ZAMEK KANIOWSKI

Seweryn Goszczyński

Część I

- Opis Kaniowa i zamku, atmosfera śmierci i grozy, pogranicze Kozackie, Nababa (Kozak) i Orlika spotykają się pod wieżą, ona nie darzy miłością zakochanego w niej Lacha,

- puszczyki rozmawiają w nocy ze sobą, to diabeł łudzi kozaka i pokazuje mu zmarłych- wisielca, dziewicę, trupa i jeźdźca,

- Lach obiecuje Orlice szacunek i bogactwo, Nababa jest zazdrosny, całują się, kochankowie odchodzą,

- pojawia się księżyc i gwiazda,

- młodzież bawi się nocą, nagle słyszą topielca Ksenię wzywającą atamana Nebabę,

- ataman nie przybył jeszcze na wieczornicę, czekają go wszystkie dziewczęta, Nababa umówił się z Orliką w jarze obok zamku, przyszła jako widmo i od razu zniknęła,

- Nababa słyszy Ksenię ( nie wiadomo czy jest duchem czy szaloną) nie zamierza zdradzać się o ją zawołać,

- uczta u rządcy, Orlika została jego żoną (słyszano szlochy i jęki dziewczyny),

- Kozak żegluje na łodzi, chce zabić Orlikę (skoro nie należy do niego nie będzie też należała do Polaka), ma jej za złe, że „potraciła się z Laszkiem”

- Kozak upojenie chce znaleźć w trupach, krwi i pożarach.

Część II

- młoda para śpi w swej sypialni, goniec przynosi wieść, że po Dnieprze przeprawia się obóz Szwaczki, wśród Kozaków jest żądny zemsty Nababa,

- Szwaczka to ataman znienawidzony przez Lachów, zrobił powstanie mieszczańskie Kaniowa,

- retrospekcja - rozmowa Nebaby i Szwaczki, Szwaczka nie wierzy w stałość uczuć niewieścich, Szwaczka upił się, jego ludziom Nababa mówi, że ich opuszcza, ci zawstydzeni przyłączają się do niego,

- ranek, Nababa kazał Kozakowi uczyć się do wieczora, sam popędził gdzieś na koniu,

-pani (Orlika) jest blada, płacząca, , zmiana w wyglądzie zewnętrznym, wiatr przynosi jej nadzieję,

- Kozacy zdobyli Humań, modlitwy i pokuty księży w Kaniowie,

-wraca rządca, nakazuje wysłać dwa oddziały, jeden do Kaniowa, drugi, by otoczył Szwaczkę,

- północ, małżonkowie w łóżku, rządca mocno śpi, ma jednak złe przeczucia, złe sny,

- żona zamierzyła się z nożem, myśli zamordowania Lacha, wchodzą na pokoje rządcy, widzą diablicę, stojącą nad rządcą z krwawym mieczem (zabiła męża),

- Szwaczka chce zabić kobietę - potwora, ta uciekła, zamierzają ją ścigać po komnatach, w pogoni zdradzają ją ślady krwi.

Część III

- Neba wypoczywa wśród mogił, obudził się i widzi wokół siebie starca (ślepy lirnik), chce zaśpiewać Kozakowi pieśń, ktoś ukradł mu kostur,

- Lirnik opowiada o Kseni, która miała schadzki z diabłem, jeden chłopak zapragnął zbadać tę sprawę, ponoć dziewczyna zakochała się w nim i z zazdrości diabeł utopił ją w wodzie, starzec śpiewa pieśń dziewczyny, która poszukuje kochanka,

- koń jest niespokojny, Nababa myśli, ze pod postacią ślepca ukrył się sam diabeł, odjeżdża z lasu

- kozak przypomina sobie swe dzieciństwo,

- Nababa daje hasło swej drużynie, ta od razu się zbiera, pędzą na zamek kaniowski,

- czterech idzie na zwiady, znaleźli niedobitków, którzy z chęcią przyłączyliby się do drużyny atamana, wódz zgodził się,

- jeden z kozaków prowadzi ich złą drogą, wprowadził specjalnie wszystkich w błąd (zdrada od Lachów),

- bitwa z Polakami, Nababa wygrał i rusza ze swoimi do zamku opanowanego przez Szwaczkę, Polacy znowu go dopadli, przybywają do nich posiłki,

- pojawia się Ksenia, ten wyznaje jej miłość i omdlewa, Ksenia zbliża się do niego,

- trup Nebaby i Kseni leżą na zgliszczach zamku, z murów pozostałych nie można zmyć krwi, którą zostawiła chcąca się ukryć Orlika,

- Orlika została żoną rządcy, aby uratować brata, który miał zostać powieszony, zaprzedała miłość.

Ukraina i rzeź humańska

- „Jak charakter człowieka poznajemy z jego czynów, tak charakter narodów maluje się w jego dziełach”

- o Ukrainie i Kozakach- zaporożcach

- ich wielcy wodzowie: Chmielnicki

- bunt 1768 był ostatnią konwulsją konającego ciała Kozaków.

---