TEORIA SOCJOLOGICZNA -wyk 1
SOCJOLOGIA - jako nauka zrodziła się w POZYTYWIZMIE ale jest to wówczas jeszcze pojęcie wąskie -dziś jest krytykowane, dlatego socjologie rozpatruje się od Comte'a
SZTOMPKA
TEORIA -to pewien zespół założeń, pojęć które służą do formułowania pewnych twierdzeń
-jakiego rodzaju założenia musimy przyjąć:
ontologiczne
epistemologiczne -jak powstaje
metodologiczne -jak badać
-rodzaje pojęć: abstrakcyjne
-wszystko to dotyczy o życiu ludzi, relacjach jakie między nimi zachodzą
-Początkowo chciano oddzielić socjologie od innych nauk, odróżnić ja jako odrębna naukę
-TEORIE RÓŻNIĄ się od siebie pod względem ZASIĘGU:
t. uniwersalne -(ogólne)
t. szczegółowe -socjologia z czasem zaczęła mówić o wycinku życia
t. średniego zasięgu -MERTON
Kuhn, Popper: -rozwój nauki odbywa się nie dzięki kumulacji danych, ale dokonuje się przez zmiany schematów myślenia,
zmiany paradygmatów
ZADANIA TERORII: -ustalenie problemów, cos co jest interesujące w społeczeństwie
-ustalenie podejścia badawczego
AUGUST COMTE
-ojciec socjologii
-żył w dobie POZYTYWIZMU
POZYTYWIZM -miał po pierwsze badać fakty
-wszystko co poza faktami nie powinno nas interesować, wiedza nie może opierać się na spekulacjach
fakty -są to zjawiska niezależna od obserwatora
-społeczeństwo podlega pewnym stałym prawidłowościom
-z fizyki zaczerpnięto pojęcie prawa
-z biologii zaczerpnięto pojęcierozwoju organizmu społecznego
1844r. -„Sprawa o duchu filozofii pozytywnej”
w swojej pracy próbuje rozpatrzyć co oznacza pojęcie: „pozytywne”
„pozytywne” to to co ma się przeciwstawiać pojęciom: negatywne, urojone, jałowe, mgliste.
zatem: ma być: - pewne
- konstruktywne
- użyteczne
- realne
W okresie pozytywizmu nałożyły się na siebie pewne procesy:
uprzemysłowienie
industrializacja
urbanizacja
bieda
migracja
wszystko to doprowadziło do ogólnego chaosu i rozczarowania pewnymi nurtami filozoficznymi np.: -indywidualizmem
-utylitaryzmem
-Na tej bazie powstał POZYTYWIZM, trzeba było zaradzić chaosowi, poodtwarzać więzi
-tego właśnie dotyczą wszystkie teorie: -co spaja ludzi?
-jak utworzyć ład społ.?
-jak zmienić sytuację chaosu społ.?
-Odpowiedź na wszystkie te pytania i wiedza na ten temat jest potrzebna do utworzenia nowego ładu społ.
-Pozytywizm krytykuje metafizykę
-zdaniem pozytywistów metafizyka -chciała istoty pewnych zdarzeń, nie interesowały ją wyłącznie fakty
CECHY POZYTYWIZMU:
fenomenalizm
naturalizm (tylko argumenty rozstrzygalne)
cecha antynormatywna (brak wartościowania)
celem nauki o społ. miała być władza nad społeczeństwem
-Comte postawił sobie za zadanie całą wiedze naukową ogarnąć w jeden obszerny system
Dlaczego?
-Bo przez ostatnie wieki nie budowano, a niszczono, krytykowano społeczeństwo, ustrój i to doprowadziło do rozpadu społeczeństwa średniowiecznego, które było uporządkowane.
-Rozłożył to na 2 sfery:
system wierzeń -(katolicyzm)
system polityczny (feudalizm)
-obie sfery były krytykowane
-nowe instytucje nie są wstanie uporządkować życia społecznego
-zakłada, że bez wspólnych wartości nie ma społeczeństwa
-za podstawowy czynnik przemian zakłada świadomość jednostki
zatem: motorem do przemian nie ma być zmiana struktur
-trzeba oprze się nie na religii, a na nauce, a żeby to zrobić trzeba uporządkować świat myśli to pozwoli uporządkować świat
-wyodrębnił 3 PODSTAWOWE FAZY ROZWOJU ŻYCIA LUDZKIEGO:
f. Teologiczna- ludzie poznając świat, wyjaśniają go, odwołując się do tego co jest nadprzyrodzone,
potrzebna jest tu wiedza magiczna
f. Metafizyczna- odwoływanie się do abstraktów, tu rządzi racjonalność, przyroda, ważne s pojęcia
prawa (prawa człowieka, prawa naturalne)
f. Pozytywna- odwołujemy się tu do wiedzy empirycznej, naukowej, do nauki eksperymentalnej, ma
doprowadzić do jednomyślności, bo wtedy nie będzie kłótni. Interesują tutaj
FAKTY -to co jest
Ten rozwój jest konieczny, nie można go odwrócić.
-stworzył hierarchię nauk, które uszeregował od najbardziej ogólnych do najbardziej szczegółowych:
matematyka (nauka najbardziej ogólna)
fizyka
chemia
biologia
socjologia (nauka najbardziej konkretna)
SOCJOLOGIA -królowa nauk, bada rzeczy konkretne, to co jest nam najbardziej bliskie, potrzebne, związane z praktyką, najbardziej złożone, najmniej ogólne
-należy zmieniać dane i formułować prawa
-w późniejszym okresie nad socjologią umieścił ETYKĘ -potrzebną do zrozumienia społeczeństwa
SPOŁECZEŃSTWO -porównywał do organizmu
!!! społeczeństwo jest CAŁOŚCIĄ nieredukowalna do jednostki
jest to główna myśl, z której czerpali późniejsi socjologowie i teoretycy (Durkheim)
trzeba zatem badać całość -na ludzkość patrzeć przez pryzmat historii
ANTYINDYWIDUALZM- nie wychodzić w swoich założeniach od jednostki, tylko od całości, bo w
przeciwnym razie nie zrozumiemy całości, społeczeństwa
ANTYREDUKCJONIZM- społeczeństwa nie da się rozłożyć na atomy
ANTYUTYLITARYZM- zapewniamy szczęście całości, a nie jednostce
KOLEKTYWIZ
HOLIZM -wychodzenie od całości
ORGANICYZM- społeczeństwo przypomina całość =organizm
-Comte'a uważamy za twórcę socjologii, wyróżnił 2 rodzaje socjologii:
soc. Polityczna
soc. Filozoficzna
-Uważał, że należy połączyć pewne elementy konserwatyzmu, dodając do tego elementy socjologiczne -tj. postępowe
-główna wartość to porządek (idea zaczerpnięta z konserwatyzmu) + postęp (idea zaczerpnięta z socjologii)
-próbował połączyć obie te wartości; chciał zachować porządek przy jednoczesnym postępie.
-obie idee są potrzebne dla społeczeństwa, ale trzeba je pogodzić:
porządek społeczny -jest w zasadzie trwały, zmienia się stopniowo i niecałkowicie
-Comte nie koncentrował się na jednym społeczeństwie, ale uogólniał na całość
-socjologię trzeba podzielić na 2 części:
statykę społeczną: ma badać ład społ.
dynamikę społeczną: ma badać postęp, zmiany
-Podstawowymi metodami badań miały być:
obserwacja
eksperyment
porównanie
-Podzielił społeczeństwo na:
proste -małe grupy pierwotne, proste społeczeństwa
złożone -to szersze agregaty, istnieje przywódca i kilka grup, w wyniku rozwoju wyróżniamy:
podwójnie złożone -powstają instytucje cywilizacyjne
potrójnie złożone -wielkie państwa, wszystko się wewnętrznie komplikuje
Najważniejszym podziałem jest podział na społeczeństwa: -militarne
-industrialne
TEORIE SOCJOLOGICZNE wyk.2 - 27/02/2005r.
