Historia myśli politycznej ĆW I.

Myśl polityczna czasów helleńskich

Ogólna charakterystyka

• Wszyscy opisani powyżej filozofowie byli przedstawicielami Grecji helleńskiej. W IV w. p.n.e. Aleksander doprowadził do końca polis. Na ich miejsce powstały monarchie. Król narzucał swoje prawo. Był to wielki kryzys dla Greków. Oddziałało to na nowe filozofie, które skupiły się na człowieku a nie jak wcześniej na całym państwie. Cynicy, epikurejczycy stoicy pokazywali jak żyć.

• IV w przed Chr.→ podbój Grecji przez Aleksandra Wielkiego - koniec niepodległości państw-miast

• Demostenes apolewał do jedności politycznej wszystkich Hellenów przeciwko Aleksandrowi

• Na gruzach poleis powstało imperium, które dało początek epoce hellenistycznej

• Upadek państw wywołał ostry kryzys świadomości politycznej (już nie było miejsca na wszechstronniejszą aktywność obywatelską)

• Powstały monarchie hellenistyczne → konglomeraty wielonarodowościowe; kultura nowego typu (łączenie kultury helleńskiej z kulturami orientalnymi; wymieszanie kultur - starych cywilizacji Wschodu z kulturą grecką)

• Idea boskości władcy → król to bóg objawiony, którego zadaniem jest uporządkowanie spraw doczesnych; król jest zbawcą i dobrodziejem swego ludu

• Pytanie jak w tej burzliwej epoce ma żyć jednostka, indywidualny poddany, w szczególności człowiek przyzwyczajony do aktywności politycznej na agorze → hellenistyczne szkoły filozoficzne

• Dominowały postawy ukierunkowane na przetrwanie, na możliwie bezkonfliktowe pogodzenie się z nową sytuacją; rezygnacja i poszukiwanie dróg przystosowania się do rzeczywistości

Cynicy = myślenie od Antystenesa z Aten - przeciwko idealizmowi Platona; od kyon = pies

• Głosili pochwalę życia prostego, zgodnego z naturą, która była identyczna z biologicznie podejmowaną przyrodą

• Nauka cyników odzwierciedlała społeczny status ich twórców i przelomowy charakter epoki

• Filozofia charakteryzowała się sensualizmemw teorii poznania i materialistyczną koncepcją świata → perspektywa dla indywidualizmu

• Brak majątków i stanowisk preferował z kolei pryzmat ujęć etycznych

• Uważali, że najwyższą wartością w życiu jednostki jest jej szczęście, do którego prowadzi życie w cnocię, czyli zgodne z naturą i jej prawami

• Natura była tożsama s naturą → naturalne było to, co przyrodnicze

• Odmawiali uczestniczenia w praktykach religijnych; nie chcieli żyć w państwie

• Tolerowanie kazirodztwa i kanibalizmu

• Antystenes przyrównywał życie publiczne do ognia: zbytnie zbliżanie się doń grozi niebezpiecznym poparzeniem, ale zbytnie oddalenie może spowodować zamarznięcie

• Antystenes głosił kult cnoty wyprowadzonej z wiedzy → życie sensowne zmierzać powinno do wartości bezwzględnych, to jest cnoty wiedzy oraz spokoju i równowagi mędrca; również izolowanie się od aktywności na polu politycznym; mędrzec powienien utrzymywać należyty dystans w stosunku do spraw politycznych

• Nawiązywał do teorii praw natury → natura wyrzeżbiła w osobowości człowieka poczucie równości, wolności oraz prawa do zaspakajania naturalnych potrzeb → tak pojęte prawa urastają do rangi podstawowego katalogu życia cnotliwego, przy czym ich osiągnięcie nie jest uzależnione od formy ustroju → lud ulega demagogom, łatwo poddaje się emocjom

• Poglądy skrajnie egalitarne → to nie nautura dzieli ludzi na bogatych i biednych → są to rezultaty barier stworzonych przez człowieka

• Diogenes z Synopy = dobra materialne nie posiadają żadnego znaczenia

Epikurejczycy = twórca: Epikur z Samos - ogrod Epikura (Orchideon)

• Materialistyczna i ateistyczna filozofia; najwyższy cel = indywidualne szczęście człowieka

• Filozofowanie to czynność , która dzięki rozumowi, cnocie i wychowaniu zapewnia szczęśliwe życie

