GATUNEK LITERACKI: POJECIE KLASYFIKACYJNE, TYPOLOGICZNE, POLITYPICZNE?

Stefan Sawicki

• Akcent na kategorie gatunków literackich kładziono w poetykach Odrodzenia i Oświecenia

• Pojecie gatunku było budowane jako pojecie klasyfikacyjne.

• Uważano, że wszystkie cechy stanowiące pojecie, tworzące pojecie, muszą być obecne w każdym egzemplarzu, w każdym utworze należącym do klasy wyznaczonej tym pojęciom.

• Stad wysuwano wniosek, że: utwór, który nie posiada choćby jednej cechy wymaganej przez pojecie gatunku, nie jest utworem przynależnym do tego gatunku.

• W poetyce klasycystycznej uważano, ze obowiązkiem poety jest dostosowanie powstającego każdorazowo utworu do zaakceptowanego powszechnie systemu reguł genologicznych.

• Siatka pojęć gatunkowych była mało tolerancyjna.

• Taki aspekt przynależności gatunkowej budził sprzeciw romantyków. Postulowali oni bądź to praktyczne pokrzyżowanie gatunków, bądź tez teoretyczne ich pomijanie jako nieistotnych konwencji.

• Pieńkiewicz przyjmuje podział poezji w oparciu o nowe kryteria: tematykę i stosunek do niej mówiącego i przeżywającego podmiotu. Wyróżnia on:

• Pienia religijne

• Wiersze filozoficzne

• Poezje erotyczna

• Po 1918 akcentowano nastawienie antygatunkowe, co wiązało się miedzy innymi z postulatem nowatorstwa.

• Mimo tych negatywnych nastawień podział na gatunki literackie trwał nadal.

• Równocześnie powstawały stopniowo w badaniach literackich warunki sprzyjające ponownej akceptacji sztywnych norm gatunkowych.

• W II poł. XIX próbowano stworzyć pojęcia innego charakteru niż pojęcia klasyfikacyjne. Duże zasługi miał tu socjolog Max Weber.

• Założył on, ze naturalne pojęcia typologiczne różnią się od pojęć klasyfikacyjnych tym, że nie wymagają identyczności, jednorodności cech wszystkich egzemplarzy zbioru.

• Począwszy od lat 30 zaczęto mówić ze pojęcia genologiczne są właściwie pojęciami typologicznymi.

• Z czasem zaczęto rozluźniać również pojęcia typologiczne. Wpływ na to miały sformułowania Wittgensteina. Zaczęto podkreślać nie tyle jakościowo ile przede wszystkim ilościowe podobieństwo do modelu. Pojęciem typologicznym obejmuje się wiec zbiór jednostek podobnych do wzorca ze względu na posiadanie pewnej ilości cech wzorca.

• Skrajna postać tego rodzaju pojęć nazywa Morton Backner pojęciami politypicznymi.. W zbiorze objętym pojęciem politypicznym, obok jednostek o bardzo bliskim podobieństwie, mogą być jednostki bardzo mało do siebie podobne, a nawet takie, które nie posiadają żadnej cechy wspólnej. Ich wspólnota opiera się na podobieństwie do wzorca.