EWOLUCJONIZM:
SPENCER:
-ewolucja prowadzi społeczeństwa do coraz większej wolności
-wyróżnił 2 TYPY SPOŁECZENSTWA:
militarne (wojskowe) w efekcie ewolucji powstanie społ. postmilitarne (większa wolność)
industrialne (przemysłowe) w efekcie ewolucji zastąpi je społ. postindustrialne (pełna wolność)
-Oba typy społeczeństw to tylko pewne modele, do których może dążyć społeczeństwo, tj. TYPY IDEALNE
-wzrost wolności wiąże się z demilitaryzacją
TYP MILITARNY
-zagrożenie militarne -to co tworzy typ militarny
-ma służyć obronie
-dążenie do celów społecznych, wspólne dobro, interes całości jest nadrzędny w stosunku do interesu jednostki, która jest kwestią wtórną
-rozwój jest świadomie planowany (władza odgórna świadomie planuje) -narzucony porządek społeczny, działania są wymuszone
-MECHANICZNY PRZYMUS
-warunki ogólne: walka o byt, dlatego społeczeństwo jest zorganizowane na sposób wojskowy -podział na:
-całość społeczeństwa podporządkowana jest celom wojska -tzw. REGIMENTACJA
-struktura SZTYWNA -społeczeństwo scentralizowane
-obecna jest tu kontrola (przekonań, postaw) cel: ma to doprowadzić do wypromowania cech pożądanych w jednostce:
-RUTYNA -to naczelna zasada postępowania -brak własnej inicjatywy
-słuchanie i podporządkowanie się AUTORYTETOM
-panuje PRZYMUS ZEWNĘTRZNY -tj. pewne instytucje narzucają przekonania i normy postępowania -nikt się nie sprzeciwia, gdyż uważa panujący porządek za rzecz naturalną, istniejąca od zawsze
przykłady społeczeństwa militarnego:
|
TYP INDUSTRAILNY
-pokój jest cechą charakterystyczną -społeczeństwo jest zabezpieczone przed zewnętrznym zagrożeniem, może zająć się rozwojem przemysłu (a nie obroną)
-ma służyć pomyślności swoich członków, interesom jednostek
-cele indywidualne: nakierowane na dobro jednostek, które pośrednio prowadzi do dobrobytu ogólnospołecznego
-społeczeństwo rozwija się nieświadomie, jednostki same wiedzą co jest dla nich dobre -działania są spontaniczne, porządek nie jest narzucony -istnieje WSPÓŁZAWODNICTWO, które nie jest destrukcyjne, służy wszystkim
-ORGANICZNY WZROST (społ. jako organizm)
-warunkiem ogólne: pokój
-struktura ELASTYCZNA -władza może być zdecentralizowana
-swobodna aktywność ludzi, samoregulacja społ. -państwo nie ingeruje zbytnio, ma na celu obronę interesu, przestrzegania praw i umów społ. -jednostka jest niezależna -nastawienie na partnerstwo(=równość)
-wielość ośrodków kierowniczych w ramach państwa
-istnieje różnorodność przekonań, poglądów, działań, stowarzyszeń
-PRZYMUS WEWNĘTRZNY -polega na wewnętrznych przekonaniach jednostek
przykłady społeczeństwa industrialnego:
|
|
|
!!! EWOLUCJA - przejście od: NIESPÓJNEJ, NIEOKREŚLONEJ JEDNORODNOŚCI
do: SPÓJNEJ , OKREŚLONEJ RÓŻNORODNOŚCI.
Są to wg Spencera 3 cechy charakteryzujące ewolucję
-czynnikiem zmiany nie jest świadomość (jak u Comte'a), kładzie nacisk na zmianę STRUKTUR, WARUNKÓW ZEWNĘTRZYNYCH - dopiero po takich zmianach może nastąpić zmiana w jednostce
-wyróżnia 2 czynniki zmiany:
PIERWOTNE - (środowiskowe)
a. wewnętrzne: cechy jednostek (inteligencja, charakter)
b. zewnętrzne: cechy świata przyrody, klimat, gleba,
środowisko w którym człowiek żyje
WTÓRNE - (wytwory ponadorganiczne, rezultat działań ludzi)
-kultura
-Spencer uważa, że przetrwają najlepiej przystosowani, nie koniecznie najsilniejsi, ale właśnie ci, którzy potrafią się przystosować
-społeczeństwo wydala (usuwa) elementy niezdrowe (ludzi chorych, upośledzonych, kalekich, chwiejnych, słabych)
-wymóg uporządkowanego świata sprawi, że moralne czyny (takie jak: ALTRUIZM) przetrwają.
-ewolucjoniści interesowali się KIERUNKAMI zmiany, nie dlaczego coś się zmienia, ale JAK coś się zmienia
-jeśli szukano już przyczyn, to raczej we: - właściwościach jednostek
- w przyrodzie
- kulturze
- konflikcie
-ewolucjonizm odegrał olbrzymi wpływ na późniejszy FUNKCJONALZM
MARKSIZM
Marks 1818-1883
Engels 1820-1895
-MARKSIZM -zapoczątkowuje tradycję myślenia konfliktowego o społeczeństwie, TEORIE KONFLIKTU
-Marks nie był socjologiem
-marksizm historyczny - miał być nauka o społeczeństwie
miał łączyć nauki szczegółowe
Marks nie chciał by służył celom społecznym
Mówił jednak, że nie ma teorii wolnej od wartościowania
-uważa, że społeczeństwo z góry jest skazane na zagładę
-duży wpływ na jego przekonania miała filozofia Hegla, którą zmodyfikował, przenosząc teorie ze świata idei do świata materii:
DIALEKTYZM - wzajemny wpływ na siebie różnych czynników
w świecie materii również wszystko ma swoją tezę i antytezę
tu też istnieją sprzeczności, antagonizmy
nauka i społeczeństwo wzajemnie się tworzą
rzeczywistość wpływa na to jaka jest myśl i odwrotnie
teoria i praktyka na siebie wpływają
podobnie jak: państwo i społeczność
interesy wpływają na idee i odwrotnie
INTERESY SPOŁECZNE - powstają z rzeczywistości społ.
stanowią bazę dla państwa, religii
tworzą też pewną świadomość społeczną
-żeby zmienić społeczeństwo, trzeba zmienić bazę -tj. warunki społeczne, a nie świadomość (-podobieństwo do teorii ewolucjonizm: Spencer, różne od teorii pozytywizmu: Comte)
-społeczeństwo trzeba badać za pomocą ekonomii
-PRYWATNA WŁASNOŚĆ ŚRODKÓW PRODUKCJI - instytucja bardzo doniosła dla społeczeństwa
to ona powoduje:
ALIENACJĘ - wyobcowanie, oderwanie od społeczeństwa
Co na to wskazuje:
-robotnik pracuje i efekt jego pracy jest oderwany od niego samego, wytwór, owoce jego pracy są przejęte przez kapitalistę, nie należy do robotnika
zatem działalność i praca zostają od siebie oderwane: praca od produktu
-robotnik jest jak maszyna
-alienacja jest zawężona do sfery ekonomicznej
-wytwory ludzkie jawią się jako coś zewnętrznego wobec nich
-stosunki społ. zmieniają się w stosunki rzeczowe
-Tymczasem istotą człowieka, jego powołaniem jest ŚWIADOMA, TWÓRCZA i WOLNA DZIAŁALNOŚĆ
zatem człowiek powinien rozwijać swoją osobowość, ale nie może, ponieważ przeszkadzają mu w tym instytucje
-Wg Marksa CZŁOWIEK - dąży do swoich celów i to on jest panem historii, tworzy
rzeczywistość
-jest on wytworem społecznym, a nie natury, która sama jest przez
ludzi tworzona
-uważał, że nie warto mówić o ponadczasowej idei, trzeba badać fakty na przestrzeni czasu, obserwować ich zmiany, jest to tzw. MATERIALIZM HISTORYCZNY
-zakładał, że wszystko jest zmienne, bo zależy od ludzi, którzy te zmiany mogą wprowadzać
-należy badać 2 relacje: ludzie - ludzie
ludzie - przyroda
-to ludzie stworzyli świat, dlatego udzie mogą się samowyemancypować, samowyzwolić
-SPOŁECZEŃSTWO jest pewną całością -to nie jest organizm (jak u organicystów)
-jest złożony z różnego rodzaju działalności ludzkiej, która to właśnie tworzy całość poprzez wzajemny wpływ na siebie
-nie ma jednego społeczeństwa, jest wiele różnych społeczeństw, które dzielą się na typy,
tzw. FORMACJE EKONOMICZNO-SPOŁECZNE
-bazą każdego z nich jest SPOSÓB PRODUKCJI -od tego zależy jaka jest polityka, charakter państwa, gospodarki, wzajemnych stosunków, zależności, społeczeństwa
-Marks wyróżnia 4 typy formacji:
azjatycka - duża rola państwa
antyczna - dzieli się na panów i niewolników
feudalna - główny podział w społeczeństwa jest na: fełdałów i panów
burżuazyjna - podział na kapitalistów i robotników
-wszystkie typy społeczeństw są antagonistyczne
-spośród wszystkich formacji, w burżuazyjnej najlepiej widać konflikt i dlatego na niej się skupił
-istniał też drobnotowarowy sposób produkcji -nie jest on jednak antagonistyczny, dotyczył rzemieślnikow, którzy nikogo nie zatrudniali, to nie jest dominująca rzeczywistość w społeczeństwie, nie występuje tu konflikt, podział antagonistyczny, dlatego nie utworzył formacji
Formacja burżuazyjna - najbardziej zróżnicowana, rozwinięta
Nadbudowa - to wszystko co wytwarza się w efekcie bazy, kształtuje ją byt, jest to sfera polityki, ideowa, świadomości
Praca - powinna być działalnością świadomą i celową, podobnie jak powinna służyć ogółowi społ.
