Prasa ulotna -mała objętość, bezpłatne, szybko drukowane -okazjonalne, zawierające opis wydarzeń, budzących powszechne zainteresowanie -pierwsze ukazały się po wynalezieniu ruchomej czcionki -najstarsze z zachowanych Bolonia 1470 wierszowany opis turnieju organizowanego na cześć Księcia Bentivoglia II -najstarsza polska gazeta ulotna 1513 „New Zeitung auf Litten und von Moscovitern” niemieckojęzyczna relacja oblężenia Smoleńska i Połocka -1514r Norymberga z inspiracji Zygmunta Starego „Die Schlacht von dem Kunig von Polen und mit Moscoviter...” o zwycięstwie wojsk polsko-litewskich pod Orszą -pierwsza publikacja ulotna w j.pl 1550 Prasa periodyczna -pierwsze periodyki Holandia (1605), Niemcy (1609 „Strasburger Relation”), Anglia (1620/22), Francja (1631) -pierwsza polska gazeta periodyczna „Merkuriusz Polski” 1661 cotygodniowo pocz. Kraków, później Warszawa -początkowo rzetelne info, z kraju, ze świata, red. Sekretarz królewski Hieronim Pinocci, druk. J.A.Gorczyn nakład około 100-300 odbiorcy bogata szlachta, magnateria Gazety seryjne -nie zawierały numerów, ciągi wydawnicze, ukazywały się regularnie, raz w tygodniu, zawierały datę dzienną i miejsce wydania, stały element w tytule, np. awizy, nowiny, wiadomości, publikowały info krajowe, ważne wydarzenia polityczne, ciekawostki, kronikę z dworu królewskiego i dworów magnackich; przywilej na ich wydawanie wydał Jan III Sobieski Gazety międzynarodowe - XVIII-wieczna Europa -rozpowszechniały niecenzurowane info polityczne -wszystkie dwory królewskie i arystokratyczne dostarczały im regularnie serwisu info i dokumentów o ważnym znaczeniu -cennym źródłem info dla prasy polskiej były g.m. wydawane w Holandii „Nouvelles Extraordinaires de Divers Endroifs” i w zach. Niemczech „Zeitung des Hamburgischen Unupertegischen Corespondenten” -G.m. wykorzystywały zarówno materiały dostarczane przez dwór Stanisława Augusta i opozycję, jak i doniesienia z ambasadury rosyjskiej Gazety pisane - od schyłku XVIIw aż po obrady Sejmu Czteroletniego -rękopiśmienne biuletyny sporządzane w kilku egzemplarzach na zamówienie dworów magnackich np. „Particularia Cudzoziemskie” (1741, 1750-54, 1759) -ich odbiorcy otrzymywali co tydzień, za opłatą, info poufne, czasem kompromitujące wysoko postawione osobistości -przypominały listy prywatne, jednak bez zwrotów grzecznościowych Czasopisma moralne - XVIIIw -pierwowzorem dla cz.m. był dział pod nagłówkiem „Scandal Club” pochodzący z tyg.polit. D.D. pt. „Weekly Review” -pierwsze cz.m. 1709 „The Tatler of Isaac Bickerstaff Esquire” wyd. Richard Steele, podawał wiadomości polit., lit., moralizował -po zakończeniu jego działalności Steele wraz z Addisonem wydawali „Spectacora” (wychodził codziennie), była to niemalże nowela z uwagami autora i wizerunkami charakterów, wszystko nasycone humorem -po nim ukazywał się „The Guardian” skierowany został w stronę polit. NIEMCY „Der Patriot” 1724-27 wyd. P.Heinrich, współpr. Senatorzy, uczeni, duchowni, profesorowie FRANCJA „La Spectratrice” 1728-30 pismo dla kobiet WŁOCHY „Lettere Famigliari”, 1755, „Osservatore”, 1761, red. Gasparo Gozzi -pisma moralne zawierały z reguły jeden gatunek dziennikarski-eseje filozof.obyczajowe, poświęcone rozważaniom na temat rozmaitych aspektów natury ludzkiej Gazety jarmarczne - kolportaż na targach frankufckich (dwa razy do roku) -jeszcze przed periodykami |
