Józef Czechowicz

• ur. Lublin, 15.03.1903, ojciec mu umarł w 1912 roku, nic nie wiemy o młodości. Ojciec młodszy o 20 lat od matki, konflikty z tego powodu. Ojciec - chory umysłowo,

• matura - 1921 rok. Seminarium Nauczycielskie Męskie. W 1920 uczestniczył w wojnie,

• przeniósł się do Słobódki (białoruska osada). Opowieść o papierowej koronie („Reflektor”) - tu próba nieudanego samobójstwa bohatera na tle nieodwzajemnionej miłości homoseksualnej,

• wiersze - od 1922 roku,

• pierwszy numer „Reflektora” - czerwiec 1923, red. Wacław Gralewski - tu Tadeusz Bocheński, Kazimierz Andrzej Jaworski, Wacław Gralewski, Konrad Bielski. Wokół pisma - grupa poetycka Reflektor, 4 poetów - Konrad Bielski, Józef Czechowicz, Wacław Gralewski, Stanisław Grędziński. Sztuka ma wyrażać postawę współczesnego człowieka. Rolę odegrał futuryzm i Nowa Sztuka. Do wierszy Czechowicza przeniknęły elementy cywilizacji. Krajobraz pełni funkcję użytkową. Kult maszyny, inspiracje bergsonizmem,

• lata 1924 - 1925 - poszukiwania. Kryzys optymizmu i zaufania do cywilizacji, poczucie zagrożenia,

• pierwszy tom - Kamień. 1924 / 1925 - Czechowicz słuchaczem Wyższego Kursu Nauczycielskiego w Lublinie, potem praca w Szkole Specjalnej. Nauczyciel. Chciał szanować indywidualność każdego dziecka,

• 1928 / 1929 - ukończył Instytut Pedagogiki Specjalnej w Warszawie,

• maj 1932 Czechowicz powołał Związek Literatów Lubelskich. Prezes - Franciszka Arnsztajnowa - tu są członkowie Reflektora, Kazimierz Andrzej Jaworski, Bronisław Ludwik Michalski, Józef Nikodem Kłosowski, Konrad Bielski, Wacław Gralewski, Józef Łobodowski, Antoni Madej - Związek nie tworzy grupy literackiej, miał tylko skupiać pisarzy. Zaczyna się postawa katastroficzna,

• 1930 - Czechowicz zaczyna pracę z „Ziemią Lubelską”, 1.01.1932 - „Kurier Lubelski”,

• pisał w „Głosie Nauczycielskim”, redaktor „Płomyczka” i „Miesięcznika Literatury i Sztuki”, zrezygnował z pracy w ZNP po oskarżeniach o niemoralność i homoseksualizm,

• marzec 1934 - organizuje Najazd Awangardy na Warszawę. Początek - 1937 - „Pion”, potem Polskie Radio,

• 9.09.1939 - ginie pod gruzami budynku

Utwory:

Dramat:

• 1937 - pierwsze jednoaktówki - Czasu jutrzennego, Jasne miecze, Obraz, 1938 - Bez nieba - to całość dramaturgii, wyrasta z liryki. Czasu jutrzennego - ma charakter wizyjny. S. XXIII skłonność do doszukiwania się w codzienności rzeczy niezwykłych doszła do głosu w słuchowiskach radiowych, które pisał Czechowicz w ostatnich latach życia,

Proza:

• autor Opowieści o papierowej koronie, pracował nad epopeją Berło,

• opowiadania - Litery, Koń rydzy, Ludzie, konie, deszcz, Jama - z wojennymi przeżyciami i autobiografią,

• utwory prozą, nazywane skrótami powieści - Sektanci, Matka, Wagon nr 16773

Twórczość dla dzieci:

• w „Płomyczku”,

• często nawiązuje do kołysanki i poezji ludowej,

Przekłady:

• w 1923 tłumaczy dramat Błoka. Związku z liryką Błoka - wizje katastroficzne, stała obecność śmierci, symbolika,

• z poezji francuskiej - m.in. Apollinaire,

• poezja anglosaska - Blake, Poe, Whitman, Kipling, Joyce, pierwsze w Polsce przekłady Thomas Stearns Eliota,

• próby tłumaczenia prozy ukraińskiej i angielskiej,

Poezja:

• w pierwszych zbiorach poetyckich obok świata cywilizacji pojawia się niepewność, poczucie bezpośredniego zagrożenia zniszczeniem lub śmiercią,

• świat jest więzieniem - stąd pragnienie lepszej i idealnej rzeczywistości. Życie codzienne - więzienie, męka, koszmar,

• śmierć (1932 ballada z tamtej strony) pozbawiona wymiarów osobowych, obecna tez w snach. Sny u Czechowicza to obszar świata śmierci, rzeczywistość o ujemnej wartości znaczeniowej. Śmierć zaczyna się pseudonimować, jest jako symbol czy aluzja, jest aktywna, może być w każdym elemencie świata, ale nie budzi grozy - podmiot liryczny poddaje się jej, a nawet wzywa. Śmierć objawia się za pomocą mroku, nocy, ciemności, ćmy, motyla, wiatru, wichru, zimna, oddechu, jesieni, cienia, listopada, czerni, sierpa. Czerpie z tradycji mitologicznej i folklorystycznej. Śmierć u Czechowicza ma cechy boskie, jest tu mit śmierci,

• oprócz śmierci: impulsy historyczne - temat wojny, obraz frontu daje poczucie zagrożenia, katastrofizm,

• także pojmowanie świata Heraklitowskiego - płynny, niestały - stąd katastrofizm egzystencjalny,