-w kapitalizmie praca taka nie jest, służy tylko kapitalistom
-praca przeciwstawia się przyrodzie, wykorzystuje jej siły
-jest wytworem języka
-stanowi o wartości produktu tzn. wartość produktu zależy od ilości pracy, wysiłku jaki został włożony w jego produkcję
Sposób produkcji - decyduje o tym jaka jest formacja (typ społeczeństwa)
-składa się na niego: SIŁY WYTWÓRCZE + STOSUNKI PRODUKCJI
Siły wytwórcze - narzędzia (środki pracy) + ludzie (ich umiejętności i
kompetencje)
-to one decydują o sile wytwórczej = jej jakości
Stosunki produkcji - stosunki nawiązane podczas pracy
Środków własności produkcji -jest zasadniczym elementem sposobu produkcji
-oznacza, to kto ma, a kto nie ma środków produkcji (narzędzi,
fabryk, maszyn)
-grupy ludzi, którzy je posiadają mogą przywłaszczać owoce
pracy, tych którzy ich nie posiadają
to wszystko powoduje WYZYSK
Klasy społeczne - jest czymś zewnętrznym wobec jednostek i wywiera na nie wpływ, przymus zewnętrzny (są rodzajem
faktu społecznego -jak u Durkheima)
zatem: STOSUNKI PRODUKCJI wpływają na CAŁOŚĆ produkcji
a historia społeczeństw jest historią WALK KLAS SPOŁ.
-W społeczeństwie kapitalistycznym -nie ma określonego podziału na klasy, tak jak w społ. stanowym. Z formalnego punktu widzenia jednostki są wolne i każdy może rozwinąć działalność ekonomiczną. Z formalnego punktu widzenia nie ma zatem różnic między ludźmi, one wyłaniają się samoistnie, możemy to obserwować.
-Klasa musi mieć wspólną świadomość interesów, by być klasa społeczną
-w każdym społeczeństwie można wyróżnić dwie antagonistyczne klasy społeczne
-w kapitalizmie jest to: burżuazja + proletariat
-wg Marksa widoczne różnice będą się coraz bardziej pogłębiały, będzie coraz większa polaryzacja struktury społecznej, coraz większy wyzysk przez kapitalistów i coraz większa bieda klasy uciskanej.
-uważał, że klasa średnia będzie zanikać - i to z czasem doprowadzi do REWOLUCJI.
zatem: wzrastać będzie też PRZEMOC, która jest zorganizowana, wynika to z dominacjo jednej klasy nad drugą
-WŁADZA - ma charakter klasowy
burżuazja deleguje swoich przedstawicieli do rządzenia państwem
odłamy, jakie utworzyły się w ramach państwa i które walczą władzę są pozorne, gdyż wszystkie w rzeczywistości służą jednej klasie -burżuazji, a nie robotnikom
-trzeba zniszczyć państwo burżuazyjne, nie wnikać ani nie angażować się w walkę odłamów politycznych
-celem jest zniesienie klas, instytucji, które służą eksploatacji jednej klasy przez drugą
-po rewolucji będzie państwo tymczasowe, które samo „obumrze”, po to by ostatecznie pojawił się KOMUNIZM -nie będzie on potrzebował państwa, będzie bezklasowy
-to ludzie zmieniają rzeczywistość, byt, podłoże materialne, a nie świadomość i dlatego trzeba zmienić panujące stosunki i struktury. Dopiero potem zmienia się świadomość ludzi i ideologie.
-Marks krytykował Hegla, który uważał, że świadomość jest bytem niezależnym. Marks uważał, że świadomość zależy od bazy, jest wytworem społeczeństwa
-wprowadza pojęcie: ŚWIADOMOŚCI FAŁSZYWEJ: -człowiek nie wie jakie są jego interesy
-oznacza to nieznajomość swojego
miejsca a procesie dziejowym
-ludzie godzą się z zastaną
rzeczywistością, traktując ją jako
naturalna kolej rzeczy
-Każda nowa epoka demonstruje fałszywą świadomość poprzedniej epoki. Skutki działań odkrywane są po pewnym czasie, czas pokazuje przejściowość i zmienność działań ludzkich danej epoki.
Świadomość proletariatu -jeśli jest pełna złudzeń, to robotnikom nie przeszkadza wyzysk,
uważają to za sytuację naturalną, pewna kolej rzeczy. Zazwyczaj świadomość
robotników nie jest złudna, zdają sobie sprawę z tego, że są wyzyskiwani,
właśnie dlatego, że odbierane są mu owoce własnej pracy. Robotnik nie ma
nic di stracenia, więc pójdzie do walki
Świadomość burżuazyjna -sprawia, że burżuazja dostrzega odmienne interesy swojej klasy i
różnice między własną klasą a klasa robotników. Jest bardzie fałszywa niż
świadomość proletariatu, gdyż łatwiej jest uznać panujący porządek za
naturalny i panujący od zawsze.
Świadomość ideologów -myśliciel oderwany od praktyki ma najbardziej zafałszowaną
świadomość. Pozornie się emancypuje od świata, żyje w świecie idei, czystej
filozofii, ale w rzeczywistości żyje na usługi kapitalizmu
ŚWIADOMOŚĆ KLASOWA -jest to cała nadbudowa uczuć, złudzeń, poglądów wytworzonych w ramach danej klasy
-Marks rozpatruje ją w nieco inny sposób. Nie jest to to co sądzi
o sobie dana klasa.
-jest to rzeczywista sytuacja proletariatu a nie jego wyobrażenia o
sobie.
Mówiąc o świadomości klasowej, ma na myśli świadomość
robotniczą
-stanowi pewien typ idealny, do osiągnięcia którego można się
zbliżyć poprzez
uświadamianie robotników, przedstawiania rzeczywistości, tak
by się z nią nie godzili
podsumowanie:
-Analiza społeczeństwa klasowego, mówi, że są pewne konflikty w bazie. Źródłem sprzeczności (które prowadzą do konfliktów) są: KOLEKTYWNA PRACA i WŁASNOŚC PRYWATNA (posiadana przez ludzi, którzy jej nie produkują).
-trzeba te sprzeczność znieść tj. zlikwidować własność prywatną
-REWOLUCJA -ma służyć zniesieniu ucisku
-jest konieczna, nieunikniona, jest konsekwencją konfliktów
-istnieje potrzeba zmiany CAŁOŚCIOWEJ (dlatego potrzebna jest rewolucja)
-ale nie jest to konieczność absolutna, bo to ludzie tworzą rzeczywistość i od nich wszystko zależy
-trzeba działać; pobudzać tę rzeczywistość, żeby wywołać rewolucję.
-SOCJALIZM - jest rezultatem dziejów, działań ludzi
na rozwój rewolucji wpływają 3 czynniki:
sfera ekonomiczna -zależy od poziomu techniki: tj. jakie mamy narzędzia
-wpływa to na sposób produkcji, stosunki społ. i wreszcie na to jaki jest
człowiek
-sprawia, że coraz lepiej opanowujemy siły przyrody
-technika i przyroda maja na siebie wpływ
dialektyczny (wzajemny)
sfera polityczna -polega na zmianie układu sił politycznych, świadczy o tym odpowiedni stan polityczny
sfera świadomościowa
EWOLUCJONIZM - zainspirował powstanie dwóch kierunków przeciwstawnych:
PSYCHOLOGIZM -oparty na indywidualizmie, upatruje źródła w naturze jednostki
SOCJOLOGIZM -uważa, że rzeczywistości nie da się zredukować do jednostek. Będzie badał fakty społ.
Oba nurty starają się wyjaśnić społeczeństwa, tylko na dwa różne sposoby
TEORIE SOCJOLOGICZNE -06/03/2005r. wykład 3
PSYCHOLOGIZM
-nauka powstała z fascynacji psychologią
-stanowisko indywidualistyczne
-interesują się procesami podświadomości
-punktem wyjścia do analizy społeczeństwa są cechy jednostek, ich dyspozycje
-sadniczy sens znajduje się w jednostce, jeśli zrozumiemy jednostkę, można zrozumieć społeczeństwo
-zwolennicy psychologizmu wyjaśniają społeczeństwo wychodząc z jednostki
-opierają się na obserwacji rzeczywistych procesów psychologicznych
-wychodzi się od psychicznych cech jednostek: popędów, instynktów, reakcji, motywów,
-dyspozycje człowieka są względnie stałe, trwałe
-jednostki są źródłem informacji o rzeczywistości społecznej, tego co poza nimi, to one tworzą rzeczywistość, świat zewnętrzny nie wpływa na człowieka i jego działania
-tylko to co jednostkowe jest rzeczywiste, trwałe, stałe, niezmienne
-silne pokłady nieświadomościowe sprawiają, że ludzie działają nieracjonalnie. Emocjonalność człowieka jest silniejsza niż jego rozumność
-załamuje się wiara w racjonalność:
na tej bazie wyrosły nurty, które odbiegają od twardych teorii psychologizmu:
1.PSYCHOLOGIA LUDÓW:
-Jednostka ma pewne cechy psychiczne wspólne wszystkim ludziom, grupom, kulturom
-dostrzega, że społeczeństwo ma pewien wpływ na człowieka, nie mniej jednak jednostka pełni rolę nadrzędną, ważniejsze to co w jednostce
-zapowiedź psychologii społecznej. Nauka będzie dzie badać zjawiska wytworzone przez społeczeństwo
2.PSYCHOLOGIA TŁUMOW: (Gustaw Le Bon)
-Ludzie zachowują się inaczej pod wpływem zachowań tłumu, staje się bezsilna, zachowuje się tak jak tłum. Działamy pod wpływem sugestii tłumu, jesteśmy impulsywni
-jednostka się zatraca , staje się nieistotna, zagłusza swoją świadomość jest skłonna do irracjonalnego dziłania, w tym właśnie sensie zatraca swoja jednostkowość.
