ZALETY I WADY SZKOLNICTWA JEZUICKIEGO OD XVI DO XVIII w.

Założona przez jezuitów w II połowie XVI w. pierwsza ich szkoła w Braniewie była początkiem wielkiego regresu oświaty i życia umysłowego . Był to okres kontrreformacji , która atakowała ostro każdą myśl postępową . Jezuici stali w tej walce na pierwszym miejscu , zarówno jako przywódcy , jak i wykonawcy najważniejszych zadań . Do końca XVI w. jezuici mieli tylko 11 szkół . Dalszy wzrost szkolnictwa jezuickiego przypadł na czasy panowania Zygmunta III .

Obok umiejętności zjednywania sobie szlachty , przemawiały za ich szkolnictwem pewne wartości obiektywne :

• troska o budynki szkolne  -  jedno-  i dwupiętrowe gmachy , jasne , o szerokich oknach i długich , pełnych światła korytarzach ; obszerne i wygodne sale szkolne , gabinety nauczycieli oraz biblioteki i inne pomieszczenia i urządzenia odznaczały się korzystnie na tle innych szkół ;

• nauczyciele nowego typu  -  praca nauczyciela należała do najbardziej zaszczytnych obowiązków ; przygotowywano do niej zakonników przez długie lata , przeznaczone nie tylko na biegłe opanowanie przedmiotów nauczanych w szkole , ale także na zdobycie umiejętności dydaktycznych , poznanie elementów psychologii , podstawowych zasad kierowania pracą uczniów itp. ; praktyka niestety odbiegała często od przepisów teoretycznych , do pracy w klasach niższych często kierowano zakonników zaraz po ukończeniu nowicjatu ;

• mimo jednak różnorodnych trudności i niepowodzeń praca nauczyciela jezuickiego stała na wysokim poziomie , ponieważ dokładne przepisy dotyczące nauczania i wychowania wskazywały nawet nie wyrobionemu nauczycielowi kierunek i metody nauczania .

Pozytywne cechy szkół jezuickich w Polsce nie zmieniały faktu , że szkolnictwo to pełne było wad :

• Program nauczania był na ziemiach polskich , podobnie zresztą jak i w innych krajach , uderzająco jednostronny ,    zacieśniał zainteresowania uczniów do spraw błahych i powierzchownych , szerzył wśród nich fanatyzm religijny .

• Szczególnie groźne niebezpieczeństwo kryło się w filologiczno - retorycznym wykształceniu . Przy skłonnościach szlachty polskiej do gadatliwości , pokrywania pięknymi frazesami ubóstwa myśli , hołdowania zewnętrznej błyskotliwości , przy małym poczuciu odpowiedzialności za słowa  -  retoryczna szkoła jezuicka była szczególnie niepożądana , ponieważ jeszcze bardziej pogłębiała te ujemne cechy szlacheckiego charakteru . Powodu przerażających tasiemcowych mów sejmowych , nie zmierzających do żadnych konkretnych wniosków i uchwał należy szukać częściowo przynajmniej w szkole jezuickiej , ona bowiem w dużej mierze kształtowała tych mówców , reprezentujących masy średniozamożnej i biednej szlachty .

• W szkołach jezuickich obowiązywały scholastyczne metody i treści kształcenia , powodujące obciążenie umysłowe , obojętność , brak własnego zdania , zaniedbanie wykształcenia obywatelskiego