RZECZNIK PRAW DZIECKA
RPDz - ogólne wprowadzenie :
- Zupełnie nowa instytucja w polskim p. konstytucyjnym . Chociaż zmienne były jej losy, ostatecznie ostała się ona.
- Miała to być ważna instytucjonalna gwarancja ochrony ciężko doświadczanych przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją ze strony dorosłych dzieci.
- Polska jest pierwszym i jedynym państwem na świecie, w którym RPDz ma aż tak wysoką rangę instytucji konstytucyjnej.W innych jest on po prostu jednym z zastępców istniejącego RPO (np. W Hiszpanii i Gwatemalii ).
- RPDz = ombudsman ds. Dzieci = Komisarz ds. Dzieci
- Pierwszy taki urząd powstał na mocy ustawy Stortingu norweskiego z 5 marca 1981r. Barneombuder norweski jest niezależnym obrońcą praw dzieci w wieku 0 - 17 lat. Jego kadencja trwa 4 lata i może być ponowiona tylko raz. Rzecznik sam określa swoje metody pracy i zadania naczelne.
(Ma zapewniony dostęp do wszelkich dokumentów będących w posiadaniu władz i instytucji zajmujących się dziećmi . Sam decyduje czy podejmie jakąś sprawę i jakie zastosuje śr.)
- Australia - urząd rzecznika powstaje w 1989r. i podlega Ministerstwu Rodziny i Spraw Komunalnych. Jest finansowany ze śr. publicznych.
- Austria - urząd ten powstał w 1989r., ale oprócz urzędu centralnego w Wiedniu działa tam także taki urząd w każdym regionie .
- Finlandia - od 1981r, rolę Rzecznika pełni specjalna org. pozarządowa.
- Polska - Konstytucja RP z 1997r. przewiduje, że sposób powoływania RPDz, oraz zakres jego kompetencji określi w przyszłości ustawa. Ustawa ta została uchwalona 6 stycznia 2000r. Jeszcze przed jej uchwaleniem ustawa o TK z 1 sierpnia 1997 w art. 13 ust. 2 przyznała RPDz uprawnienie do uczestniczenia w Zgr. Ogólnym Sędziów TK.
Art. 103 ust. 1 Konstytucji - wprowadza regułę niepołączalności urzędu RPDz i jego ewentualnych zastępców (dopuszczalność powołania w przyszłości zastępcy RPDz) z mandatami poselskimi i senatorskimi .
- kryzys RPDz wiążący się z rezygnacją pierwszego Rzecznika nieomal nazajutrz po jego powołaniu przez Sejm.
- prawa dziecka są sformułowane w Konstytucji RP w zgodzie z ratyfikowaną w 1991r. Konwencją Praw Dziecka.
- Konstytucja RP ( z 2 kwietnia 1997r. ) -
1. Rodzice mają prawo do wychowywania dzieci „ zgodnie z własnymi przekonaniami” moralnymi i religijnymi. Jednocześnie rodzice winni uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, jego przekonania, a także wolność jego sumienia i wyznania. (art.48 st.1, art. 53 ust. 3) Ograniczenie, albo pozbawienie praw rodzicielskich jest dopuszczalne jedynie w przypadkach opisanych w ustawie i wyłącznie w oparciu o prawomocne orzeczenie sądu.
2. Dziecku pozbawionemu opieki rodzicielskiej służy opieka i pomoc władz publicznych. (art.72 ust.2)
3. W toku ustalania praw dziecka org. władzy publicznej oraz osoby ponoszące odp. za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka (art. 72 ust.3 )
4. Zakaz stosowania kar cielesnych wobec dziecka
5. Każdy, a więc nawet osoba obca dla dziecka ma prawo żądać od org. władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. (art.72 ust.2 )
6. Nakaz zapewnienia dzieciom „ szczególnej opieki zdrowotnej” (art.68 ust. 3)
7. Powszechny i równy dostęp do wykształcenia (do 18 roku życia nauka jest obowiązkowa) Rodzice mają prawo sami zadecydować, czy ich dziecko będzie pobierało nauki w szkole publicznej, społecznej, czy prywatnej.
8. Państwo ma obowiązek popierania rozwoju kultury fiz., zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży (art. 68 ust. 5 )
9. Zakaz zatrudniania na stałe dzieci do lat szesnastu. (art.65 ust.3)
- USTAWA O RPDz ( 6 stycznia 2000r):
1. Org. kontroli państwowej i ochrony prawa.
2. Rzecznik stoi na straży praw dziecka określonych w konstytucji RP, w konwencji o prawach dziecka i innych przepisów prawa, zawsze z poszanowaniem odp., praw o obowiązków rodziców.
3. Dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletniości.
4. Prawa Dziecka :
+ p. do życia ochrony zdrowia
+ p. do wychowania w rodzinie
+ p. do godziwych warunków socjalnych oraz p. do nauki.
5. Zadaniem RPDz jest podejmowanie działań przeciwdziałających przemocy, okrucieństwu, wyzyskowi, demoralizacji, zaniedbaniom wobec dzieci, oraz wszelkim innym formom traktowania. (do gr. szczególnej troski zalicza się dzieci niepełnosprawne )
+ nacisk na współpracę RPO i RPDz
6. Sposób kreacji Rzecznika:
> wspólna kompetencja Sejmu i Senatu (powołuje go Sejm za zgodą Senatu na wniosek / Marszałka Sejmu/ Marszałka Senatu/ gr. co najmniej 35 posłów / gr. co najmniej 15 senatorów. ( tak jak z RPO, gdy Senat nie wyraża zgody )
> Nowy Rzecznik składa ślubowanie tylko przed Sejmem i chwila tego ślubowania wyznacza początek jego 5- letniej kadencji. ( która może być powtórzona tylko raz )
> identyczne ograniczenia tak jak u RPO jeśli chodzi o apolityczność i bezstronność.
> identyczne jak RPO gwarancje niezależności swojego działania (przywilej nietykalności i immunitet)
> Rzecznik jest org. państwa, niezależnym, ponoszącym odp. tylko przed Sejmem
> Działa z własnej inicjatywy
> Może zwrócić się do org. władzy publicznej , organizacji albo instytucji o złożenie wyjaśnień i udzielenie koniecznych info. Oraz o udostępnienie akt i dokumentów , w tym zawierających dane osobowe
> Może też zwrócić się do org. właściwych ( w tym RPO ), org. i innych instytucji o podjęcie przez nie na rzecz dziecka działań leżących w zakresie ich kompetencji.
> Może zwracać się do właściwych org. z wnioskami o podejmowanie przez nie inicjatywy ustaw. Albo o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych.
> wszelkie org. i instytucje winny się ustosunkować się do wystąpień RPDz w terminie 30 dni od daty ich otrzymania.
> Przedstawia Sejmowi i Senatowi corocznie info . o swojej działalności oraz uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka.
> Rzecznik działa za pomocą swego biura , którego status określa Marszałek Sejmu.