-Jednostka traci swoją kontrolę, ale dlatego, że w każdej istnieją pewne podobne cechy w podświadomości
-pod wpływem tłumu uśpione instynkty budzą się
3.PSYCHOLOGIA PUBLICZNA: (Gabriel Tarda)
-lepszym pojęciem dla zrozumienia zachowania jednostki jest pojęcie „publiczności”
-publiczność ma to do siebie, że naśladuje powtarza zachowania
-należy badać powtarzalność i dostrzegać w tym pewne regóły, które pozwolą wyjaśnić zjawiska społeczne
-naśladownictwo bierze się ze wspólnych wierzeń, pragnień, które zespalają grupę ludzi
-wszystko da się zredukować do indywidualnych przeżyć psychicznych, to one każą nam naśladować
-możemy wyróżnić naśladownictwo: -świadome (moda, obyczaje)
-nieświadome
-racjonalne
-nieracjonalne
-dzięki komunikowaniu się przekazujemy i ujednolicamy reakcje na podstawowe czynności
-wymyslamy też cos nowego, tworzymy wynalazki -modyfikujemy w ten sposób rzeczywistość, wynalazku dokonuje wybitna jednostka, geniusz, a nie masa, ktora tylko naśladuje
-nie ma żekaznych praw ewolucji, konieczności historycznej (przeciwienstwo do teorii Marksa)
-wzorów do naśladowania jest wiele, nie wiadomo dlaczego społeczeństwo wybiera takie a nie inne
-konflikt powoduje, że rodzi się potrzeba dostosowania się do siebie, by społeczeństwo sięnie rozpadło
dlatego:
trzeba wymyślić serie adaptacji do różnych sytuacji konfliktowych
to prowadzi do: RÓWNOWAGI
DO TWARDYCH STANOWISK PSYCHOLOGIZMU NALEŻĄ:
1.INSTYNKTYWIZM : (William McDougal)
-zachowania społ. tłumaczy tylko przez instynkty wrodzone -tj. Pewne dyspozycje psychofizjologiczne, które popychaja nas do wykonywania pewnych czynności, wzruszeń, odczuć, postrzegania
-instynkty są wrodzone, ślepe i przydatne każemu gatunkowi = bo tylko w ten sposób można wyjaśnić działania ludzi, a nawet skomplikowane instytucje społeczne
wyróżniamy 7 podstawowych instynktów, każdemu z nich towarzyszy konkretna emocja:
instynkt ucieczki emocja: strach
odrazy wstręt
ciekawości zdziwiwnie
wojowniczości gniew ze wszystkich można układać
samopotwierdzenia pewność siebie różne kombinacje
samoponiżenie poczucie niższości
rodzicielski czułość
Wyróżnił też instynkty dodatkowe (trudniejsze do uchwycenia):
seksualny
stadny
kolekcjonerski
smiechu
Jeszcze bardziej szczegółowe, które wpływają na zachowania:
instynkt do kaszlu
instynkt do kichania
WSZYSTKO można wyjaśnić INSTYNKTAMI
2.Zygmunt Freud:
-Też sformułował pewna teorię społeczną
-załamanie wiary w postęp i racjonalność
-człowiek nie jest przede wszystkim myślący i racjonalny, bo kieruje nim irracjonalne popędy(w tym najbardziej: libido, id)
-źródłem działań jest wielki pokład nieświadomości
-jednostka dąży do przyjemności, a jest nią w rozumieniu Freuda: zaspokojenie popędów.
-nie jest to jednak takie prosty, gdyż istnieją siły kontrolne - KULTURA.
-superego -internalizuje wymogi stawiane przez kulturę, coraz wyżej stawiane poprzeczki,
ideały, wzory postępowania, kary, które zmieniają się w sumienie
-ego - Jaźń „ja”, kieruje naszymi popędami wpływa na nie z jednej strony id z drugiej -superego.
-wpływają na nie i kształtują również wymagania w danym czasie i przestrzeni -
rzeczywistość.
-w każdym człowieku istnieje nieustanna walka, konflikt między tymi trzema elementami osobowości: id, ego i superego.
zatem:
-konflikt ten odzwierciedla się w społeczeństwie
-istnieje antagonizm między jednostką a społeczeństwem -nieusuwalny konflikt
-U Freuda cały ten konflikt został zepchnięty do jeszcze bardziej do natury jednostki, tzn. konflikt w społeczeństwie istnieje dlatego, że występuje on w samej jednostce
jak radzić sobie z konfliktem?:
represja
regresja
sublimacja
-Freud przedstawił konfliktową wizje człowieka i społeczeństwa
-Wg niego SZCZĘŚCIE = oznacza BRAK CIERPIENIA
-przyczyną cierpienia może być: -własne ciało
-świat zewnętrzny
-organizacja międzyludzka
-instytucje
-cierpienie wywołane przez powyższe czynniki usunąć może: KULTURA
-Kultura została stworzona dla ujarzmienia „drapieżnictwa” między ludźmi. Miała usunąć źródło cierpienia, hamować agresję, stabilizować stosunki społeczne.
-antagonizm polega na tym, że kultura poza funkcją amortyzującą jaką miała pełnić, podwyższa poprzeczkę, stawia ludziom wysokie wymagania
efektem jest: poczucie winy a to prowadzi do : cierpienia
-w ten sposób tworzą się KULTURY NEUROTYCZNE -występują, gdy ludzie nie mogą sprostać wymaganiom kultury
id -jest najniższym popędem, którego nie da się całkowicie ujarzmić, zredukować
(u neuropsychologów siłami dominującymi w osobowości człowieka nie będzie to id, ale -
superego i ego).
-człowiek jest z natury zły, popędy popychają go do ich zaspokojenia, społeczeństwo (kultura) każe mu je tłumić, ale musi mu pozwolić do pewnego stopnia na zrealizowanie owych popędów, by w ten sposób człowieka okiełznać, uspokoić.
-jednostka nie zmienia się zasadniczo, nie można mówić o całkowitym ukulturowieniu człowieka, zmieniają się co najwyżej formy lokalizacji popędów, ich zaspakajanie poprzez kulturę. Istnieją różne sposoby zaspakajania popędów, które czyniłyby je mniej destrukcyjne. Nie da się człowieka całkowicie zreformować, wyrugować z popędów.
stąd: zwątpienie w postęp
-Kultura daje nam poczucie bezpieczeństwa, ale nie usuwa źródeł cierpienia. Umożliwia za to sublimację popędów.
podsumowanie:
-we wszystkich nurtach poszukuje się istoty każdej grupy społecznej w pierwotnych instynktach, cechach psychicznych człowieka
-jest to założenie krytykowane przez inne stanowiska, które zarzucały psychologizmowi zbytnie uproszczenie
-zaletą nurtu jest niewątpliwie fakt, że odkryto siłę podświadomości, pokazano jak duży wywiera na wpływ nie tylko na człowieka ale na całe społeczeństwo.
Zapowiedź SOCJOLOGIZMU:
VILFREDO PARETO (1848-1923)
-nie znał Freuda, doszedł do podobnych odkryć
-krytykował wizję Marksa, tj.: wiarę w postęp, racjonalność
-uważał, że wyniki historii są efektem działań tego co pozalogiczne
-ludzie działają pozalogicznie -nie oznacza to jednak, że ich działania są nielogiczne, one są NIEUŚWIADOMIONE
-pojęcia które wprowadził: -system społeczny
-równowaga społeczna (to na czym opiera się system społ.)
-elita
-napisał dzieło, która zawierało ponad 2000 stron pt.: „Traktat o socjologii ogólnej”
-wychodzi poza psychologizm, bo pisze o pewnych stałych cechach jednostki, które mówią o tym jak zachowuje się społeczeństwo
-jednostka wpływa na społeczeństwo i społeczeństwo wpływa na jednostkę
-Twierdził jednak, że życia społecznego nie da się ocenić za pomocą jednego czynnika
-3 GRUPY CZYNNIKÓW:
grupa czynników przyrodniczych: klimatyczne, geograficzne, geologiczne, itp.
gr. czynników zewnętrznych: inne społeczeństwa w przestrzeni (sąsiadujące) i w przestrzeni (przodkowie)
gr. czynników wewnętrznych: to co jest w naturze ludzkiej (rasa, interesy, wiedza, instynkty, uczucia, REZYDUA)
-ostatnia grupa czynników (wewnętrznych) jest najważniejsza, ponieważ mieszczą się w nich czynniki irracjonalne: PODŚWIADOMOŚĆ.
