Zapożyczenia z języka rosyjskiego

Wpływy rosyjskie zaczęły się już w XVII wieku, ale tylko w języku tych, którzy mają kontakt z Rosją (np. dyplomaci czy żołnierze). Właściwy wpływ j. rosyjskiego na polski zaczyna się w okresie zaborów, dlatego też często rusycyzmy oceniane są często negatywnie, a rosyjski bywa postrzegany jako język wroga.

Za rusycyzmy uważa się też wyrazy które trafiły do nas poprzez j. rosyjski, ale mają inne pochodzenie:

• Tatarsko-tureckie - bałagan, kibitka, szaszłyk, tajga, szajka

• Mandżu-tunguskie - mamut

• Ugrofińskie - norka

• Greckie - katorga

• Scs - sojusz, sowiet

• Niemieckie - sołdat

• Francuskie - burżuj

• Angielskie - chuligan

Ze względu na przedmiot zapożyczenia wyróżnia się:

• Zapożyczenia formalno semantyczne

• Kalki słowotwórcze

• Kalki semantyczne

• Kalki frazeologiczne

Zapożyczenia dzieli się też na:

• Okazjonalne - występują w idiolektach (języku jednostek)

• Uzualne - charakterystyczne dla danego okresu, powszechnie rozumiane, utrwalone zwyczajem

• Normatywne - zyskujące aprobatę normatywną, stabilizujące się w systemie językowym

Trzy fale zapożyczeń: zabory, II wojna, po 1945

• Wpływ rosyjskiego spowodował zmianę struktury niektórych wyrazów polskich:

Ministerium - ministerstwo

Premium - premia

Przekąska - zakąska

Zapisek - zapiska

• Zmiana znaczenia niektórych wyrazów:

Rozbierać - analizować

Zabezpieczyć - zapewnić

Ponadto:

• Wiele kalk słowotwórczych np. Brakorób, głównodowodzący, rozpracować, oprzyrządowanie

• W XIX wieku tworzono nazwy czynności z sufiksem -ka, np. odsiadka, zsyłka, odstawka

• Po wojnie tworzono rzeczownki z formantem paradygmatycznym, np. beztalencie, międzywojnie, pustosłowie

• Przymiotniki z członem wewnątrz-, np. wewnątrzpartyjny

• Częste pożyczki graficzne bez zachowania wymowy ros, np. sołdat, odkrytka, ale zdarzają się też naśladujące wymowę, np. barachło, gieroj.

XVII i XVIII wiek - mamy zachowanych 5 pamiętników, w których występują w sumie 233 rusycyzmy. Są to terminy wojskowe, nazwy miar, wag, walut, terminologia prawnicza, nazwy syberyjskie i przyrodnicze.

Bardzo dużo zapożyczeń z j.rosyjskiego to uzualizmy,które nigdy nie weszly do normy, np. czynownik, nowobraniec,powiastka..

Pożyczki normatywne:

• Historyzmy - katorga, dorożka, kibitka

• Etnograf izmy - kopiejka, tundra, tajga

• Przyrodnicze - piesiec, norka

• Znane współcześnie - bałagan, bolszewik, chuligan, czajnik, donos, krupczatka, szaszłyk, ministerstwo, nabór, premia, rejs, sojusznik

Zapożyczenia w okresie rozbiorów:

1. Kalki semantyczne,np. forma - uniform, objawienie - ogłoszenie, nieporządki - zamieszki, prawidłowo - właściwie, trafnie. Jedynie 2 % kalk to kalki normatywne,np. jawny, pytanie, srogi, złożony, jawny, naznaczyć.

2. Repliki słowotwórcze

• Liczne okazjonalizmy,np. wodo zbiornik, drogo ciąg - wiadukt

• Uzualizmy, np. bydłobójnia - rzeźnia, jednowierny - tej samej wiary

• Normatywne np. ogólnokształcący, głodówka, nieprawomyślny, głównodowodzący

3. Kalki frazeologiczne

• Okazjonalizmy: podniesienie ducha - zapał

• Uzualizmy: wytrzymać egzamin - zdać

• Normatywizmy: wilczy bilet, zaprowadzić porządek

• Formy błędne: tym niemniej, za wyjątkiem

• Prus, Orzeszkowa, Żeromski ----- używali sporo rusycyzmów

II poł XX wieku - największa liczba zapożyczeń to formalnosemantyczne, np. agrotechnika, aktyw, bałałajka, barachło, chałturzyć, chandra, cham, grażdanka, fistaszek, instruktor, kolektywizacja, kołchoz, kułak, politbiuro, rejonizacja, rugać, smykałka, szajka, sputnik

Łun kor - statek kosmiczny

Lespromchoz - przedsiębiorstwo leśne

Turbaza - schronisko turystyczne

Dużo mniej liczne kalki np. czerwonoarmista, rozpracować, kulomiot, rozwarstwiać się.

Najnowsze - związane z najnowszymi wydarzeniami lub tematami tabu, np. pierestrojka, łagier.

Tematy zapożyczeń

W zaborach	XX wiek
Urz ąd, polityka, państwo Wojsko Gospodarka Przyroda, geografia Społeczeństwo Jedzenie Religia Odzież Kultura i oświata Żegluga inne	Państwo i polityka Gospodarka Wojsko Budownictwo Transport kosmos

Ogólna charakterystyka rusycyzmów:

• stosunkowo mały udział w polszczyźnie

• wyrazy najczęściej jednoznaczne

• mała zdolność słowotwórcza

• rzadko związki frazeologiczne

• nacechowane stylistycznie- często negatywne, potoczne, wulgarne, np. jełop, sukinsyn, pacan, chałtura

• mało zapożyczeń normatywnych

Na koniec WAŻNE!!!!

Rusycyzm, wyraz, zwrot lub konstrukcja składniowa zapożyczone lub powstałe pod wpływem języka rosyjskiego.

Rutenizm, wyraz, jego forma lub znaczenie, zwrot albo konstrukcja składniowa zaczerpnięta z któregoś z języków ruskich, głównie z ukraińskiego.

Зто конец!