ANGLIA Courantos -dość prymitywne druki, informowały o sytuacji z Europy, świata, nie zaś z kraju, ukazywały się regularnie, pierwszy w 1621 diurnalls broszurki nowiniarskie, skłądały się z jednego lub kilku arkuszy papieru złożonych w czwórkę, zszyte, ale nieoprawiane news letters nowiny, opinie krajowe, zagraniczne, omijały cenzurę „Areopagitica” John Milton 1644 wymierzony przeciwko cenzurze Oxford Gazette 1665 H.Muddiman pierwszy periodyk, później nazwę zmieniono na London Gazette | I gazeta codzienna THE DAILY COURANT 1702, Buckley, wyd. Mallet, info nieaktualne, przepisywane z gazet zagranicznych I gazeta wieczorna The Evening Post 1706 Pisma dla kobiet Ladies Mercury 1693 The Ladies Magazine 1749 info o sprawach bieżących, emancypacja, moda, uroda, jak prowadzić gospodarstwo domowe, wychowywać dzieci, szablony do wycinania sukien, literatura | Dla mężczyzn: The Gentelman's Magazine 1731-1831 polit, ekonom, mniej literatury, nowinki tech. Weekly Review Daniel Defoe, nowoczesne pismo, Defoe stworzył editional, czyli felieton i komentarz, pisał sprawozdania z podróży-reportaże, sprawozdania z parlamentu North Briton John Wilkes, pierwszy proces, skończył się sukcesem dziennikarza i wydawcy, rząd zapłacił odszkodowanie The Times 1785, John Walter, pierwsza gazeta drukowana przy pomocy maszyny, apolityczna, jako pierwsza wysyłała korespondentów zagranicę, były to info szybkie i pewne, dostarczano je statkami, w 1801 r zakupiono statki parowe, wprowadzili wywiad jako gatunek, info w miare aktualne Daily Advertiser 1730 pierwsza gazeta ogłoszeniowa Weekly Messanger pierwsza gazeta niedzielna, rozrywka relaks, utwory literackie, quizy, info dla kobiet, mężczyzn, dzieci Morning Advertiser AMERYKA Publick Occurences 1690 jeden numer, Beniamin Harris, brak poparcia ze strony władz angielskich Boston News-Letters 1704, g.pisana, John Campbell New England Courant J.Franklin, wypowiadał swoje zdania i opinie o rzeczach i wypadkach, jako pierwsi wprowadzili komentarz, niezwiązany z rządem Pennsylvania Gazette B.Franklin, 1728, organ opinii publicznej, wyrażanie krytyki ustami ludu, artykułami wpływał na opinię Europy The American Daily Advertiser pierwsze pismo codzienne 1784 Czynniki, które wpłynęły na rozwój prasy nowożytnej: przemiany kult. i społ. upowszechnianie oświaty - zwiększanie się potrzeb kulturalnych - idee renesansu (odrodzenie myśli ludzkiej, zwrot ku większym osiągnięciom starożytności) - reformacje i gwałtowne konflikty religijne - wielkie odkrycia geograficzne - rozwój nauk humanistycznych i przyrodniczych - narodziny emancypacji - umocnienie się i wzbogacenie mieszczaństwa - zapotrzebowanie na informację, która pomagałaby w wykonywaniu zawodu - brak cenzury p.polit: stopniowe włączanie się do życia politycznego narodu tych warstw ludności, które w nim dotąd nie uczestniczyły - rozwój masowych ruchów politycznych - wolność prasy i wypowiedzi - powstanie nowoczesnych partii i organizacji społecznych p.technolog.: rozwój technik zbierania informacji, ich powielania i rozpowszechniania Pierwsza prasa drukarska - COSTER (Holandia), koniec XIVw Czcionka ruchoma - Guttenberg 1454 „KING PAO” - od pocz Xw do upadku cesarstwa w 1911 -ukazywało się codziennie (z wyjątkiem dni świątecznych) w 2 wyd: pisanym i drukowanym -wydanie drukowane ukazywało się tydzień później, było jednak obszerniejsze i tańsze -treść: wiadomości autorskie, obwieszczenia urzędowe, rozporządzenia (gazeta urzędowa) -od 1361 periodycznie co tydzień, od 1800 codziennie STAROŻYTNY RZYM do 134r p.n.e. -Annales maximi, Annales pontificum (roczniki, zapiski urzędowe) -od 59r p.n.e. „Acta diurna populi”, „Acta Senatus” (codziennie odpisywane i ogłaszane publicznie protokoły obrad Senatu-niejawnych-oraz Zgromadzeń Ludowych-jawnych -„Acta diurna orbis”-dzienniki urzędowe IIw p.n.e |
Zabawy przyjemne i pożyteczne zał., 1red. Albrefranoli, później Naruszewicz, pismu patronował król, 1770-1777 Monitor 1765-1785 ukazywał się regularnie, charakter społ-polit, moralizatorski, propagowało reformy, kierowany do elit, Krasicki Nowiny Polskie->Kurier Polski Relata Refero->Uprzywilejowane Wiadomości z Cudzych Krajów 1729, w 1737 jezuici odebrali pijarom monopol prasowy Kurier Polski red. Naumański, bogactwo podawanych co tydzień info krajowych, od 1737 Jezuici, red. Łowisz, obniżyła się jakoś druku, pogorszyła szata graf, zmniejszył serwis info od 1761 podzielono na Kurier Warszawski soboty, Wiadomości Warszawskie środy, od 1773 ks. Łuskina, 1774 Gazeta Warszawska skromny dział krajowy, konserwatywna, klerykalna, krytyka filozofów oświeceniowych, poparcie dla konfederacji targowickiej, Katarzyny II Gazeta Narodowa i Obca 1791-1792 inic. I.Potocki, reformatorska, odrdozeniowa, patriotyczna, kosztowała tyle samo co GW, ale tre.ść i szata graf były bogatsze, obszerne relacje z obrad parlamentu franc i ang, Sejmu Wielkiego, pismo nakazaly zamknac wladze konfederackie Korespondent Warszawski od 3 maja 1792, 3xtyg, patriotyczny, pierwowzór pism masowych, red. Ks Malinowski, grudzień 1792 pierwszy polski proces przeciwko gazecie o złamanie cenzury prewencyjnej, od stydcznia 1793 -> Korespondent Krajowy i Zagraniczny W czasie konfederacji targowickiej T.Włodek Gazeta Krajowa wraz ze zwycięstwem insurekcji warszawskiej Włodek stracił swój monopol, a GK przeszła w ręce Lesznowskiego, zmieniła tytuł na Gazeta Wolna Warszawska Gazeta Rządowa 1794, red. Dmochowski, ukazywała się codziennie do upadku powstania W czasie Księstwa Warszawskiego Dzienniki Departamentowe od 1808, lokalne, charakter urzędowy, info rządowe, Pamiętnik Warszawski 1809-10, wznowiony 1815-23, miesięcznik społ-lit-hist, skupiał całą intelektualną Wawę, oświeceniowy Prasa Królestwa Polskiego: Gazeta Warszawska nadal konserwatywna, red. Lesznkowski