-wierzył, że można wykryć pewne mechanizmy, prawa w sferze nauki i w analogiczny sposób przyłożyć je na inne dziedziny , można je rozciągnąć np. na społeczeństwo
-cele wyznaczane są przez : instynkty, interesy, uczucia, nie muszą być logiczne
-działania ludzkie są poza logiczne, tzn. biorą się z uczuć, a nie z faktów, odbywa się to poza naszym myśleniem
dlatego:
socjologia powinna badać wszystko, również uczucia, to co absurdalne, nie może je ignorować -jak dawniej, bo tylko w ten sposób będzie wstanie wykryć pewne reguły działania ludzi
-RÓŻNE GRUPY DZIAŁAN POZALOGICZNYCH :
występują gdy w nieodpowiedni sposób dobieramy środki do celów
gdy jest odpowiedniość doboru środków do celu, ale tylko subiektywna, istniejąca wyłącznie w naszym wewnętrznym przekonaniu
podmiot może być nieświadomy odpowiedniości dobranych środków do celu.
-motywem jest nasz stan psychiczny, to on powoduje nasze działania
zatem: motywem mogą być: instynkty, uczucia, REZYDUA
REZYDUA -jest to cos bardzo trudnego do uchwycenia, są to stałe i pozalogiczne elementy,
ludzkie czynności poza logiką
-jakaś irracjonalna reszta, która pozostaje po rozdzieleniu od instynktu, uczuć i
wierzeń
-rodzimy się z pewnym zapasem rezydua
-są to pewne osady psychiczne, które nie poddają się logicznemu myśleniu,
nieracjonalne stany psychiczne
-można powiedzieć, że są to „pasje”, ale nie same uczucia jako takie
-są to elementy najbardziej trwałe w naturze człowieka
-stałe skłonności, predyspozycje do czegoś
ELITA -to ludzie z najwyższym poziomem rezydułów w danej dziedzinie.
-są to najlepsze zdolności pozwalające na utrzymanie się w danej dziedzinie
-istnieją pewne kombinacje różnych rezydułów, które tworzą KLASY REZUDUUM:
rezyduum kombinacji (polepszają sytuację)
rez. utrwalania grup (konserwowania)
rez. uzewnętrzniania uczuć,
rez. uspołeczniania, towarzyskości
rez. indywidualizmu
rez. seksu
-Ludzie działając pozalogicznie chcą, chcą jednak owe działania myślowo uzasadnić, wyjaśnić i uporządkować, chcą logicznie zracjonalizować to, co zrobili. Jest to myślenie post factum.
-ten głód racjonalnego myślenia ogranicza się tylko do usprawiedliwiania
jest to tzw.:
DERYWACJA -sposoby racjonalizowania działań, które faktycznie nie są logiczne
O ile rezydua są stałym elementem, o tyle derywacje są zmienne, wytworzone dowolnie przez każde społeczeństwo. Jeśli jednak rezydua są już stworzone, maja wpływ na nasze działania
zatem: istnieje wzajemny wpływ:
derywacji na rezydua
Istnieją 4 sposoby uzasadniania:
odwołanie się do autorytetu
stwierdzenie faktu (tak jest i już)
zgodność z zasadami, uczuciami (taka była opinia publiczna, taka jest wola wszystkich)
wykorzystujemy nieścisłości języka
Teorie systemów społecznych:
-stanowią je jednostki ludzkie ze swoim całym irracjonalnym wyposażeniem oraz relacje międzyjednostkowe
-nowatorstwo teorii polega na tym, że zakłada wieczną zmienność społeczną -jest ona falowa, cykliczna (odwrotnie niż u ewolucjonistów /Comte/, gdzie zmiany społeczne zachodzą linearnie)
-Pareto nie wierzy w postęp naukowy, więc uważa, że nie ma zmian linearnych
-zmiany wracają do stałego punktu równowagi są to ludzkie REZYDUA (najbardziej trwały element natury: interesy, instynkty, uczucia)
-w społeczeństwie i w jednostkach jest wewnętrzny konflikt, bo są sprzeczne interesy = to one prowadzą do RÓWNOWAGI PRZECIWIEŃSTW
-wg Pareto nie ma harmonii
-każda różnica tworzy konflikt
-zawsze mamy podział na elity i na masy
SOCJOLOGIZM
-wprowadza pojęcie faktów społecznych
-wyjaśnia zjawiska spoza natury jednostkowej
-społeczeństwo jest bytem niezależnym, samym w sobie, ponad jednostkowym
-to jednostka jest w większej mierze wytworem społeczeństwa, a nie odwrotnie
Emil Durkheim (1858-1917):
-najwybitniejszy przedstawiciel socjologizmu
-społeczeństwo nie da się zredukować na części, dlatego że istnieje w świadomości jednostek
-jest poniekąd kontynuatorem pozytywizmu, teorii Comte'a (Durkheim zresztą urodził się w rok po śmierci Comte'a)
-stawia socjologię na szczycie wszystkich nauk
-socjologia miała opierać się na własnych odkryciach, metodach i założeniach, nie zaczerpniętych z innych dziedzin.
-zjawiska społeczne są odrębna klasą zjawisk biologicznych
-znakomicie łączy teorię z praktyka, konsekwentnie stosował się do metod łącząc je z badaniami empirycznymi (w przeciwieństwie do Comte'a)
-Był autorem: „zasady metody socjologicznej”, „Samobójstwa” -które doskonale przedstawia oddziaływanie społeczeństwa na jednostkę. Samobójstwa nie można wyjaśnić naśladownictwem (jak uczyniłby to Gabriel Tarda =PSYCHOLOGIZM), bo wówczas wskaźnik samobójstwa w każdym społeczeństwie byłby taki sam.
-to co dzieje się poza jednostką, są to fakty społeczne, których nie da się zredukować do indywidualnych cech psychicznych jednostki (jakim jest m.in. naśladownictwo)
-linearny postęp rozumiany jest tutaj jako proces wyzwolenia jednostki z więzów tradycji
-żeby społeczeństwo mogło istnieć potrzebne jest spoiwo, wg Durkheima jest nim m.in. religia, jednak jej siła słabnie, dlatego poszukiwał czegoś stałego, nieprzemijalnego (podobnie jak Comte)
-Durkheim mimo tego był zwolennikiem oświecenia, wierzył w naukę, choć sądził, że więzi społ. się rozluźniają, uznał to za zjawisko pozytywne
-uznał, że społeczeństwo należy badać i rozpatrywać tak jak rzeczy
-społeczeństwo jest jak fakt, rzecz niezależna od ludzi
FAKT SPOŁECZNY -wszelki sposób robienia w utrwalony lub nie -sposób
-zdolny do wywierania zewnętrznego przymusu
-jest powszechny
-jest niezależny, ma własną egzystencję, niezależną od jednostek
-jest rzeczywistością zastaną, sui generis, pod jej wływem
kształtuje się jednostka
Człowiek ma dwojaką naturę:
sfera jednostkowa = strona zmysłowa, instynktowna
-jest to sfera egoistyczna, która pcha nas do realizacji jednostkowych pragnień. Natura zwierzęca odrywa nas od społeczeństwa. Jest to sfera o tyle indywidualna (a nie ogólna, wspólna wszystkim ludziom jak w ujęciu psychologistów), że zamyka nas w sobie, popycha w kierunku egoistycznym. Dlatego właśnie wspólne instynkty nas dzielą, a nie łączą, każdy chce je w egoistyczny sposób zaspokoić
sfera społeczna = rozum, moralność, przekonanie, wartości, religia
-Durkheim uważa ją za ogólnoludzką, tj. wszystko to co osobowe, ludzkie, dzielone z innymi, w tym sensie, że spaja ludzi, integruje społeczeństwo, a to wszystko za sprawą ALTRUIOZMOWI.
-Zastanawiał się jak to możliwe, że człowiek miał w sobie te dwie różne od siebie cechy: indywidualną (która wyróżniał egoizm) i społeczną (związaną z pojęciem altruizmu).
TEORIE PSYCHOLOGICZNE 20/03/2005 wyk. 4.
Durkhaim:
-chciał kontynuować tradycję Comte'a.
