy w rodzinie należy zacząć od wyjaśnienia pojęć takich jak przemoc oraz patologia. Według encyklopedii psychologii przemoc „we współczesnym świecie jest zjawiskiem coraz bardziej widocznym i niepokojąco nastawiającym. Uzasadnienie bywa pierwiastkiem wrogości, ale nie tylko. Termin ten potocznie zastępowany jest takimi pojęciami jak: brutalność, okrucieństwo, opresyjność, przestępczość, agresja. W psychologii przemoc rozumiana jest, jako nacisk fizycznych (siła fizyczna) lub zastosowanie bodźców, które sprawiają, że podmiot działania wtrącany jest w sytuację przez niego pożądane i staja się przedmiotem czyjegoś działania”. Natomiast „patologiczny to termin służący na określenie stanu chorobowego. Stan patologiczny to cos więcej niż a normalność, do której nie da się go sprowadzić. Odbiegająca od normy jednostka, czy sytuacja mogą nie mieć w sobie nic chorobliwego. Takie rzadkie zjawisko jak genialny umysł, czy sześć palców u ręki, to nie objawy patologiczne. A normalność jest cechą znacznie różniącą się od średniej statystycznej. Natomiast patologiczność to zmiana powodująca cierpienie jednostki”. Podsumowując powyżej przedstawione pojęcia można spostrzec, że oba hasła wiążą się z cierpieniem jednostki lub grupy. Są one przeszkodzą w prawidłowym rozwoju oraz funkcjonowaniu człowieka.
2. Rola rodziców w rozwoju dziecka.
Każda przemoc jest czymś brutalnym, niemoralnym wręcz nieludzkim, lecz najstraszniejsza i najbardziej okrutna jest przemoc stosowana wobec dzieci - ponieważ dzieci są istotami bezbronnymi, zdanymi od pierwszych chwil życia na opiekę swoich rodziców. Rodzina w życiu każdej istoty jest czymś bardzo ważnym. Jest ona podstawową częścią społeczeństwa, w której człowiek uczy się reguł funkcjonowania w rzeczywistości, dzięki której poznaje tradycję i kulturę oraz przyswaja zasady pełnienia ról społecznych jemu przypisanych. Najistotniejszą sprawą jest, więc prawidłowe funkcjonowanie rodziny, tak, aby przygotowała ona dziecko do dorosłego życia. Opiekunowie powinni zapewnić wychowankowi miłość szacunek, poczucie bezpieczeństwa. Jednak często zdarza się, iż w strukturze rodzin powstają pewne zaburzenia. Zrozumiałe jest to, że każdy jest tylko człowiekiem i czasem może popełniać błędy. Nieraz emocje biorą górę i rodzicowi może zdarzyć się krzyknąć na dziecko, dać mu „klapsa”, powiedzieć coś niemiłego. Lecz powinno to być wynagradzane miłością, zrozumieniem, których powinno być o wiele więcej niż sytuacji, w których karci się dziecko. Według książki Susan Folward, takie zachowanie jest czymś normalnym. Z powodu tego, że każdy człowiek ma gorszy dzień, ma swoje problemy, przez co nieraz może popełniać błędy. Jednak, jeśli zdarzenia, w których dziecko czuje dyskomfort, poniżenie, ból psychiczny lub fizycznych i są one powtarzane staje się to sytuacją nie normalną. Wtedy możemy mówić o pojawieniu się przemocy i wyrządzeniu dziecku krzywdy.
3. Źródła przemocy.
Skąd bierze się przemoc? Trudno jest to określić jednoznacznie. Ma ona bardzo wiele źródeł, jednak za każdym razem wynika z problemów podłoża psychicznego, których ofiary staja się bardzo często dzieci. Rodzic niepotrafiący poradzić sobie z własną osobą wyznacza sobie, jako cel odreagowania dziecko. Poprzez przemoc rodzice często zaspokajają swoje potrzeby. Zaburzenia ujawniające się w postaci stosowania przemocy wobec dzieci mogą być bardzo różne. Powodem mogą by traumatyczne przeżycia z dzieciństwa, choroba alkoholowa oraz inne uzależniania.
