Michał Marony

Religiologia - ćwiczenia

Ks. dr Jacek Kędzierski

Papież trudnych prób pojednania

Giacomo Vincenzo de Pecci urodził się 2 marca 1810 roku w Carpineto w okolicach Agniani, w środkowych Włoszech. Początkowo w latach 1818 - 1824 kształcił się w zakonie jezuitów w Viterbo, natomiast wykształcenie wyższe uzyskał w Collegium Romanum. W 1837 roku, 27 - letni Giacomo podjął życiową decyzję o przyjęciu święceń kapłańskich, przy czym warto wspomnieć iż otrzymał również skromny urząd referendarza sygnatury. Papież Grzegorz XVI mianował go delegatem apostolskim w Benewencie, gdzie skutecznie zwalczał bandytyzm i inne formy przestępstw. Przez dwa lata był delegatem apostolskim w Perugii i Spoleto. Budował drogi, zakładał spichlerze zbożowe, reformował gminy wiejskie i miejskie urzędy. Po sześciu zaledwie latach posługi kapłańskiej papież Grzegorz XVI mianował go nuncjuszem apostolskim w Belgii. Królestwo Belgów było wówczas młodym państwem, powstałym 13 lat wcześniej, na fali rewolucji, która w lipcu 1830 roku wstrząsnęła Francją i Holandią. Pobyt w Brukseli pomógł młodemu ambasadorowi świętego Piotra zdobyć cenne doświadczenia, które zaowocowały w przyszłości. Belgia bowiem była wówczas krajem przeżywającym kolejną falę rewolucji przemysłowej. Nuncjusz de Pecci z bliska przyglądał się problemom robotników, poznał również zjawisko we współczesnych Włoszech niespotykane - mianowicie funkcjonowanie parlamentu i legalnych partii politycznych. We francuskojęzycznej Belgii zrodziła się też znana sympatia przyszłego papieża do Francji i kultury francuskiej. Po powrocie do ojczyzny w 1846 r. Giacomo otrzymał nominację na biskupa Perugii i funkcję tę pełnił do roku 1878. Trudne to były czasy dla Kościoła. Przez Europę przetaczała się właśnie Wiosna Ludów - totalna rewolucja, która wywróciła cały pradawny porządek rzeczy. W Italii, szczególnie dotkniętej wojnami i zamieszkami, ostrze społecznego protestu kierowało się również ku Kościołowi, ku duchowieństwu. Jako kardynał zainteresował się szczególnie zmianą nauczania alumnów w seminariach. Będąc arcybiskupem wydał wiele listów o Kościele, dotyczących m.in. zaangażowania Kościoła w rozwój nowoczesnej cywilizacji. Po śmierci kard. Anonollego, papież Pius IX wezwał go do Rzymu i w 1877 roku mianował go kamerlingiem, czyli oficjalnym zarządcą dóbr kościelnych w kurii rzymskiej.