-w jego teorii wizja człowieka była rozdwojona:
zwierzęca
ludzka
-społeczeństwo przekształcało człowieka w społ. Zwierzęce -pchane przez instynkty
-społeczeństwo ludzkie -kształtowane przez wzory, nie pochodzą one od jednostek
-RELIGIA -zespół wierzeń i praktyk, oddziela sacrum od profanum
-najważniejsza instytucja społ. Za sprawa religii społeczeństwo przenika do
-powoduje to doświadczenie sacrum, ponadzmysłowe doświadczenie świętości
-sacrum wzbudza w nas szacunek i lęk, karze nam poświęcać naturę zwierzęcą, kontrolować się
-za sprawą religii człowiek wychodzi ponad zwierzęcą naturę
-nakazy od Boga
-PAŃSTWO -zdanie Durkheima to siły społeczne
-ludzie czują nad sobą potęgę społeczeństw -w postaci religii
-społeczeństwo wpływa na jednostkę z zewnątrz
-jednostka staje się rozumna, moralna = ludzka, są to cechy, które biorą się z interakcji
-interakcja daje poczucie istnienia więzi nadprzyrodzonych
-społeczeństwo ma siłę przenikania do wnętrza człowieka
-gdyby jednostka nie przyswajała sobie norm -społeczeństwo by ....
-jednostka się uspołecznia -im bardziej jest uspołeczniona, tym mniejsza świadomość, że te siły pochodzą z zewnątrz
-zasadniczą istotą społeczeństwa są więzi społecznych zjednoczenie uczuć i czynów
-świadomość zbiorowa
-solidarność
-altruizm
Są różne więzi społeczne:
-więź ma jednoczyć, wszystko co jednoczy spełnia swoją funkcję -będzie trwało (początki FUNKCJONALIZMU)
-jeśli instytucje są trwałe, to nie są fałszywe
-Durkheim podchodził do religii socjologicznie, tzn. traktował ją jako fakt społeczny
-żadne społeczeństwo jeśli jest względnie trwale nie może mieć fałszywej moralności
-WSPÓLNOTA -religia musi tworzyć pewną wspólnotę
-mamy konkretne społeczeństwo -nie ma jednego społeczeństwa, które stanowi ludzkość, żyją i umierają względnie niezależnie od siebie, chociaż wzajemnie na siebie wpływają
-SOLIDARNOŚĆ -różnego rodzaju więzi, które nas spajają.
-można znaleźć jeden kierunek rozwoju
zmiana typu solidarności na inny:
solidarność mechaniczna (społeczeństwo pierwotne, tradycyjne)
organiczna (społeczeństwo współczesne)
SOLIDARNOŚĆ MECHANICZNA
|
SOLIDARNOŚĆ ORGANICZNA |
-jednostka są niesamodzielne -są to społeczeństwa homogeniczne (podobne) -mało ról społecznych, ale są one złożone całość społeczeństwa narzuca jedną świadomość zbiorową, która jest mechanicznie powielana przez jednostki -prawo (zwłaszcza karne) kształtuje świadomość jednostek -sankcje represyjne, aby wymusić jedność myśli i uczynków -brak podziału pracy o specjalizacji jednostki we władaniu społeczeństwa - brak indywidualnej świadomości, jednostki nie są w stanie być wolne i indywidualne -komunizm dóbr, dominacja tradycji |
-jednostki samodzielne, lepiej społecznie uświadomione
-specjalizacja pracy. Ról w społeczeństwie jest coraz więcej, ale jednocześnie jednostka ma ich coraz mniej
-dominacja prawa kooperacyjnego
-przywrócenie sankcji restrykcyjnych
-przez to, że następuje specjalizacja, jednostki wzajemnie siebie potrzebują -pojawia się osobowość, świadomość indywidualna, łączą je różnice -pojawia się indywidualizm, który spaja społeczeństwo
|
-W świecie nie możemy stanowić jednej całości, jeśli całkowicie będziemy się od siebie różnić
-element podobieństwa:
-wolność jednostki automatycznie nie będzie prowadzić do harmonii społecznej
-stosunki społ. Muszą być w jakiś sposób wspólnie regulowane
-konieczne jest prawo i moralność, a nie tylko podział pracy
normy i instytucje są sednem każdej solidarności
-wszelkie wierzenia i sposoby postępowania ustanowiono przez zbiorowość (trwałość)
-to co powoduje krystalizację świadomości zbiorowej
-religia wzięła się ze stanów zbiorowej świadomości -najsilniej spaja ludzi
FUNKCJE RELIGII:
-integracja społeczna
-inicjuje do życia zbiorowego
-uczy dyscypliny
-posiada wspólne praktyki -obrzędy
-kultywuje tradycje zbiorowe
-podtrzymuje nas w chwilach kryzysu
-ożywia zbiorowe uczucia
-społeczeństwo daje nam oparcie, jednostka nie może bez niego funkcjonować
-jeżeli społeczeństwo nie kontroluje jednostki, pojawia się anomia, chaos, zakłócenie interakcji społecznych.
-chaos norm prowadzi do tego, że jednostka popełnia samobójstwo
egoistyczne -wycofanie
altruistyczne -dla społeczeństwa
fatalistyczne -przerost regulacji
-więcej samobójstw występuje wówczas, gdy jest słaba więź grupy wyznaniowej
-społeczeństwo nie reguluje życia jednostkowego bez regulacji, norm
-rozwój indywidualizmu negatywny wpływ na jednostkę i społeczeństwo
-społeczeństwo rozpada się, gdy brak mu zasad etycznych, lekiem jest edukacja moralna, należy wypracować wspólny system etyczny dla określonej grupy ekonomicznej np. dla robotników, kapitalistów
-nowoczesna solidarność zbiorowa:
WSPÓLNY SYSTEM ETYCZNY
II poł. XIX w. ANTYPOZYTYWISTYCZNY ODWRÓT
-krytyka socjologii jako takiej
-przeciwko prawom naturalnym
-przeciwko ogólności
-wszystko jest historyczne
-interesuje indywidualność
-człowiek zakorzeniony w czasie, przestrzeni, we wspólnocie, w wartościach, w historii
-człowiek potrafiący wartościować
-człowiek nie ma absolutnej prawdy, ale ma świadomość
-nasza rzeczywistość jest przez nas zmieniana, nie jest od nas niezależna
-jako ludzie nie możemy oderwać się od tworzenia rzeczywistości, a jako badacze -od obiektu.
-człowiek może ROZUMIEĆ
-socjologia przyjęła argumenty krytyczne i się zmodyfikowała
-nie możemy świata z zewnątrz obserwować, badać i wyjaśniać
-ROZUMIENIE -potrzebna jest tu intuicja, w ten sposób tylko można uchwycić istotę różnic, niepowtarzalność zjawisk
W. Dilthey
-mocno rozwinął nauki przyrodnicze i humanistyczne
-jednostka ludzka nie jest w świecie społecznym osadzona niezależnie od świata, jest powiązana ze światem
-wyjaśnienie faktu społecznego i zrozumienie zjawiska, to coś innego
-zrozumienie -to ujawnienie tego, co jest pod powierzchnią świata społecznego, czegoś co jest dobrowolne
-pozytywizm kazał nam badać przejawy zjawisk
-humaniści mówią, że jesteśmy częścią jakiegoś typu społeczeństwa, więcej nam powie intuicja
-rozumieć możemy znaczenie zjawisk
-jeżeli badamy ludzi podobnych, to możemy ich zrozumieć
SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA (rozumiejąca) /Weber/
-jednostka ma pewne cechy uniwersalne
-struktury społ. nie są niezależne od jednostek
-jednostka istnieje we wspólnocie
-człowiek rozumie tylko w ramach w swojej kultury
KULTURA (Richert) -sfera wartości, duch zobiektywizowany, wszystko co człowiek tworzy i podtrzymuje w imię wartości, utrwala je w ten sposób
-badacz ma się powstrzymać od wartościowania, ma badać to, jak inni wartościują
-przyrodoznawstwo nie jest potrzebne do badania społeczeństw
--jednostki ludzkie to świadome byty działające w sferze znaczeń i celów, uwzględniają działania innych
Patrzymy na społeczeństwo jako na proces uspołeczniania. Jest on zależny od aktywności jednostek
-należy badać zjawiska społeczne od wewnątrz
Ferdynand Tönnes (1855-1936)
-Wspólnota
-Stowarzyszenie
są to: dwa typy więzi między ludźmi
dwa typy stronników wzajemnej afirmacji
dwa sposoby ustosunkowania się do drugiego człowieka
dwa oblicza tej samej rzeczywistości, nie można ich oddzielić od siebie, nie
można mówić o stowarzyszeniu bez podstawy wspólnoty
DWA TYPY ORGANIZACJI:
WSPÓLNOTA (tradycyjne) |
STOWARZYSZENIE (nowoczesne)
|
-więzi pierwotne, naturalne -więzy sąsiedztwa, przyjaźni -powoływana do życia przez wolę organiczną, naturalną
-życie wiejskie i małomiasteczkowe
-zanurzenie jednostki w całość -twór organiczny -charakteryzuje je: -zgodność (religia, obyczaje) -jedność (podstawa wielości) -z natury jesteśmy złączeni
|
