I Ze względu na cel modlitwy wyróżniamy:
1. Modlitwę uwielbienia - jest to forma modlitwy, której celem jest uwielbienie Boga. W niej człowiek uwielbia Boga dla Niego samego, dlatego, że On jest, że jest Panem i Stwórcą. Uwielbia Jego majestat, doskonałość, wielkość. Taką formę modlitwy widać:
w niektórych psalmach: sławiących Boga lub wzywających narody do uwielbiania Go;
w modlitwie liturgicznej: „Chwała na wysokości Bogu” podczas Mszy św. czy w hymnie odmawianym w brewiarzu „Ciebie Boga wysławiamy”;
w modlitwie „Ojcze nasz”: „święć się imię Twoje”.
2. Modlitwę dziękczynienia - jej celem jest dziękowanie Bogu za otrzymane dary. Człowiek mając świadomość otrzymania darów od Boga, dziękuje Mu za nie. W każdej Eucharystii, która oznacza właśnie „dziękczynienie”, kapłan wypowiada słowa: „Dzięki składajmy Panu Bogu naszemu”, na co lud odpowiada: „Godne to i sprawiedliwe”. Św. Paweł w swych listach wzywa do dziękczynienia:
„W każdym położeniu dziękujcie, taka jest bowiem wola Boża w Jezusie Chrystusie względem was” (1 Tes 5,18);
„Trwajcie gorliwie na modlitwie, czuwając podczas niej wśród dziękczynienia (Kol 4,2).
3. Modlitwę przebłagania - jej celem jest przeproszenie Boga za popełnione grzechy, zaniedbania, niewykorzystane łaski. Modlitwa ta wyraża naszą skruchę, uniżenie przed Bogiem i żal z powodu grzechów. Ta forma modlitwy obecna jest:
w modlitwie „Ojcze nasz”: „odpuść nam nasze winy”;
w modlitwie liturgicznej: „Spowiadam się… że bardzo zgrzeszyłem…” (Confiteor), „Panie, zmiłuj się nad nami”.
4. Modlitwę prośby - jej celem jest prośba skierowana do Boga o różne rzeczy. Gdy prosimy o coś Boga, wyrażamy swą zależność od Niego, Jego wyższość. W kierowaniu próśb do Boga ważna jest ufność, pokora i poddanie się woli Bożej, gdyż Bóg jako nieskończenie dobry i mądry wie lepiej, czego nam tak naprawdę potrzeba. Pan Jezus zachęca nas również: „Proście, a będzie wam dane” (Mt 7,7). Trzeba pamiętać, że istnieje hierarchia próśb: „najpierw Królestwo, następnie to, co jest konieczne, by je przyjąć i współdziałać w jego przyjściu” (KKK 2632).
II Ze względu na podmiot modlitwy (tego, kto się modli) wyróżniamy:
1. Modlitwę liturgiczną - jest to modlitwa Kościoła, publiczny akt ludu Bożego. Włączamy się w tę modlitwę poprzez:
udział w Eucharystii oraz przyjmowanie sakramentów św. i sakramentaliów;
udział w różnych obrzędach, które są wyrazem modlitwy Kościoła;
Liturgię godzin (brewiarz).
2. Modlitwę prywatną - oznacza ona po prostu osobiste obcowanie z Bogiem sam na sam, osobistą rozmowę z Nim. Sobór Watykański II naucza w tej kwestii: „Życie duchowe nie ogranicza się jednak do udziału w samej liturgii. Choć bowiem chrześcijanin powołany jest do wspólnej modlitwy, powinien także wejść do swego mieszkania i w ukryciu modlić się do Ojca, a nawet, jak uczy Apostoł, powinien modlić się nieustannie” (Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, nr 12).
III Ze względu na sposób modlenia się wyróżniamy:
Modlitwę ustną.
Modlitwę myślną.
Niezależnie od tego podziału wyróżnia się także:
1. Modlitwę werbalną (słowną) - wypowiadana jest zarówno głośno, jak też w myślach.
2. Modlitwę dyskursywną (rozważanie lub rozmyślanie) - to rozważanie jakiejś prawdy. Odprawiana jest zazwyczaj w myślach, rzadziej ustnie. Podczas tej modlitwy główną rolę odgrywa intelekt.
3. Modlitwę medytacyjną - jest to przylgnięcie do poznanej prawdy. Główną rolę odgrywa tu sfera afektywno-wolitywna.
Czym zatem jest modlitwa?
Jest pewne, iż jest to temat niewyczerpany. O modlitwie powstało bowiem mnóstwo ksiąg, traktatów, książek. Podobnie jak miłość, modlitwa jest rzeczywistością trudną do zdefiniowania, dlatego też w literaturze duchowej można spotkać różne jej określenia. Niektóre z nich przytacza Katechizm Kościoła Katolickiego.
Warto się im przyjrzeć bliżej:
„Modlitwa jest obcowaniem, czyli rozmową z Bogiem” (św. Grzegorz z Nyssy)
„Modlitwa jest obcowaniem i zjednoczeniem człowieka z Bogiem” (św. Jan Klimak)
„Wielkim dobrem jest modlitwa […] modlitwa jest bowiem rozmową z Bogiem” (św. Jan Chryzostom)
„Modlitwa jest myślą o Bogu z sercem pobożnym i pokornym” (św. Augustyn)
„Modlitwa jest dla mnie wzniesieniem serca, prostym spojrzeniem ku Niebu, okrzykiem wdzięczności i miłości zarówno w cierpieniu, jak i radości” (św. Teresa od Dzieciątka Jezus)
„Modlitwa jest wzniesieniem duszy do Boga lub prośbą skierowaną do Niego o stosowne dobra” (św. Jan Damasceński).
Z określeń tych wynika, że modlitwę można określić jako obcowanie, rozmowę z Bogiem oraz wzniesienie duszy i serca ku Bogu. Jak można przeczytać w literaturze z zakresu duchowości katolickiej, modlitwa to „szczególna gościna Przenajświętszej Trójcy w sercu człowieka. A skoro jest to gościna, więc istotną sprawą jest spotkanie, obecność”. Zatem istotą modlitwy jest spotkanie człowieka z Bogiem. Bardzo ważne więc jest to, by człowiek w tym spotkaniu miał świadomość obecności Boga, by wiedział, do Kogo mówi. Samo tylko bezmyślne odmawianie jakichś modlitw bez świadomego zwrócenia się ku Bogu modlitwą raczej nie jest. Modlitwa polega więc „na stałym trwaniu w obecności trzykroć świętego Boga i w komunii z Nim” (KKK 2565).
Należy też pamiętać, że choć modlitwa z jednej strony jest inicjatywą człowieka, dokonuje się ona pod wpływem łaski Bożej, która uprzedza działanie człowieka i towarzyszy mu.
Na koniec warto przytoczyć myśl z Katechizmu Kościoła Katolickiego odnośnie do modlitwy: „Modlitwa chrześcijańska jest związkiem przymierza między Bogiem i człowiekiem w Chrystusie. Jest działaniem Boga i człowieka; wypływa z Ducha Świętego i z nas, jest skierowana całkowicie ku Ojcu, w zjednoczeniu z ludzką wolą Syna Bożego, który stał się człowiekiem” (nr 2564).