4. Typy przemocy.
Najczęściej słysząc pojęcie przemoc kojarzymy je z aktem fizycznym.
4.1. Przemoc fizyczna.
Mowa tu o nadużyciu kar cielesnych. Przykłady takiej przemocy opisuje autorka książki Toksyczni rodzice w rozdziale zatytułowanym Sponiewierane ciało opisuje on takie powody bicia dziecka jak: odczuwana przez rodziców złość wobec dziecka. Normalny rodzic powinien umieć zapanować nad swoimi odczuciami, jednak bardzo często jest odwrotnie - opiekun, który w dzieciństwie był ofiara przemocy, przenosi ja w dorosłe życie i przelewa ją na swoje dzieci. Upokorzenia, których doznał w przeszłości odbijają się na jego potomkach. Autorka książki definiuje to pojęcie, jako traktowanie dziecka, jako tak zwanego „rodzica zastępczego”, który musi cierpieć za zniewagi, jakich opiekun doznał od swoich prawdziwych rodziców. Kolejnym powodem przemocy fizycznej może być niemoc wobec własnego stresu, rodzic rozładowuje odczuwaną agresję z powodu niepowodzeń na dziecku obwiniając je za całe istniejące zło. Nieraz zdarza się, że za wyrządzoną dziecku krzywdą obwinia się je same. Wmawia się, że są karane z własnej winy, że zasłużyły, na kare, bądź uważane są za prowokatorów zaistniałej sytuacji. „Inni tyrani zamiast obwiniać kogoś za swoje zachowanie próbują wyjaśniać je, jako działanie w najlepszym interesie dziecka wielu rodziców nadal wierzy, że kara fizyczna jest jedynym i skutecznym sposobem przekazywania zasad moralnych i norm zachowania (…)”. Zdarza się, że rodzice są także winni przemocy wobec potomka nie czyniąc jej osobiście. Opiekun taki jest nazywany „tyranem pasywnym” jest to rodzic, który zgadza się na zło wyrządzane wychowankowi. Usprawiedliwia się on strachem, brakiem siły do walki z pojawiającymi się zdarzeniami bądź udając, że nie widzie tego, co się dzieje obok niego, przymyka oczy naprawdę. Mimo wszelkich usprawiedliwień jest on tak samo odpowiedzialny za krzywdę wyrządzoną podopiecznemu jak ten, kto bije dziecko.
4.2. Przemoc psychiczna.
Kary fizyczne są szczególnym okrucieństwem, lecz nie są one wcale mniej bolesne niż przemoc psychiczna, różnią się jedynie tym, że nie pozostawiają żadnych widocznych obrażeń na ciele. Przemoc słowna jest czymś bardzo złym nawet, jeśli rodzic usprawiedliwia ją, jako niewinne żarty może on ranić. Małe dziecko jest istotą bardzo wrażliwą i ufną. Nie potrafi ono odróżniać niewinnych żartów od drwienia z jego osoby i poniżania go. Następnym sposobem tyranii słownej jest jawne prześladowanie dziecka - ciągłe obsypywanie go obelgami, wmawianie mu, że jest beznadziejne, głupie, brzydki, itp. Opiekunowie często obniżają poczucie jego wartości wmawiając mu, że nic nie potrafi zrobić i mimo największych starań nic mu się nie uda. Zniewagi słowne są niezwykle bolesne i pozostawiają urazy na całe życie.
