Józef Ignacy Kraszewski „Bruhl”

1. Powieści saskie Kraszewskiego

• Zainteresowanie wiekiem XVIII - życie, obyczaje, wydarzenia poliotyczne,

• Wydawnictwa źródłowe, studium historyczne - „Polska w czsie trzech rozbiorów” - XVIII wiek,

Cykle powieści

• epoka saska - podyt w Dreźnie, czytanie dzieł historycznych i badania archiwalne - dzieje Polski i Saksonii w Unii wettyńskiej (panowanie Wettynów)

• 
  Bratanki - 1871 rok wpływ powieści

• Herod baba - 1872 rok awanturniczo - kryminalnej

Trylogia na tle dziejów Saksonii

• 
  Hrabina Cosel - 1873 rok

• Bruhl - 1874 rok pierwiastek historyczny nad

• Z siedmioletniej wojny - 1875 rok anegdotycznym

Powieści saskie

• Starosta warszawski - 1877 rok sprawy polskie, życie prywatne i

• Na bielskim zamku - 1822 rok stosunki społeczne

• epoka stanisławowska

2. Źródła historyczne Bruhla

• teoria sprzeciwu wobec wprowadzenia do literatury tematów związanych ściśle z historią,

• Bruhl jest odstępstwem od wcześniejszej historii - figury pierwszoplanowe i epizodyczne wzięte z historii, treść wokół dziejowych wydarzeń,

• Akcja powieści - schyłek rządów Augusta II, pierwsze lat rządów jego następcy (Stanisław Leszczyński)

• Akcja poprzedzona prologiem, ukazuje pierwsze kroki przyszłych współzawodników - Bruhla i Sułkowskiego - rysy bohaterów

• Dziesięć lat później eks-paziowie rywalizują o władzę, zajmując na dworze wysokie stanowiska

• Kiedy umiera August II, Sułkowski ciesząc się łaskami następcy, wyrasta na właściwego władcę Saksonii,

• Bruhl utrzymuje się na powierzchni dzięki nieopatrzności rywala, sfałszowanemu listowi zmarłego króla, wyznaczającego go na władcę, jako wiernego sługę władcy, poleca on Bruhla swemu synowi

• Wpływowe czynniki przeciwko faworytowi - Sułkowskiemu

• Ambasada austriacka dowiaduje się o zamachu Sułkowskiego, przygotowanym na całość dzierżaw habsburskich

• Kościół katolicki - spowiednik królewski Guarini dążąc do całkowitego opanowania Augusta, obawia się rządów ministra - niezbyt gorliwego katolika i zwolennika nie mieszania się księży do spraw państwowych

• Doprowadza to do usunięcia go z dworu

• Król zostaje podburzony przez królową Marię Józefę i kochanki króla pani Bruhlowej

• Zapewnia to Bruhlowi dominujące stanowisko

• koniec dzieła - epilog - rywale spotykają się na w zaczątkach wojny siedmioletniej - bój na słowa, zwycięża Sułkowski

Postać Bruhla

• barwy ujemne - obłudnik, egoista, oszust, rujnuje Saksonię, dla zaspokojenia własnej nienasyconej chciwości,

• minister w historii zjednujący sobie współczesnych

• główne rysy charakteru Bruhla wziął pisarz z bezimiennego dzieła z 1760 roku „Leben und Charakter des Grafens von Bruhl” - domniemany autor kameralista Jan Henryk Bogusław Justi - podczas wojny siedmioletniej, służył Prusom i zachowaniu dobrego imienia Fryderyka Wielkiego, który zniszczył Saksonie i zwalił winę na Bruhla - maska rzekomej cnoty i zasługi - odstraszający przykład - nieuczciwy i wszechwładny minister

• Bruhl miał dar oszukiwania i zjednywania sobie ludzi

• Z J.H.B. Justiego wziął Kraszewski konstrukcję intrygi powieściowej, szereg motywów epizodycznych - pochodzenie i początki Bruhla, dwór Sułkowskiego, satyryczny medal przeciw rządom paziowo-lojalskim, romansie króla i Bruhlowej

• Drugim utworem, którego konstrukcja dała początek Bruhlowi był „Geschichte der deutchen Hofe seit der Reformation” Edwarda Vehse - 1854 rok - życie dworów niemieckich ze strony obyczajowo-anegdotycznej - większość faktów historycznych - dosłowne cytaty, tytulatura ministra, widowiska drezdeńskie, nazwiska aktorów

Postaci z utworu Vehsego powielone przez Kraszewskiego

• założyciel gminy religijnej z braci morawskich - Zinzendorf

• powiernik Sułowskiego - Ludovici

• radcowie Globig, Loss, Stammer

• szambelan Watzdorf

• dziennikarz Erell

• kompozytor Hasse i żona Faustyna Bordoni, jej rywalka Teresa Albuzzi

Młodość i podróże królewicza Fryderyka Augusta

• charakter króla i królowej

• kariera Bruhla - zwycięstwo nad Fleurym, Manteufflem i innymi rywalami; romans z hrabiną Moszyńską i Teresa Albuzzi