-więzy sztuczne, w obawie o interesy, wpływ maja tu czynniki rozumowe -tworzy się na bazie woli arbitralnej (refleksyjnej), racjonalnej -wielkie miasto, życie światowe kosmopolityczne, świat publiczny, praca, interesy -kontakty rzeczowe, a nie osobowe -twór mechaniczny
-zakłada pierwotne odosobnienie, które trzeba jakoś wytłumaczyć |
-konstrukcją psychiczną jednostki jest jej wola, to wola jest afirmacją tego co człowiekowi służy i negacją tego, co mu nie służy
-wszyscy dążymy do celu jakim jest szczęście -przyjemne i korzystne okoliczności
-ograniczenie wypływa z naszego umysłu
-w każdym stowarzyszeniu jest jakiś element wspólnoty
WOLA NATURALNA -wola płynąca z głębi, spontaniczna, bezdyskusyjna, bardziej typowa dla kobiet; szczerość, sumienie, naiwność, typowa jest dla niej twórczość artystyczna, kobiety są „lepsze” w kultywowaniu tradycji
Mężczyzna ma naturę stowarzyszeniową, a kobieta wspólnotową, ale to wszystko się zmienia (historycyzm) -coraz więcej kobiet ujawnia wolę arbitralną
-społeczeństwo musi iść w kierunku coraz większej ludzkiej indywidualności (stowarzyszenie) socjalistyczne zjawisko obywatelskie
-wola jednostek jest podstawą wszelkich stosunków społecznych
-wszelkie twory społeczne =ciała fikcyjne, istnieją tylko w świadomości jednostek
George Simmel:
-pod wpływem filozofii życia Bergsona
-życie jako proces, zmienność, tworzenie nowych form
-życie społeczne jest ciągłym procesem (zmiennym)
-rzeczywistość jest szeroka, wieloaspektowa, nie da się opisać wszystkich aspektów rzeczywistości, ale uprawnione jest widzenie go z wielu różnych stron
-nie będą się wykluczać, ale uzupełniać
-względność jest sprawą ogólną
-całą rzeczywistość bada humanistyka
-socjologia nie może badać wszystkiego co społeczne
-to co nas wiąże to FORMY USPOŁECZNIENIA (zewnętrzne utrwalone przejawy)
-socjologia ma badać właśnie owe formy uspołecznienia a nie całe społeczeństwo
-USPOŁECZNIENIE -proces, który ma różne fazy
-należy badać procesy jakie się tworzą poprzez różne interakcje (korzenie późniejszego interakcjonizmu)
-jednostki mogą wnosić treść, czyli coś co nas popycha do uspołecznienia
-trwałość bierze się z form uspołecznienia, które są niezależne od kontekstu historycznego
-forma nie jest całkowicie przeciwstawna treści
SOCJOLOGIA:
formalna -formy społeczne, czysta socjologia, stosunki podrzędne i nadrzędne
ogólna -dotyczy koncentrowania się na treści (w życiu historycznym)
filozoficzna -bada nasze założenia co do poznania (epistemologia, metafizyka)
TEORIE SOCJOLOGICZNE -wyk. 6 17.04.2005r.
WEBER
III typy poznawcze:
tradycjonalny
charyzmatyczny
racjonalistyczny (np. demokracja)
4 rodzaje racjonalności:
praktyczna
.
.
formalna - najważniejsza
najbardziej szczegółowa
polega na kalkulowaniu celów i środków
tworzymy racjonalne formy, struktury, procesy, przepisy
wyrazem tego jest biurokracja tj. racjonalizacja organizacji społecznej
przejawia się w każdej dziedzinie życia, nawet w sztuce
-cały proces biurokratyzacji można zebrać w model
8 cech biurokratyzacji:
pewna hierarchia o ścisłych zasadach zwierzchnictwa, model, typ idealny, schemat
rządzi racjonalność formalna są to rządy przepisów
ścisły podział pracy, który tworzy bezosobowe stosunki
kariera, profesjonalizacja
posłuszeństwo wobec bezosobowego porządku
urzędnicy to pracownicy najemni, bez własności, oddzielenie sfery prywatnej od publicznej
wymiana informacji musi być pisemna, w formie dokumentów
dokumenty muszą być archiwizowane
biurokratyzacja ma wady (-) i zalety (+):
+ wzrasta efektywność, bo wzrasta racjonalność
- biurokratyzacja po przekroczeniu pewnego punktu rodzi ograniczenia, nie jest efektywna, staje się sztywna, ogranicza nas, staje się żelazna klatką.
-we wszystkich sferach następuje biurokratyzacja, ale w sferze ekonomicznej jest bardziej efektywna niż w sferze politycznej
-bez względu na sferę przerost biurokratyzacji rodzi ograniczenia
ad. TYPY PANOWANIA:
Typ charyzmatyczny:
-nie jest trwały, bo opiera się na emocjach.
-przez to, że jest nie trwały musi przejść albo do typu racjonalnego, albo do tradycjonalnego.
-to RACJONALNOŚĆ jest siłą napędową a nie charyzma
procedura rozumienia:
rozumienie bezpośrednie -nie potrzeba dodatkowych instrumentów, by zrozumieć, wystarczy czysta obserwacja
rozumienie wyjaśniające -(in. rozumienie motywacyjne) trzeba wyjaśnić motywy, by zrozumieć
jak wyjaśnić motywy?
Skąd można je poznać?
-motywy można poznać po czynnościach społecznych - tj. zachowanie się jednostki w odpowiedzi na innych
-wystarczy poznać, przebieg i konsekwencje działania - wtedy poznamy jego sens
-można wtedy poznać podobieństwa między różnymi działaniami, systemami
-Weber nie mówi o przypadku, ale również nie ma mowy o pełnej determinacji. Można uzyskać pewien kierunek, jednostki i społeczeństwo mają wolna wolę
-mówi o motywach które nie są indywidualne, ale społeczno-historyczne. Jest pewien podział makro społeczny, który ukrywa motywy. Nie wchodzimy w głębię jednostek. Przez społeczne motywy można wyjaśnić motywy jednostkowe
-Przy takim rozumieniu wyjaśniającym możemy sprawdzić czy badacz ma racje na zasadzie porównania, jest to intersubiektywne, porównywalne, zwłaszcza dlatego, że można na podstawie analiz dojść do wniosku, że to co racjonalne tworzy typ idealny
-założenie jest więc takie: człowiek jest wolny, wybiera cele i dobiera w sposób racjonalny środki, ale nie w 100% -bo istnieje przecież wielość działań,
-zmiana społeczne jest bezkierunkowa, jest bardziej falowa. Rzeczywistość jest chaosem, sens temu nadają ludzie i starają się robić to racjonalnie (przepisuję i nic z tego nie kapuję?#%$$//)
-interesy są ważne, ale w zasadzie to idee nadają kierunek, interesy są silniejsze, ale to idee ukierunkowują tę lawę siły
-Weber mimo, że mówił o tym, że zmiana jest bezkierunkowa, to jednak zwracał uwagę, że ma pewien kierunek, a jest nim racjonalność. Świat idzie w kierunku racjonalizacji, biurokracja jest tego przykładem. Wydaje się, że jest to kierunek wiodący.
-to zmiana kulturowa -a nie interesy -napędza świat, przechodzą one we wszystkie inne sfery
-nie ma jedej przyczyny zmian, podobnie jak jest wiele różnych czynników struktury społecznej ( w przeciwieństwie do Marksa)
Podział na 3 rodzaje czynników, zróżnicowanie na:
partie
klasy
stany
wymiar: ekonomiczny, polityczny, kulturowy
-Wiele czynników wpływa na to jak społeczeństwo wygląda.
INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY
-wywodzi się z filozofii pragmatyzmu
WILLIAM JAMES
-typowa filozofia amerykańska
-wg filozofii pragmatyzmu człowiek jest to podmiot działający w wolny sposób
dlaczego(?):
wykazuje skuteczność w rozwiązywaniu problemów, dochodzenia do celów
nie jest bierny
nie jest kształtowany przez środowisko
w aktywny sposób tworzy je
może je zmieniać i kontrolować będąc w interakcji z nim
-dlatego ważny jest punkt komunikacji między ludźmi
-komunikacja ma na celu przystosowanie się do siebie tworzymy pewne nawyki by mogły służyć społeczeństwu
-SPOŁECZEŃSTWO - zbiór oddziaływujących na siebie jednostek
interakcje są tutaj czymś najważniejszym z punktu widzenia pragmatyzmu
to proces zrzeszania się, komunikowania się ze sobą
-JEDNOSTKA -jest w centrum uwagi, ale nie jest skończona w przeciwieństwie do
psychologistów
jednostka w procesie uspołeczniania dopiero się tworzy
ma wprawdzie pewne cechy, instynkty biologiczne, ale ogranicza się je dostosowując do innych pod wpływem społecznych interakcji
jednostka ma pewne cechy, pewne wyuczone nawyki
-nic nie jest dane, wszystko się staje (społeczeństwo i jednostka) poprzez INTERAKCJĘ
-nie ma jednego świata, jest światów tyle ile ich skonstruujemy
-wzajemny wpływ jednostki i społeczeństwa na siebie w systemie
-interakcje tworzą nieprzerwany proces tworzenia się tożsamości indywidualnej, jest ona bezustannie tworzona.