4.3. Przemoc seksualna.
Kazirodztwo jest bardzo poważnym problemem współczesnego społeczeństwa. Co w cale nie znaczy, że dawniej problem ten nie istniał. W dzisiejszych czasach ludzie potrafią otworzyć się na rozmowę o tym okrucieństwie. Choć i tak ogromna ilość takich deprawacji nie ujrzy światła dziennego. Bardzo często do przemocy seksualnej dochodzi w pozornie normalnych rodzinach. Tragedia przezywana w czterech ścianach „domowego zacisza” nigdy nie wychodzi na jaw. Mimo to ofiary przeżywają piekło, są one latami molestowane, gwałcone, wykorzystywane, przez osobę, od których oczekują miłości, szacunku, którym ufają. Nie potrafią one przeciwstawić się napastnikowi. Boją się rozpadu rodziny, gróźb ze strony oprawcy, urażenia innych członków rodziny, oraz odczuwają wstyd. Istnieją sytuacje, gdzie napastowane ofiary godzą się na wyrządzane im krzywdy bez zająknięcia się na prośbę osoby oprawcy, która wmawia im ze jest to np. wyszukana forma okazywania uczuć im. Nie chcą one sprawiać przykrości oraz zakłopotania rodzicowi. Molestowanie nie musi być kontaktem seksualnym z ofiarą tejże przemocy. Może ono przejawiać się poprzez inne naruszenia prywatności intymnej takie jak: podglądanie dziecka podczas ubierania lub kąpieli, robienie mu dwu znacznych zdjęć i zdjęć o podłożu seksualnym, itp. Często uważa się ofiarę, jako osobę współwinna molestowaniu. Mówi się, że dorastające dziewczyny prowokują swojego rodzica swoim zachowaniem oraz ubiorem do podjęcia działań seksualnych wobec nich. Jednak, że nie jest to prawda. Nawet, jeśli zachowanie dziecka może zostać uznane za prowokacyjne, osoba dorosła powinna umieć nad sobą zapanować.
Kazirodztwo najczęściej jest definiowane, jako współżycie między ludźmi, których łączą więzi krwi. W rzeczywistości przemoc seksualna wobec osoby nieletniej, z którą czują się blisko związane np. ojczym, macocha itp. Również jest kazirodztwem. Molestowanie dziecka wiąże się zazwyczaj z dwoma typami przemocy: fizycznej oraz psychicznej.
4.4. Przemoc w rodzinach nadużywających alkoholu.
Typem przemocy, w której bardzo często występuje znieważenie fizyczne w pomieszaniu z torturami psychicznymi jest przemoc w rodzinach, w których występuje choroba alkoholowa. Osoby wychowujące się w takim środowisku mają styczność często nawet z kilkoma wymienionymi wcześniej okrucieństwami. Są one nękane zarówno słownymi obelgami, często bite oraz stają się często ofiarami przemocy seksualnej.
Wymienione zostały tylko niektóre typy przemocy, istnieje ich o wiele więcej, lecz łączy je jedno - cierpienie niewinnych istot oraz nieobliczalne skutki na przyszłość.
5. Skutki przemocy.
Skutki przemocy są przerażające - ludzie, którzy w dzieciństwie były ofiarami przemocy nie potrafią w przyszłości normalnie funkcjonować. Nie maja one zaufania do ludzi z zewnątrz. Nie potrafią się otworzyć, mówić o tym, co je boli. Ich związki często się rozpadają są tak jakby odzwierciedleniem tego, co działo się w ich domu rodzinnym. Ofiary często podświadomie wracają do tego, co miało miejsce w przeszłości, powodem tego może być przywyknięcie do takiego sposobu życia lub próba naprawienia tego, co było nie możliwe kiedyś np. dzieci alkoholików bardzo często tworzą związki z alkoholikami wmawiając sobie ze tym razem uda im się pokonać chorobę. W rzeczywistości tego rodzaju „happy end'y” zdarzają się bardzo rzadko. Jeśli osoba dorosła była bita lub znieważana słownie także bardzo często przenosi to w życie dorosłe. Osoby, które w przeszłości w domu rodzinnym żyły w przemocy, w życiu dorosłym są bardzo nieszczęśliwe. Nie potrafią one zapomnieć o przeszłości. Traumatyczne wspomnienia wracają do nich pod wpływem jakiś zdarzeń, przeżyć, które przynoszą im na myśl przeszłość. Mimo dorosłości często czują one się do końca życia zależne od wpływów swoich rodziców.