• Kraszewski w Bruhlu okazał się człowiekiem „jednej książki” - rozległość i gruntowność studiów

Justi - Bruhl jako narzędzie przeciw Sułkowkiemu z pomocą królowej i Guariniego

Kraszewski - Bruhl jako narzędzie polityki rzymsko-habsburskiej

Depesza, list króla Augusta II

Justi - Bruhl nie mógł zredagować depeszy, zastępując zręcznie pijanego Pauliego, bo nie miał zdolności dyplomatycznych

Kraszewski - Bruhl upija Pauliego, wychodzą jego charakterystyczne rysy

Vehse - nie wyjaśnia zesłania Watzdorfa do Konningsteinu, a Moszyński, Bordoni, Albuzzi to figuranci bez własnej filozofii

Kraszewski zesłanie Watzdofra łączy z sprawą szyderczego medalu i tragicznej miłości młodego szambelana do Frani Kolowrathówny

Moszyński, Bordoni, Albuzzi - przekonujące postaci

3. Motywy historyczne powieści

• wszechstronny i wierny obraz epoki

• przepych życia dworskiego i nędza niższych warstw społecznych

• świetność poczynań kulturowo-arystokratycznych / rozkład obyczajowo-moralny

• walka Bruhla i Sułkowskiego - oś akcji około, której występują motywy o ogólniejszym znaczeniu dla utworu

Miejsce akcji absolutystyczne państewko niemieckie XVIII wiek

Główny plan wydarzeń

• szeroko odmalowany wizerunek życia dworskiego

• 
  intrygi, ambicje, rywalizacja, obyczaje, moralność, życie światowe sfer rządzących, maskarady, łowy, strzelanie do tarczy, opera włoska, koncerty, przyjęcia

• dwór - zabawa, trwonienie dochodów publicznych sprzeciw społeczeństwa

• ministrowie, biurokracja - rujnują kraj

• ucisk społeczny - fortuny i znaczenie Bruhlów i Hennickech

• wojujący katolicyzm - Zakon Jezuicki - podbój Saksonii / zwycięstwo Bruhla

• ruch religijny Braci Morawskich - reakcja przeciw zeświecczeniu protestantów i Jezuitów - świętość życia

• końcowa scena - Bruhl wyznaje, że jest narzędziem w ręku wyższych potęg

• Bruhl - karierowicz, intrygant

• Guarini - spowiednik króla Augusta II - cechy zakonu jezuickiego - oportunista, polityka jest dla niego ważniejsza od moralności

4. Artyzm i technika

• Bruhl - oskarżenie demoralizacji i tyranii / stanowisko Józefa Ignacego Kraszewskiego - przeciwnika „stańczyków”

• Odkłonienie rozkładu ówczesnego porządku społecznego życia dworskiego

• Ukazanie na tle przepychu łowów królewskich, ciemiężonych nizin społecznych

• Postaci powieści - dwojakie oblicze / maski nakładane na rzeczywiste oblicza

• Jezuici myślą o podburzeniu duchowieństwa luterańskiego, przeciwko ewangelicznemu i świątobliwemu zakonowi Braci Morawskich

• Zły Jezuita Guarini, kontrast z uczonym ascetą Voglerem

• Kompozycja zwarta - uwypuklająca zasadnicze motywy powieści

• Akcja utworu - prostota i naturalność

• Postaci tajemnicze - działają na ciekawość czytelnika / maska i jej odsłonięcie

• Bogactwo i różnorodność motywów

• Pierwiastek komizmu - Guarini do Augusta na temat brzemienia obowiązków państwowych jako lekarstwo - rozrywka - przykład Jana Potmos i jego hodowanej kuropatwy

• Sceny zbiorowe i dialogi - maskarada na zamku, przedstawienie w operze, rozmowy Bruhla i Watzdorfa (dowcip i sarkazm)

• Sceny wydobywające głębsze momenty psychologiczne - kuszenie Augusta obrazem o „treści mitologicznej”, ekstaza religijna Bruhla

• Brak komplikacji osobowości postaci utworu - brak rozwoju i przeobrażenia

• Sułkowski i Bruhl - uważają się za panów świata

• August III - dwoistość natury - władca marionetka, spokojny zamknięty w sobie i zawarta w nim iskierka majestatu i uczciwości

• Pełne plastyki i prawdy postaci kobiece

• Bruhlowa i Maszyńska - damy ancien regimu w każdym calu

• Kobiety ze świata operowego - Bordoni i Albuzzi - kłótliwe, małostkowe, ale i uczuciowe, zdecydowanie bardziej niż damy

• Życie dworskie - brak czysto ludzkich uczuć

• Plastyka postaci wyrażona jest w charakterystyce fizjonomii i zachowania

• Bruhl - elegancja, uprzejmość

• Guarini - często cytuje włoskie przysłowia

• Ciąg: sytuacje - opis - odsłanianie człowieka

• Słaba strona - styl i język utworu - występuje sporo błędów językowych

---