20 lutego 1878 roku konklawe wybrało go papieżem. Na 64 uczestników konklawe, Giacomo otrzymał 44 głosy, które zadecydowały o wyborze Sługi Sług. Przyjął on imię Leon XIII. 68 - letni papież był człowiekiem pobożnym, opanowanym, choć o słabym zdrowiu. Zdrowie jednak nie przeszkodziło mu służyć Kościołowi przez 25 lat. Już pierwsze chwile nowego pontyfikatu dowodziły, że papiestwo i Kościół wkroczyły na nową drogę. Podjął on dostosować tradycyjne nauczanie do nowych czasów. Pius IX, poprzednik Leona XIII, pozostawał w stanie niezwykle ostrego konfliktu z Niemcami Bismarcka, i co może jeszcze ważniejsze, ze zjednoczonym właśnie Królestwem Włoch. Gdy natomiast posługę Piotrową przejął Leon XIII negocjacje z Niemcami, których się podjął zakończyły się sukcesem. Dotąd nieprzychylny papieżowi Otto von Bismarck, złagodził swoją postawę i pomagał nawet w negocjacjach Stolicy Apostolskiej z Włochami. 24 lutego 1880 roku Leon XIII zgodził się na podpisanie przez duchownych deklaracji lojalności wobec rządu, co doprowadziło do porozumienia z Niemcami. W 1887 roku uchylono tam antykościelne ustawy spowodowane Kulturkampfem. Mówiąc o Królestwie Włoskim, papież Pius IX rzucił klątwę na państwo włoskie, demonstracyjnie zamknął się na Watykanie, ponieważ włosi zabrali papiestwu miasto Rzym i uczynili ją swoją stolicą. Leon XIII jednak nie chciał być więźniem Watykanu, gotów był na ustępstwa i podjął rozmowy z rządem włoskim. Jednak mimo dobrej woli papieża jego starania spełzły na niczym. Kiedy 13 lipca 1881 roku Leon zarządził przeniesienie zwłok Piusa IX z Watykanu do bazyliki św. Pawła za Murami, nacjonaliści włoscy zaatakowali kondukt i usiłowali wrzucić ciało zmarłego papieża do Tybru. Tak więc nawet dobra wola papieża nie była w stanie złagodzić wrogiego stanowiska włoskich radykalistów. Wiele wysiłku wkładał w porozumieniu się z nowymi rządami w Hiszpanii. Gdy po śmierci króla Alfonsa XII karliści chcieli przejąć władzę nad wszelkimi poczynaniami katolików, wystąpił przeciw tym zamiarom. Wzywał wówczas katolików do jedności i posłuszeństwa wobec prawowitej władzy. W swej polityce próbował ułożyć stosunki Kościół - państwo, we Francji. Jednak zakończyło się to niepowodzeniem. Rząd francuski wydał rozporządzenia drastycznie szykanujące szkoły katolickie i usuwające wszelkie oznaki religijności z miejsc publicznych. Mimo sympatii jaką żywił papież do Francji i Francuzów, nie udało mu się przekonać rządu do choćby częściowego uwzględnienia potrzeb francuskich katolików. W zakresie wewnątrzkościelnym Leon XIII starał się prowadzić dzieło I Soboru Watykańskiego. W encyklikach zajmował stanowisko wobec różnych kwestii teologicznych. Zalecał m.in. potrzebę studiowania Pisma Świętego, a w 1902 roku otworzył Papieską Komisję Biblijną, której za zadanie zlecił pielęgnowanie i czuwanie nad studiami biblijnymi. Za ważne zadanie swego pontyfikatu uważał ponowne zjednoczenie chrześcijan podzielonych w wierze. Był wielkodusznym protektorem nauk. Opracował nowe formy dla cenzury kościelnej i wydał „Indeks ksiąg zakazanych”. Szczególny nacisk położył również, a może przede wszystkim, na zjednoczenie Kościoła. Zachęcał zarówno protestantów jak i prawosławnych do wspólnoty z Kościołem rzymskim, ale zarazem odrzucił federacyjny model Kościoła. Za jego pontyfikatu Ormianie, odłączywszy się od Rzymu po Soborze Watykańskim I, powrócili do Kościoła Katolickiego, a ich patriarcha został pierwszym od długiego czasu, kardynałem obrządku unicko - wschodniego. Leon XIII w 1883 roku utworzył Kolegium Ormiańskie, a w 1888 roku wezwał pozostałych do unii z Kościołem. W 1881 roku założył nową prowincję w Bośni i Hercegowinie. Jest on papieżem, który naprawdę wiele zrobił dla Kościoła. Wzmocnił system centralnego kierowania Kościołem. Ingerował w sprawy episkopatów narodowych i podniósł znaczenie nuncjuszy w poszczególnych krajach. Zalecał nawiązanie dialogu między Kościołem a społeczeństwem. Zachęcał katolików do studiowania pism filozoficznych św. Tomasza, co przyczyniło się do powstania w 1880 roku Akademii św. Tomasza. Zachęcał również katolickich historyków do ukazywania prawdy i otworzył 18 sierpnia 1883 roku archiwa watykańskie dla uczonych. W 1891 roku kazał odnowić i rozbudować watykańskie obserwatorium astronomiczne. Założył wyższą szkołę literatury i krytyki literackiej w pałacu Altemps. Leon XIII dążył do rozprzestrzenienia katolicyzmu poza Europą. Utworzył 248 biskupstw, 48 wikariatów apostolskich oraz 2 patriarchaty. Ustanowił stałą hierarchię w północnej Afryce, w Indiach i Japonii. W Stanach Zjednoczonych erygował 28 diecezji. W 1892 roku mianował tam pierwszego delegata apostolskiego. W 1888 roku zawarł konkordat z Kolumbią, a rok później uznał republikę w Brazylii, co poprawiło los Kościoła w tym kraju.

W pierwszej alokucji wydanej 28 marca 1878 roku podkreślił swoje zadanie strzeżenia prawd wiary, praw Kościoła i Stolicy Apostolskiej. W encyklikach i listach apostolskich poświęconych zagadnieniom etycznym i politycznym zajmował się wieloma sprawami i problemami.

21 kwietnia 1878 roku encyklika „Inscrutabili Dei consilio”, w której przedstawił Kościół jako źródło wiecznych zasad, obyczajów i sprawiedliwości. Kościół był również nauczycielką i matką kultury.

28 grudnia 1878 roku „Quod apostolici muneris”. W encyklice tej potępił socjalizm, komunizm i nihilizm.

29 czerwca 1881 roku w „Diuturnum illud” rozważał pochodzenie władzy cywilnej.

20 kwietnia 1884 roku w „Humanum genus” rozpatrywał sprawę wolnomularstwa.

W „Immortale Dei” wydanej 1 listopada 1885 roku, poruszył sprawę stosunków między Kościołem a państwem.

5 maja 1888 roku „In plurimus”, w której pisał o sprawiedliwości społecznej.