6. Jak zapobiegać przemocy?
Obowiązkiem każdego człowieka jest być czujnym i wrażliwym na to, co dzieje się w jego otoczeniu. Nie możemy być głusi i ślepi na to, co dzieje się obok. Społeczeństwo powinno pomagać sobie wzajemnie - nie można czuć się odpowiedzialnym tylko i wyłącznie za siebie i własne sprawy. Jeśli widzimy, że w najbliższym środowisku dzieje się coś niepokojącego powinniśmy delikatnie porozmawiać z ofiarami tych naruszeń, w razie braku otwarcia takich osób, co zdarza się bardzo często należy zgłosić to służbom pomocy społecznej lub innym organizacjom trudniącym się w takich sprawach.
6.1. Jak radzić sobie z przemocą?
Nie możemy dać się znieważać lub zastraszać komukolwiek. Każdy człowiek powinien walczyć o swoje prawa zdawać sobie z nich sprawę i wiedzieć, że nie jest sam. W każdej nawet najgorszej sytuacji należy szukać rozwiązania oraz pomocy. Istnieje wiele instytucji zajmujących się przemocą i pomagających z nią walczyć np. różnego rodzaju schroniska dla matek z dziećmi, które zostały dotknięte przemocą w rodzinie. Organizowane są również różnego rodzaju terapie dla osób, wobec których jest lub była stosowana przemoc. Jeżeli boimy się bezpośredniego kontaktu możemy skorzystać z telefonu zaufania bądź innych podobnych instytucji. Tam każdy może porozmawiać z osobami, które będą potrafiły powiedzieć poszkodowanemu, jakie kroki powinien podjąć bądź służyć zwyczajną rozmową oraz wsparciem. Z każdym rodzajem przemocy należy walczyć i nigdy nie można zostawać mu biernym, niezależnie od tego, kogo ta przemoc dotyczy.
Podsumowując jestem zadnia, iż nie można zostawiać świat takim, jakim jest. Przysłowie „niedaleko pada jabłko od jabłoni” nie może odzwierciedlać się w naszym życiu. Należy walczyć z własnymi słabościami i stawiać im czoło. Każdy z nas jest kowalem własnego losu, nie powinien cierpieć z powodu błędów popełnianych przez jego rodziców. Musimy być świadomi własnej wartości oraz możliwości, które posiadamy. Nie możemy dać nikomu zawładnąć własnym życiem. Powinno ono opierać się przede wszystkim na szacunku wobec własnej osoby. Przemoc nie może akceptowana przez społeczeństwo, a stać się tak może tylko i wyłącznie za sprawą uwrażliwienia jednostki na to zjawisko. Będąc otwartym na drugiego człowieka możemy być pewnym, że w razie potrzeby otrzymania pomocy nie zostaniemy sami. Każdy może stać się ofiarom przemocy. Ważne by umieć ja przezwyciężać. W życiu powinniśmy kierować się przede wszystkim normami etycznymi i moralnymi, być oparciem dla drugiego człowieka. Za każdym razem, gdy chcemy wyrządzić coś złego zastanówmy się jak my czuli byśmy się na miejscu tej osoby… Nawet, jeśli zostaliśmy kiedyś przez kogoś zranieni nie możemy zamknąć się na świat - pomoc możemy znaleźć wszędzie. W żadnym przypadku nie jesteśmy usprawiedliwieni w stosowaniu przemocy.
7. Bibliografia.
„Encyklopedia Psychologii”, Fundacja Rozwoju Wyższa Szkoła Społecznoekonomiczna, Warszawa 1998 r., Pod redakcją Włodzimierza Szewczuka
„Słownik Psychologiczny”
„Toksyczni Rodzice”, Jacek Santorski & Agencja Wydawnicza, Warszawa 1992,Susan Forward
„przemoc w rodzinie - psychoterapia sprawców i ofiar”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002, Cloé Madanes, przekład: Anna Rozwadowska
„Powiem Ci Co Zrobić - Poradnik dla ofiar przemocy w rodzinie”, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 1995, Katarzyna Kądziela, Małgorzata Maresz
1