Gazeta Korespondenta Warszawskiego Wyżewscy, od 1818r dodatek literacko-rozrywkowy „Rozmaitości” Gazeta Codzienna, Narodowa i Obca Warszawa 1818-19, patriotyczna, 6xtyg, wyd. Kiciński, staranna redakcja, odważna publicystyka, od 1819 polityczna Orzeł Biały, od 1821 Kurier Warszawski, mniej ambitne treści, w tym samym roku kupił ją Dmuszewski, od 1883 dwa wydania: Poranny, Wieczorny, prosty, zrozumiały język, zwięzłe wiadomości, ukazywała się do 1939r, publikował Prus, Monitor Warszawski od 1824, zał. Szaniewski, red, Chędowski, gazeta rządowa, nie zyskała uznania, od 1829 zastąpił go Powszechny Dziennik Krajowy, Gazeta Polska od 1826, dziennik, wyd. red. Gębka Kurier Polski 1829 Cichocki, Bronkowski, Mochnacki, krytyka literacka Gazety wiejskie: Zorza 1876 tygodnik Grajnert, konserwatywna, moralizatorska, brak info z kraju i ze świata, tematyka kościelna, porady prawne, przepisy kulinarne, walka z alkoholizmem na wsi, Chata, Dzwonek, Włościanin charakter umoralniajacy, podobne do Zorzy Gazeta Świąteczna Pruszyński, info z kraju i ze świata, bogaty serwis, porady prawne ze specjalistami, którzy doradzali ludności wiejskiej, cel: info, pomoc Prasa wileńska: Kurier Litewski Włodek, gazeta info, 1815-30 Dziennik Wileński miesięcznik lit i nauk, pismo endeckie 1815-30, wyd Śniadecki Tygodnik Wileński nasycony historią 1815-22 Lelewel, Szydłowski, Baliński, red. Izbicki, Starzyński Wiadomości Brukowe Towarzystwo Szubrawców Kontrym, Śniadecki, Baliński, piętnowali wady szlachty megalomanię, warcholstwo, wykorzystywanie chłopów Prasa powstania listopadowego: Polak Sumienny Kiciński 1830 Zjednoczenie 1831 Wielopolski Nowa Polska 1831 Mochnacki rewolucyjne, przeciw a.rosyjskiej Towarzystwo Patriotyczne Złodziej Polityczny dziennik, wybór tekstów z innych gazet Tandeciarz dziennik satyryczny Merkury red Psarski, został dotkliwie pobity za krytykę Prasa mniejszości żydowskiej: Dostrzegacz Nadwiślański, Der Beobachter an der Weichsel jęz.pl i jidysz, 1823-24, wiadomości krajowe, zagraniczne, handlowe |
Między powst Dziennik Warszawski Rzewuski 1851 urzędnik carski G.Warszawska Lesznowski starał się o bogatszy serwis info, atrakcyjniejszy wygląd G.Polska->G.Codzienna, Magaz.Powszechny 1834-46 pocz. Tyg, póź mies. Pismo rodzinne, zagadnienia gosp, red Brodziński Biblioteka Warszawska elitarne liberalne pozytywistyczne Tyg. Petersburski 1830-58 petersburska polonia, red. Został skazany na karę śmierci Tyg.Ilustrowany 1859 zał wyd. Unger Wielk.Emig: nurt rozliczeniowy, krytyka upadku powstania Demokrata Polski 1837-63, Nowa Polska, Pamiętnik Emigracji 1832-33 Mochnacki, Kronika Emigracji Polskiej 1834-39 powst. Stycz prasa tajna ukazywała się w podziemiach by nie ulegać cenzurze, małe nakłady, info o stopniu przygotowań do powstania, jego walkach, Strażnica 1861-63, red Giller, finans bracia Frankowscy, Ruch 1863-64 organ konspiratów, władz powstania red Giller, Wiadomości z Pola Bitwy 1863, Dziennik Narodowy zaboru rosyjskiego zakaz pisania o kwestiach nar wyzw, nastawienie na konkretnego odbiorcę, spec