„TRANSAKCYJA WOJNY CHOCIMSKIEJ” - WACŁAW POTOCKI

1. Powst. 1670.

2. 5 lat później - autor przygotowywał II redakcję utworu (poprawienie stylistyki, uściślenie rymów, usunięcie prozaicznej przedmowy, zmiana protektora).

3. 1850 - ukazanie się drukiem jako dzieło Andrzeja Lipskiego.

4. Odbiega od tradycyjnych wzorów epopei, ważna jest prawda historyczna, rezygnacja z fikcji literackiej.

5. Wzory - poematy historyczne Twardowskiego, model narracji pamiętnikarskiej.

6. Podstawowe źródło - „Commentatorium Chotitensis belli libri tres” (Gdańsk 1646), diariusz bitwy napisany przez Jakuba Sobieskiego.

7. Układ diariuszowy, chronologia zdarzeń, opis transakcji (przebiegu przygotowań do bitwy i samej bitwy).

8. Wykładnik określonej filozofii dziejów polskich.

9. 10 części.

10. Cz. I - wykład historii, szczególnie stosunków polsko-tureckich.

11. Historyzm i moralistyka.

12. Cel - poruszyć sumienia współczesnych.

13. Utwór przerywany „dygresami” na temat: oni a my, poświęconymi analizie wartości stanu szlacheckiego dawniej i dziś (najżywsza warstwa utworu). Utwór to prawda historyczna + dygresja w 2 warstwach: 1) jako epizody bitewne i obyczajowe; 2) wtrącenia satyryczne i moralizujące.

14. Tradycyjne wątki refleksji publicystycznych.

15. Przed oczy szlachty stawia przykłady odwagi i dzielności chłopskiej piechoty (paradoks - nadzieje naprawy wiązał z projektem utworzenia zawodowej armii szlacheckiej, nie chłopskiej).

16. Stan ma spełniać swoje zadania wobec Rzeczypospolitej, innych warstw. Zachowanie jedności stanu.

17. Krytyczna konfrontacja współczesnych z pokoleniem sprzed 50 lat podporządkowana apoteozie „roztropności czułych i opatrznych wodzów” i „dzielności rycerstwa polskiego”.

18. Poetycka kronika zdarzeń; mowy bohaterów, szkice psychologii.

19. Nad opisem bitwy z 1621 r. góruje portret „starych Sarmatów”, „świątobliwych ojców […] obrazy, / Które, dokąd świat stoi, nie uznają skazy”.

20. Plan epicki odpowiada relacji historycznej, głównymi bohaterami są postaci rzeczywiste (wśród nich miejsce szczególne zajął hetman Jan Karol Chodkiewicz).

21. Niezwykła, przeładowana inwersjami składnia, ogromna liczba zaimków, monotonia.

22. Opis narady wojennej - mowa, która spełnia wymogi oratorskie, odwołuje się do uczuć, honoru i dumy żołnierzy, przypomina mit Sarmatów, nawołuje do walki, przedstawiając groźbę zwycięstwa Turków.

23. Część VI - opis bitwy: „ciepłe wątroby”, „krew się zsiadła na ziemi galaretą trzęsie”, „dymiące kiszki, dziury, rany”; zgiełk broni, a w tym wszystkim heroiczny obraz walczącego Chodkiewicza - wzoru szlachetnego rycerstwa.

24. 2 centralne uczucia poety - miłość do Boga i miłość do Polski.

„TRANSAKCYJA WOJNY CHOCIMSKIEJ” JAKO EPOS

• Rozpoczyna się inwokacją - zwrotem do Boga o opiekę i pomoc w pisaniu.

• Relacja utrzymana w podniosłym tonie.

• Opis przełomowych, ważnych historycznych wydarzeń (wojna chocimska).

• Realizm szczegółu w scenach batalistycznych.

• Mowa Chodkiewicza jest bogatą oracją.

• Opis wodza przypomina portret herosa (silny, nawołujący do walki, zwyciężający).

INNE UTWORY POTOCKIEGO:

• Nierządem Polska stoi - wymierzony p/ bałaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwości; tematyka społeczna.

• Pospolite ruszenie - scenka satyryczna, która przedstawia jak szlachta zrywa się do walki z nieprzyjacielem; krytyce poddaje tu poeta poczucie szlacheckiej wolności (obóz wojskowy pogrążony we śnie, „ichmościów wałów” dobudzić nie można.

• Zbytki polskie - wady kleru i szlachty polskiej, myślącej o bogactwach, wygodach, klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniędzy na wojsko.

• Czuj! Stary pies szczeka, Natura wszystkim jednaka - o tematyce społecznej.

• Kto mocniejszy, ten lepszy - potępienie nietolerancji i podziału na wiarę dobrą lub złą; protest p/ szykanom.

• Ogród, ale nie plewiony… - krytyka pod adresem współczesnych.