Europa Zachodnia po II wojnie światowej - przemiany wewnętrzne na przykładzie wybranych państw (wybrane zagadnienia). Oprac. RM

1. Realizacja koncepcji państwa dobrobytu (welfare state) w Europie Zachodniej (na

wybranych przykładach).

- cechy welfare state („państwa dobrobytu”): realizacja przez państwo w życiu społecznym zasady

„dobrobyt dla wszystkich”, połączenie gospodarki rynkowej - kapitalistycznej z koncepcją

państwa opiekuńczego (socjalnego)

- teoretycy welfare state: ekonomiści John Kenneth Galbraith, Gunnar Myrdal, Ludwig Erhard

• związek między realizacją idei welfare state a procesami integracyjnymi w Europie Zachodniej

(w ramach EWG oraz OECD)

• państwa skandynawskie jako przykłady welfare state: Szwecja, Norwegia, Dania, Finlandia (np. Szwecja jako przykład welfare state realizowanego przez socjaldemokratów, rządy w Szwecji premiera Taga Erlandera w latach 1946 - 1969, Olofa Palme 1969 - 1976, 1982 - 1986

• RFN jako przykład welfare state realizowanego przez chrześcijańską demokrację (CDU/CSU) a następnie w l.1969 - 1982 przez socjaldemokrację (SPD)

▪ realizacja koncepcji „państwa dobrobytu” (welfare state”) przez ministra gospodarki Ludwika

Erharda w 1949 - 1966 (później kanclerza w latach 1963 - 1966),

▪ założenia polityki gospodarczej Erharda: „maksimum konkurencji, minimum planowania”,

„dobrobyt dla wszystkich”

▪ uwarunkowania tzw. „niemieckiego cudu gospodarczego” („Wirtschaftswunder”)w latach 50 -tych i 60-tych

pomoc gospodarcza USA dla RFN (początkowo w ramach planu Marshalla),

niewielkie wydatki na zbrojenia w okresie „zimnej wojny” (RFN była bowiem pod amerykańskim „atomowym parasolem

bezpieczeństwa”, zaś Bundeswehra miała np. zakaz posiadania broni nuklearnej),

ntegracja gospodarcza RFN z Europą Zachodnią w ramach EWWiS i EWG,

skuteczna polityka ekonomiczna Erharda począwszy od reformy walutowej w 1948 r., dążenie do realizacji „welfare state” w myśl

zasad: „maksimum konkurencji, minimum planowania”, „dobrobyt dla wszystkich”),

oparcie gospodarki na nowych technologiach i nowych gałęziach przemysłu, dobra organizacja pracy,

małe firmy motorem napędowym rozwoju gospodarczego,

w połowie lat 60 - tych na jednego bezrobotnego czekało kilka miejsc pracy, poziom bezrobocia wynosił mniej niż 1 %

2. Francja od IV (system parlamentarno - gabinetowy) do V Republiki (system półprezydencki).

- Francja w okresie IV Republiki (1944 - 1958): parlamentarno- gabinetowy system rządów, niestabilne rządy,

kryzysy rządowe

• wojna indochińska (1946 - 1954),

• upadek IV Republiki w wyniku niestabilnych rządów oraz wojny algierskiej (1954 - 1962)

• powstanie V Republiki w 1958 r., wybór w wyborach powszechnych gen. Ch. De Gaulle na pierwszego prezydenta V Republiki w 1959 r.

• rewolta studencka 1968 r. („paryski maj” 1968 r.) i dymisja prezydenta Ch. de Gaulle w 1969 r.

• kolejni prezydenci V Republiki: Georges Pompidou, Valery Giscard d Estaing, Francois Mitterand (socjalista), Jacques Chirac

3. Ruch „nowej lewicy” i rewolta studencka 1968 r. w państwach zachodnich.

▪„Nowa lewica” - młodzieżowy ruch kontestatorski (zwł. studencki) w państwach zachodnich (Europa

Zachodnia, Ameryka Północna, zwł. USA), charakterystyczny dla lat 60 -tych, właściwy dla tzw. pokolenia

„dzieci kwiatów”, wynikający z buntu wobec rzeczywistości wysokorozwiniętych społeczeństw

konsumpcyjnych i industrialnych, o orientacji lewicowo- anarchistyczno- pacyfistycznej,

pozostający pod wpływem egzystencjalizmu (A. Camus, J. P. Sartre), maoizmu (np. teza o prymacie woli i

działania nad myślą, wpływ „Czerwonej książeczki” Mao Tse- tunga ), filozofii Herberta Marcuse (książka „Człowiek

jednowymiarowy”), pacyfizmu (np. opozycja wobec wojny w Wietnamie), muzyki pokolenia „Woodstock”

▪ krytyka wysokorozwiniętego społeczeństwa konsumpcyjnego i industrialnego w poglądach

przedstawicieli „nowej lewicy”: społeczeństwo industrialne jest represyjne, jednowymiarowe, ogranicza wolność

jednostki, nakłada na jednostkę wiele ograniczeń, kapitalizm należy zastąpić tzw. trzecią drogą

▪ wpływ ruchu „nowej lewicy” na rewoltę studencką 1968 roku (np. masowe demonstracje studentów

w okresie paryskiego maja 1968 roku, masakra studentów na placu Tlatelolco w Meksyku w 1968 r.)

▪ przywódcy ruchu nowej lewicy i rewolty studenckiej 1968 roku w Europie Zachodniej, np.