-mowa tu także o tożsamości społecznej - tworzone pod wpływem innych, wyobrażenie o tym, co inni o nas myślą
-jednostka jest postrzegana z punktu widzenia 2 różnych aspektów:
„ja” -przedmiotowe (mnie) - bardziej bierne, empiryczne, dostępne dla innych, „ja” materialne, jest obiektem
„ja” -podmiotowe (ja) - ja aktywne
DEWEY
-wszystko jest procesem, nie da się rozbić na elementy, organizm funkcjonuje jako całość, jest we wzajemnym wpływie ze środowiskiem
-NAWYK -jest to coś co jest wyuczone, ale nie jest na tyle sztywne, by nie zostać zmienione.
coś co przestaje być praktyczne, przestaje służyć -można to wówczas zmienić
wszystko to płynna sytuacja
nawyk nie jest zastany, cały czas jest tworzony dzięki komunikacji i dzięki niej może być podzielane przez innych ludzi
-ludzkie działania mają być funkcjonalne, wszystko rozpatrywane jest pod względem funkcji, przystosowanie się do środowiska
-komunikacja to droga do osiągnięcia wspólnych celów, poglądów
-owo „wspólne” oznacza wspólnotę jakiejś grupy a nie całego społeczeństwa
-mamy wiele takich grup, społeczeństwo składa się z pluralizmu mniejszych grup, które stanowią wspólnotę
CHARLES H. COOLEY
-jego teorie filozoficzne kładą podwaliny pod teorie socjologiczne
-podkreśla, że życie to proces całościowy, historyczny
-życie społeczne ma różne aspekty : jednostka - grupa, wolność - determinizm, współpraca - konflikt, itd.
-to wszystko są tylko pozorne przeciwieństwa, bo stanowią elementy pewnej całości jednego procesu
-nie można rozdzielić jednostki od grupy.
-nie pytamy co zaczęło funkcjonować jako pierwsze, ale jak one ze sobą funkcjonuję
są 2 aspekty realnego życia ludzi:
jednostkowy
grupowy
-Cooley wprowadził pojęcie „jaźń odzwierciedlona” tj. przeglądanie się w oczach innych, w ten sposób tworzy się nasze „ja”
-mamy wrodzoną zdolność do nabywania określonych nawyków społecznych, reagowania na innych, empatii, uczenia się komunikowania z innymi - tak rozwija się nasza osobowość
-jednostka rozwija się najpełniej w grupach pierwotnych - gdzie mamy do czynienia z socjalizacją pierwotną, to w niej jednostka się tworzy
GEORGE HERBERT MEAD (1883-1931)
-uważał się za filozofa
-nazwano go „socjologiem oralnym”, ponieważ nie spisywał swoich teorii, zasłynął z wykładów zebranych przez swoich studentów w: „Umysł, jaźń i społeczeństwo”
-zapoyczył filozofię innych pragmatyków
-Jaźń -zdolność postrzegania siebie jako przedmiot (postawy, odczucia), pomaga w dostosowaniu się
-jednostki tworzone są przez: umysł i jaźń, a te z kolei tworzone sa dzięki INTERAKCJI
-nic nie jst gotowe, zastane, wszystko się tworzy
-proces ten sprzyja tworzeniu społeczeństwa
-wzajemne komunikowanie pewnych znaczeń -tj. SYMBOLI
-symbol -znak, który podlega interpretacji drugiego stopnia, (Ossowski) doszukanie się ukrytych treści np. Pies kryje w sobie symbol wierności
dlaczego jednostki robią coś razem?
bo:
w pojedynkę jest zyć trudniej (prawa biologii, chęć przetrwania, insynkty)
cel przetrwanie (komunikowanie zatem jest pragmatyczne, służy przetrwaniu jednostek)
-umysł -jest to proces, który sie tworzy, ułatwia przetrwanie, proces myślenia
-istnieją jednak pewne elemnty strukturalne, które są trwałe
jak ten proces przebiega?
Jake są jego zadania?:
-umysł nadaje symboliczne znaczenie pewnym obiektom
-analizuje, tworzy alternatywne linie działania
-wybiera to co właściwe, pragmatyczne, funkcjonalne
-umysł zatem potrzebuje jaźni
-jaźń -samoświadomość, zdolność postrzegania siebie jako obiektu
jak się tworzy?
-jest wytworzona poprzez interakcję z innymi. Inni na nas patrzą jako na podmiot i jako na przedmiot, tak oto uczymy się patrzeć na siebie w ten sam sposób.
-interakcja jest czymś wewnętrznym, zachodzi w jednostce
-w interakcjach tworzy się znaczenie gestu
-symbol -zatem to soć co ma określone wspólne znaczenie
gesty mają wspólny sens i stają się symbolami, gestami konwencjonalnymi
są postrzegane, interpretowane i zastosowane
na tym etapie przyjmujemy rolę „innego”, zastanawiamy się jak inni zareagują
dlaczego przyjmujemy rolę „innego”?
ułatwia to przystosowanie się
-z tych 3 etapów (postrzegania, interpretowania i zastosowania) teworzy się umysł
-zachodzi to bardzo szybko
-gesty konwencjonalne -podnoszą efektywność interakcji zatem również przystosowanie się, panowania nad środowiskiem
-interpretacja gestów słuzy też samookreśleniu
-człowieka dojrzałego charakteryzuje względnie stała koncepcja siebie
zatem:
-jaźń jest to stały, spójny zestaw postaw, pewne działanie, które może być logiczne
-rozwój jaźni ma pewne etapy:
faza zabawy -rola jednej osoby jest kluczowa i wczesie zabawy możemy rozważać rolę tylko jednej osoby
faza gry -nabywamy umiejętności gry zespołowej, uwzględniamy zachowania kilku partnerów w danej sytuacji
-uogólniony inny = społeczeństwo
-samokontrola -dostosowanie się do działania innych, jest wypracowywane
-społeczeństwo -są to zorganizowane interakcje między jednostkami
nie są to struktury, jest to proces
to w nim tworzą się jaźń i umysł
społeczeństwo trwa dzięki zdolnościom umysłu i jaźni
jak się tworzy? przez przyjmowanie ról i utrwalanie działań
!!!działani połączone wielu partnerów interakcji symbolicznych!!! (główne założenia Mead'a)
WILLIAM T. THOMAS:
-zajmował się problemem zmian społecznych, które tworzą się w wyniku wystąpienia kolejno:
najpierw dezorganizacji pewne normy przestają obowiązywać
następnie organizacji społecznej
z podręcznika:
dezorganizacja społeczna
reorganizacja społeczna
postawy
wartości
definicja sytuacji
ZNANIECKI: (1892-1958)
-założył pierwsze pismo socjologiczne „Przegląd socjologiczny”
-współpracował z Thomasem
-do jego dzieł należą m.in.: „Społeczna rola uczonego”, „Społeczna rola studenta uniwersytetu”
-rozróżniał rzeczywistość:
przyrodniczą -bada systemy rzeczy
kuturową -bada wartości powiązane w systemy, które sa w jakiś sposób zintegrowane
metody badania tych dwóch rzeczywistości są do siebie podobne, bo są to nauki nomotetyczne -odkrywaja pewne prawidłowości, by zrozumieć zachodzące działania
-nie da się jednak wszystkiego podporządkować prawom, bo nie wszystko ma swoje prawidłowści
-wartość -coś co jest oceniane dodatnio lub ujemnie
sprawia, że rzeczy przestają być przedmiotami pospolitymi, stake się symbolicznym
rzeczy nabieraja drugiego znaczenia
-Znaniecki zastanawiał się co jest pierwotne: wartość czy rzeczy
-to WARTOŚCI są pierwotne, bo doświadczamy je bezpośrednio, a rzecz pojawia się wtórnie (dziecko otulone kocykiem odczuwa ciepło, które staje się wartością dodatnią, to ono jest dla niego ważne a nie sam koc jako rzecz, przedmiot)
-rzeczywistość przyrodnicza istnieje dla nas za pośrednictwem wartości jakie dają
-rzeczy są wartościami kiedy są obiektem postaw ludzkich (postawa -pochodzi od Thomasa)
-świadomośc tego, że wartość jest ważna dla kogoś i oceniana przez niego dodatnio lub ujemnie, czyni je wartościowymi do zbadania
zatem trzeba badać rzeczy tak jak są one postrzegane przez ludzi, nie wchodzić w indywidualne emocje, ale badać ogólne motywy, zewnętrzne formy, obiektywnie uformowane wzory kulturowe
-kulturowe wzorce podzielane są przez grupę ludzi a nie przez jednostki
PODSUMOWANIE:
-wartość -istnieje bo jest postawa kogoś na jakąś rzecz
zawsze mają znaczenie dla kogoś
świat istnieje dla ludzi, gdy one nadają mu znaczenie
wartości są powtarzane i dlatego staja się wzorcem kulturowym
-podkreślał stałość wzorców połączonych w systemy, są one trwałe dlatego właśnie jego filozofię nazwano KULTURALIZMEM