20 czerwca 1888 roku w „Libertas praestantissimus” napisał o wolności ludzkiej.

W „Sancta Dei civitas” z 3 grudnia 1880 roku wspominał o najważniejszych obowiązkach chrześcijan jako obywateli państwa.

10 stycznia 1890 roku w „Sapientiae christiane” poruszał wyżej wymieniony temat.

W „Graves de communi 18 stycznia 1901 roku porusza sprawę chrześcijańskiej demokracji.

!5 maja 1891 roku „Rerum novarum”. Można powiedzieć iż jest ona jakby pomnikiem idei przyświecających Leonowi przez cały pontyfikat. Jest to jego najsłynniejsza encyklika. Jest to niejako manifest nauki społecznej Kościoła. Papież w sposób niezwykle nowatorski zabrał głos w sprawach, które z całą gwałtownością nurtowały ówczesne społeczeństwa krajów rozwiniętych, zapoczątkowując społeczne nauczanie Kościoła. „Zła nie można leczyć złem” - powiadał papież. Jedyną metodą naprawy stosunków społecznych, może być ewangelizacja pracodawców, uczulenie ich na potrzeby pracowników w których dostrzegą oni bliźnich.

Życia Kościelnego natomiast dotyczyły następujące encykliki:

„Aeterni Patris” z 4 sierpnia 1879 roku, mówiąc w niej o odnowieniu nauczania filozofii św. Tomasza z Akwinu.

30 listopada 1894 roku „Orientalium dignitas”

„Grande munus”, z 30 września 1880 roku. Pierwsza z 12 encyklik tworzących „Corpus Leoninum”, w której mówi o apostołach Słowian Cyrylu i Metodym.

10 lutego 1880 roku „Arcanum divinae sapientiae”, w której mówi o małżeństwie chrześcijańskim.

25 grudnia 1888 roku „Exeunte iam”, gdzie porusza sprawę życia chrześcijańskiego.

18 listopada 1893 „Providentissimus Deus” w której mówi o potrzebie studiowania Pisma Świętego.

20 czerwca 1894 roku ukazuje się „Praeclara gratulationis” - o zjednoczeniu w wierze.

26 czerwca 1896 roku powstaje „Satis cognitum” - o jedności Kościoła.

W „Divinum illud munus” z 9 maja 1897 roku, naucza o Duchu Świętym.

1 sierpnia 1897 roku powstaje „Militandis Ecclesiae” w której mówi o nauczaniu religii.

1 listopada 1900 roku ukazuje się „Temetsi futura” - o Boskim Zbawicielu.

28 maja 1902 roku wydaje „Mirae caritatis” - o sakramencie ołtarza.

Leon XIII poświęcił również 13 encyklik Najświętszej Maryi Pannie, a dwie odkupicielskiej roli Chrystusa i Eucharystii. W 1890 roku ustanowił święto Świętej Rodziny i rozszerzył inicjatywę Piusa IX, poświęcając cały rodzaj ludzki Najświętszemu Sercu Jezusowemu w roku jubileuszowym 1900.

Widać bardzo dobrze iż Leon XIII rozsądnie i energicznie przystosował dawne idee do wymagań świata i ludzkości, które znał świetnie i umiał odpowiednio traktować. W 1903 roku, kilka miesięcy przed śmiercią, papież Leon XIII obchodził srebrny jubileusz: 25 - lecie piastowania urzędu papieskiego. Leona zalicza się do najbardziej wpływowych papieży swego stulecia. Udało mu się na całym świecie zdobyć poważne uznanie dla Kościoła, a dzięki komunikatywności zapobiegł lub usunął niejedną różnicę między Kościołem a poszczególnymi państwami. Za jego trwałą zasługę historycy uważają pojednanie ludzkości ery nowożytnej z Kościołem. Pełen głębokich myśli, jasno, odważnie i z siłą zwracał on swe wezwania do władców i narodów, uczonych i robotników. Wszystkich wprawiał w zdumienie przenikliwością swego umysłu, opanowującego najtrudniejsze i najrozróżniejsze problemy i zagadnienia. Leon XIII zasnął w Panu 20 lipca 1903 roku w wieku 94 lat. Przez dwadzieścia pięć lat rządził on Kościołem Chrystusowym i zrobił dla Niego, jak i dla społeczeństwa, naprawdę wiele. Nic więc dziwnego, że papież Jan Paweł II, podczas modlitwy niedzielnej 6 stycznia 1991 roku powiedział o Leonie XIII: „Solidarność w świecie pracy, o której mówi Leon XIII w encyklice <<Rerum novarum>>, wywodzi się z najbardziej pierwotnego orędzia chrześcijaństwa. Odczytane z perspektywy 100 lat, uderza nas swoją mądrością to nauczanie Leona XIII o pokoju społecznym. Po okresie wielu cierpień jednostek i narodów, świat dzisiejszy zmierza w kierunku nowych form współpracy i solidarności.”