• Człowiek rozumny jest wolny i szczęśliwy, kiedy przestaje być niewolnikiem urojonych pragnień

• Droga do szczęścia wiedzie wśród przyjemność; synonimem cnoty jest bowiem używanie rozkoszy

• Nie lekceważy społecznych i politycznych konwencji → pilnuje swej własności i dba o jej pomnażanie

• Nie odwraca się od państwa - toleruje je i respektuje jego wartości (państwo zapewnia minimum moralności, gwarantuje wewnętrzny spokój i chroni przed zawiścią innych

• Prawdziwy mędrzec nie pasjonuje się polityką → obowiązki wobec państwa odwodzą człowieka od używaniam, zatruwają smak przyjemności , utrudniają praktykowanie cnoty

• Współpraca z władzą tylko kiedy wymaga tego jego bezpieczeństwo

• Pochwała egoizmu jednostki → najlepszymi obywatelami są egoiści, jeśli kierują się rozumem, bo tylko oni nie krzywdzą się wzajemnie i nie wyzyskują

• Altruiści są społeczeństwu niepotrzebni, ponieważ są samolubami

• Dążenie do szczęścia poprzez uwolnienie się od potrzeb

• Klasyfikacja potrzeb ludzkich:

• Pierwsza kategoria - potrzeby naturalne i konieczne (zdobywanie pożywienia)

• Druga kategoria - potrzeby naturalne i niekonieczne (potrzeby seksualne)

• Trzecia kategoria - potrzeby nienaturalne i niekonieczne (ambicje)

Stoicyzm

• Najbardziej popularna doktryna filozoficzna i polityczna epoki hellenistycznej

• Zenon z Kition

• Monistyczna budowa świata → istnienie pneumy = substancja przenikająca wszystko; źródło ruchu i życia

• Idea przeznaczenia = opierała się na wizji natury, rozumie, boskości i twórczości ducha traktowanych w jedności jako czynnik kierujący i dynamizujący rozwój rzeczywistości

• Stoicki ład jest rozumnym ładem i harmonią → ten naturalny porządek jest oparty na determinizmie = wszystkim rządzi przeznaczenie

• Teoria kosmosu = wspólny świat bogów i ludzi

• Najściślejsze są związki ludzi z bogami → łączy ich bowiem rozum, różni to, że bogowie są rozumni z natury, zaś ludzie osiągają rozum dopiero własnym wysilkiem

• Cnota to wartość absolutna i niepodzielna, jednakowa u mężczyzny i u kobiety, człowieka i boga, wolnego i niewolnika

• Ludzie z natury są dobrzy → wszelka skłonność do czynienia zła jest wprowadzana z zewnątrz

• Mądrość jest identyczna z wolnością; tylko człowiek mądry jest zarazem wolny; tylko on akceptuje oparty na rozumie porządek świata i nie usiluje go zmienić

• Fatalizm → w każdym tkwi ta sama iskra, która pozwała mu posiąść mądrość → każdy ma szansę być mądrym i wolnym, ale nie każdym nim się staje

• Aprobował prywatną własność i nierówność między ludźmi

• Współpraca z władzą → stoicy chętnie przenikali do rządzących elit, pelnili funkcje ekspertów na dworach władców → był najbliższy polityce → widział w niej narzędzie realizacji filozofii kosmosu, którym rządzi rozum i mędrzec

• Stoik aprobował współpracę z państwem tylko wtedy, kiedy uznawał je za twór rozumny → tylko od mędrca zależalo, jak każdorazowo zdefiniuje swój stosunek do otaczających go instytucji

• Siła ideologii politycznej → stoicy starannie unikali klasyfikowania ustrojów i formy państw → kosmiczny porządek i jego prawa mogą być wytyczną dla władcy w każdym ustroju - każdy władca może być zły, kiedy lekceważy rozumne podstawy kosmicznego i społecznego ladu

• Stoicki mędrzec nie jest egoistą → ludzie z natury są jednostkami społecznymi i prawo natury ma też charakter norm społecznych

• Cnoty kardynalne: ujmowane w umierkowaniu, męstwie, roztropności, sprawiedliwości

• Idea ogólnoludzkiego państwa - wizja ponadnarodowego państwa

• Stoicyzm:

• Stary

• Średni - Panecjusz z Rodos; Pozydoniusz z Ampei

• Nowy

1