Daniel Cohn - Bendit (Francja), Rudi Dutschke (RFN), Joschka Fischer (RFN)

▪ ideologia „nowej lewicy” była inspiracją dla

- ruchów ekologicznych (np. Partia Zielonych w RFN, pozarządowa organizacja „Greenpeace”)

- ruchów pacyfistycznych (np. opozycja wobec wojny w Wietnamie, tzw. marsze wielkanocne w RFN)

- tzw. terroryzmu lewackiego („Czerwone Brygady” we Włoszech, „Frakcja Czerwonej Armii” - „RAF” w RFN)

4. Terroryzm w Europie Zachodniej:

- terroryzm lewacki:

▪ RAF (”Frakcja Czerwonej Armii”, grupa „Baader - Meinhof”) - porwania i zamachy terrorystyczne - „bomby przeciw aparatowi

ucisku rzucamy również w świadomość mas”)

▪ „Czerwone Brygady” we Włoszech (uprowadzenie i zabójstwo byłego premiera Aldo Moro w 1978 r.)

- terroryzm postkolonialny, np. OAS (Organizacja Tajnej Armii) we Francji - organizacja terrorystyczna, przeciwnicy

niepodległości Algierii i prezydenta Ch. de Gaulle,

- terroryzm etniczny, np. IRA (Irlandia Północna), ETA (Hiszpania, Baskowie)

- terroryzm islamski (zamachy bombowe w Madrycie i w Londynie)

5. Procesy demokratyzacyjne w Portugalii (1974) i Hiszpanii (1975)

• rewolucja goździków w Portugalii w kwietniu 1974: wojskowy zamach stanu w wyniku którego obalony został salazaryzm (portugalska odmiana reżimu autorytarnego - rządy Antonio Salazara w latach 1932 - 1968 i Marcello Caetano w latach 1968 - 1974) i rozpoczęto proces demokratyzacji państwa, skutkiem rewolucji goździków było także przyznanie przez Portugalię niepodległości swoim koloniom (Angola, Mozambik, Timor Wschodni)

• demokratyzacja Hiszpanii po śmierci gen. Franco w 1975 r., przywrócenie monarchii i rola króla Juana Carlosa w procesie demokratyzacji państwa

• przyjęcie Hiszpanii do NATO w 1982 r.

• przyjęcie Hiszpanii i Portugalii do EWG (Wspólnot Europejskich) w 1986 r.

6. Eurokomunizm - program polityczny kilku zachodnioeuropejskich partii komunistycznych,

(kształtujący się od 1956 r., a zwłaszcza od około 1968 r. - po stłumieniu przez wojska Układu Warszawskiego „Praskiej Wiosny”),

zakładający pogodzenie ideologii komunistycznej z demokracją parlamentarną, akceptację

procesów integracyjnych w Europie Zachodniej w ramach Wspólnot Europejskich, krytyczny

stosunek wobec ZSRR i państw socjalistycznych Europy Środkowo- Wschodniej (za dążenie ZSRR do

utrzymania w zależności państw Europy Środkowej oraz brak demokracji w krajach tzw. realnego socjalizmu )

eurokomunizm był cechą programu francuskiej (przywódca: Georges Marchais) , włoskiej

(przywódca: Enrico Berlinguer) i hiszpańskiej partii komunistycznej (przywódca: Santiago Carillo)

w latach 70-tych i 80-tych

czynniki wpływające na kształtowanie się eurokomunizmu:

• stłumienie przez ZSRR powstania na Węgrzech w 1956 r.

• krytyczne wobec państw socjalistycznych Europy Środkowo- Wschodniej poglądy Milovana Dżilasa, sformułowane w książce „Nowa klasa” (w warunkach ustroju socjalistycznego w ZSRR i w państwach Europy Środkowowschodniej wyzysk robotników jest większy niż w państwach kapitalistycznych, w państwach socjalistycznych robotników wyzyskuje tzw. nowa klasa, czyli aparat biurokratyczno -partyjno - państwowy, który można określić mianem „czerwonej burżuazji”)

• stłumienie przez wojska układu Warszawskiego „Praskiej Wiosny” w 1968 roku

• procesy integracyjne w Europie Zachodniej

• wzrost zamożności społeczeństw Europy Zachodniej

7. Thatcheryzm w Wielkiej Brytanii jako przejaw odejścia od idei państwa opiekuńczego.

Thatcheryzm - rządy premier Margaret Thatcher („żelaznej damy”) w Wielkiej Brytanii w latach

1979 - 1991(polityczne, ekonomiczne i społeczne aspekty rządów M. Thatcher w Wielkiej Brytanii w latach 1979 - 1991)

cechy thatcheryzmu: konserwatyzm polityczny, liberalizm ekonomiczny (zdławienie inflacji, reprywatyzacja

niewydolnych ekonomicznie przedsiębiorstw państwowych , zwł. przemysłu stoczniowego i górnictwa, walka ze

związkami zawodowymi, przeciwstawianie się koncepcji państwa opiekuńczego i interwencjonizmu państwowego w

gospodarce,, zmniejszanie dotacji i świadczeń społecznych, t. początkowo prowadził do wzrostu bezrobocia

polityka zagraniczna M. Thatcher: dążenie do zwiększenia prestiżu W. Brytanii na arenie międzynarodowej,

zacieśnianie sojuszu Wielkiej Brytanii z USA (współpraca M. Thatcher z R. Reaganem), wojna z Argentyną o Falklandy

(Malwiny) w 1982 r.

8. Zjednoczenie Niemiec (3 X 1990) zob. temat: Kwestia niemiecka na arenie międzynarodowej po II wojnie światowej

2