• s. XXXVII takie słowa, jak muł, kolczasty drut, rzeka, ogniste niebo, dym, stanowić będą część każdej katastroficznej sytuacji,

• koń - hasło wywoławcze katastrofizmu - upostaciowanie miażdżących i tratujących sił żywiołowych. Wizje z koniem - z 1) wspomnienia wojennego, 2) marzeń sennych,

• z wspomnień wojennych inne składniki wizji katastroficznej - czerwień, ogień, płomienie,

• burza - symbol zagłady, noc - personifikacja śmierci,

• 3 historyczne momenty znajdują odzwierciedlenie w poezji - wojna 1920, światowy kryzys ekonomiczny 1929-1932 i czas u progu wojny,

• świat jako rzeka - chaos, zapowiedź tragicznego końca. Rzeka - płynność i zmienność rzeczywistości, woda wprowadza znaczenia ujemne. Poeta wyolbrzymia wizje rzek, mórz, oceanów do rozmiaru potopu,

• zagłada spełnia się przez ogień i wodę, nakładające się na siebie. Ale i ogień, i woda, są nie tylko niszczącymi żywiołami, mają też moc oczyszczającą. Zagłada jest koniecznością, bo niszcząc świat, otworzy drogę dla nowego, odrodzonego,

• różne źródła katastrofizmu Czechowicza - wspomnienie wojny, nieokreślone niepokoje, kryzys ekonomiczny, ekspansja tendencji faszystowskich, przeczuwana wojna,

• katastrofizm w poezji - w latach 30. - symboliczno-klasycystyczne podawanie tematów zapowiadających katastrofę historyczno-moralną, przedstawiciele zgrupowani wokół pisma „Żagary” (Wilno) - Jerzy Zagórski, Czesław Miłosz, Aleksander Rymkiewicz, też: Mieczysław Jastrun, W. Sebyła, KIG, Witkacy w prozie. Rzadko dotyczy realiów nowoczesnej cywilizacji, częściej wsi, albo sytuacji mitologicznej,

• katastrofizm u Czechowicza - egocentryczny, ogólny, syntetyczny, oddalony od realiów historycznych. Czechowicz i żagaryści nadają wizjom mit o kosmicznej zagładzie. Katastrofizm nawiązuje do cykliczności dziejów,

• jest u Czechowicza stała tęsknota za światem idealnym. Wizja arkadyjska - np. przez kresy. W łagodnych pejzażach (wiejskich i miejskich) jest ratunek przed zagrożeniem nowoczesnością miasta. Zagrożenie podsuwa też obraz matki, która symbolizuje uczucia dobre, daje bezpieczeństwo. Matka jest ocalającą przystanią,

• kołysanka - częsta jako motyw (częsta w wierszach dziecięcych),

• przeplata wizje sielankowe i katastroficzne, walczące ze sobą. Dno - to słowo-klucz, symbol tego, co najważniejsze,

• świat pierwotny - to świat rajski, dobry, ponadczasowy. Każdy sielski obraz to tęsknota za rajem utraconym,

• poezję opierał na mitach. Często ukazuje świat w chwili chaosu, wtedy poeta jest jak Stwórca. Personifikacje i animizacje zjawisk przyrody,

• często wykorzystuje „formuły magiczne”, magia - to rodzaj zachowania się w świecie,

• z nadejściem świtu kończy się działanie złych mocy,

• s. LX Czechowicz buduje zaklęcia oparte na wyliczeniach, nagromadzeniach, wykrzyknieniach i inwokacjach,

• słowa rzadsze: koło, zegar, pierścień, koń, złoto, srebro, karty, czerwień, dzwon, jabłka, czar, gwiazdy, korona, miecz, król,

• srebrny - kolor śmierci, złoto - stwarza świat cudowny, baśniowy lub oznacza władzę,

• rośliny - jaskier, bylica, kosaciec - symbolika magiczna, mak - właściwości usypiające, śmierć - usypianie,

• z uporem utrzymuje muzyczność wierszy. Muzyczność towarzysz też procesowi tworzenia, katalizator narodzin wiersza. Jest słownictwo z dziedziny muzycznej, instrumenty, kołysanka, śpiew, nuta, chór itp., onomatopeje, instrumentacja głoskowa. Muzyczność też przez kombinację wersów długich i krótkich, system aliteracji. Harmonia - gdy mowa o arkadii. Dysonans przy mówieniu o katastrofie. Muzyczność wyraża naturę świata, jego jakość. Muzyka zaciera kontury rzeczy,

• program poetycki - Czechowicz nie sformułował zasad organizacji wiersza, robił to praktycznie. Pod koniec życia pisze o poezji: s. LXXX - 1) poeta ma ujmować rzeczywistość w kształt nowego mitu, 2) wyobraźnia - pomost między światami, wizyjność i kreacyjność są najważniejsze,

• pozycja Czechowicza - z dala od Skamandra i od Awangardy, czuje się związany z tradycją. Dla Czechowicza klasycyzm to zgoda na istniejący świat i odtwarzanie jego wyglądu, romantyzm - sprzeciw wobec rzeczywistości. Siebie uważa za romantyka. Nawiązania do Lenartowicza, Wyspiańskiego, Tadeusza Micińskiego, Słowackiego, Norwida,

• chce wyrażać niewyrażalne, jest kreatorm. Dwuplanowość jego liryki - ukazuje świat widzialny i ukryty,

• symbolizm w poezji Czechowicza - nie jako kierunek a jako sposób widzenia świata,

• Zawodziński krytykował go za odrzucanie dużych liter i interpunkcji,

• Wyka podkreśla „rodzimą wiejskość” i „nieśpiewną muzyczność” poezji Czechowicza