prasy K.Codzienny, K. Warszawski, K.Poranny 1877, tematyka bulwarowa i sensacyjna G.Warszawska info polit, bardziej elitarna, niż kurierki, Wiek 1873 red Świętochowski i Szalewski, polit gosp kultur, do 1906 red i wyd Zalewski Echo=Słowo dziennik 1882 red. Sienkiewicz, wyd Zaleski Kłosy 1865 red Pietkiewicz bogaty serwis info ekon dział literatury zwłaszcza obcej Biesiada Literacka najtańsze pismo społ kult, 1876, Melaszewski pismo ilustrowane, powieści artykuły lit i nauk P.dla kobiet: Tyg.Mód i Powieści 1862-1915 Świt najbardziej emancypatyczna 1884-87, równoupraw w edu wyższej, dostęp do niektórych zawodów, porady praktyczne Bluszcz wyd Glucksberg, red. Ilnicka 1865-1939 zaboru austriackiego: cen repres, nie można było pisać źle o cesarzu i jego rodzinie, obrażać uczuć relig, możliwość pisania o walce nar wyzw PLw. G.Lwowska od 1811 ponad sto lat, rzetelne info, krajowe, zagraniczne, ekonomiczne, rolnicze, przemysłowe, meteo, red Kratter, później Bensa, póź Michalewicz Dz. Polityków Patriotycznych pierwszy dziennik polski 1792-98 Piast 1829-30 mies. Tech rol, medycyna ekonomia kulinaria rolnictwo P.Krak. Monitor różnych ciekawości Jan Maj 1795, G.Krakowska Jan Maj 1796-1830, doskonały serwis info, hist. PL omawianie rocznic, wybitnych postaci hist, dodatek Rozmaitości, odp. Krakauer Zeitung Krakowski Czas red Popiel, 1848-1939 przeciwna walce niepodl, polityka ugodowa, w zamian za dozę autonomii, zróżnicowane wiadom z różnych dziedzin życia, wysoka wartość merytoryczna dzięki wybitnym publicystom i prof. UJ, niski nakład, adres do intelig. P.wiejskie Wieniec, Pszczółka zaczątek prasy ludowej, od 1875, red Stojałowski, budzenie świadomości polit chłopów, wydawane w duchu katolickim Pszczółka Krakowska red Majeranowski, 1819-22, lit-rozr, Pszczółka Polska Majeranowski, 1823 G.satyryczne: Szczutek Lwów, temat polit, nie informowała a ośmieszała, wyśmiewała przywary szlachty, zaściankowość, krytyka nieprzygotowania merytorycznego urzędników Diabeł Kraków tematyka erotyczna, damsko-męska w rodzinie, IKAC prasa żółta na terenie zaboru austriackiego, 1910 red i zał Dąbrowski, najpoczytniejsze pismo, sensacja, reklama, przystępny język zaboru pruskiego cenzura repres, polityka Bismarcka utrudniała rozwój prasy Dz. Poznański 1859-1939 red Jagielski, dużo kult, jęz. Nar, walka z germanizac, do inteligencji, później do ziemian, pocz liberalna, później praca u podstaw, druk powieś. Sienkiewicza Orędownik 1871 red. Szymański, obrona wiary katolickiej, ruchu narodowego K.Poznański 1872, Katolik Napieralski 1876? Polak 1905 Korfanty G.Grudziądzka zał Kulerski, 1894, do ludu, ugodowa, info, porady prawne, historia ojcz., nowoczesne maszyny, duże nakłady G.Olsztyńska 1red Liszewski 1886 wyd. w jęz pl i niem, od 1921 dziennik P.pozytywist. Przegląd Tyg. Ochowicz Starzy i Młodzi konflikt pozytyw, krytyka idei powstań, zacof, postul rozwoju rzemiosła, handlu Prawda 1882-1915 racjonalizm, materializm, Świętochowski, poli społ kult, krytyka szlachty-ona winna upadku, nauki przyr, nowinki tech, filozofia |