Dawność osądzona - ocena polskiej szlachty w "Panu Tadeuszu".

1) Magnateria - Stolnik Horeszko
2) Arystokracja - Hrabia, Telimena
3) Średnia szlachta - Podkomorzy, sędzia Soplica, Jacek Soplica, Tadeusz
4) Szlachta zaściankowa (zaścianek Dobrzyńskich)
5) Rezydenci - Wojski, Asesor, Rejent
6) Służba pochodzenia szlacheckiego - Gerwazy, Protazy
7) Chłopi

Stolnik Horeszko - ostatni stolnik na Litwie, najbardziej licząca się osoba w powiecie, popierał Konstytucję 3 Maja, był jej zagorzałym zwolennikiem, miał zdecydowanie negatywny stosunek do Moskali, świadczy o tym fakt napaści ich na jego zamek. Jest to wielki, dumny, zarozumiały magnat gardzący niższymi stanem. Bezwzględny egoista potrafiący wykorzystać przyjaciela do swoich korzyści, cechował się negatywnymi cechami charakteru, nie interesowały go uczucia córki.

Podkomorzy - był synem wojewody, zajmował się rozstrzyganiem sporów sąsiedzkich, chciał rozstrzygnąć spór o zamek, w stosunku do tradycji jest konserwatystą, opowiada wiele historii. Cieszy się ogromnym szacunkiem i autorytetem.

Sędzia Soplica - piastuje urząd tytularny z jednej strony - prawdziwy dobry gospodarz, który umiejętnie kieruje swoim majątkiem, sam dogląda swojego gospodarstwa, przestrzega zasad grzeczności i tradycji. Swoje życie spędził na wychowaniu Tadeusza i Zosi, ma również negatywne cechy. Przyjął z rąk Moskali spadek - spuściznę po Horeszkach. Jest chciwy, to bierze górę nad zdrowym rozsądkiem i szlacheckim honorem

Tadeusz - studiował w Wilnie, otrzymał staranne i wszechstronne wykształcenie, poza domem był około 12 lat. Traktowany przez Sędziego jak własny syn, uwikłany w liczne perypetie miłosne

Zaścianek Dobrzyński - była to szlachta zubożała i zchopiała. Byli podobnie jak szlachta średnia konserwatystami. Bardzo dobrzy gospodarze, mieli poczucie własnej godności i honoru. Odpowiednio pokierowani przez Jacka Soplicę okazali się dobrymi patriotami. Ludzie podatni na wpływy innych co wykorzystał Gerwazy.

Rezydenci (Asesor, Rejent, Wojski) - pełnili funkcje tytularne, byli kawalerami, stracili majątki, byli gośćmi w domu Sędziego, są wiecznymi oponentami, kłócą się o Kłusego i Sokoła, nie chcą iść na kompromis. Wojski - krewny, przyjaciel, niedoszły teść gospodarza. Pełnił największą funkcję we dworze - funkcję mistrza ceremoni. Umie on urządzać świetne polowania, uczty, zastąpić Sędziego jako gospodarza

Gerwazy, Protazy - ludzie starsi, służba wywodząca się ze szlachty. Każdy z nich bezwzględnie oddany był swemu panu, a to przywiązanie okazywali na każdym miejscu. Byli w konflikcie ze względu na rozbieżność interesów ich panów.

Spośród wyżej wymienionych wyróżniają się Hrabia i Telimena. Wywodzą się oni ze szlachty, jednak przynależą do nowej tworzącej się grupy - arystokracji

Telimena - powiązanie jej z Horeszkami nie jest bliżej sprecyzowana. Zajmuje się ona wychowaniem Zosi. Za wszelką cenę chce ustabilizować swoją pozycję, jest kokietką szukającą męża za wszelką cenę. Jest kosmopolitka zakochaną w kulturze rosyjskiej i Petersburgu. Często wyraża swoją niechęć do zasad i poglądów reprezentowanych przez konserwatywną szlachtę. Jest sentymentalną marzycielką.

Hrabia Horeszko - spokrewniony z rodziną Horeszków. Podobnie jak Telimena był kosmopolitą, zmieniały się jedynie kraje, którymi się fascynował (Francja, Włochy i Anglia). W większości scen jest pokazany żartobliwie jako modniś reprezentujący przesadnie pojętej uczuciowości sentymentalnej i romantycznej. Historia jego rodziny i zamku do pewnego momentu zupełnie go nie interesuje. Dopiero dramatyczne opowiadanie Gerwazego o dziejach Sopliców zmienia jego nastawienie do tej sprawy. W końcu jednak dzielnie walczy w bitwie w Soplicowie i wstępuje do wojsk Księstwa Warszawskiego.

Często mówi się o "Panu Tadeuszu" jako o utworze będącym zarówno sądem nad Polską jak i snem o Polsce.

Sąd nad Polską
Mickiewicz oskarża polską szlachtę o :

- dumę i pychę np. Stolnik, Jacek, Gerwazy
- wynikające z dumy i pychy warcholstwo
- wiążąca się z nim anarchia (brak autorytetu władzy, rozpędzanie sejmików - Jacek)
- łamanie prawa (bezkarność Jacka po zabiciu Stolnika)
- zajazd jako sposób dochodzenia swoich słusznych i wyimaginowanych praw
- przedkładanie prywaty nad interes publiczny (Gerwazy niszczy plan Robaka, Jacek strzela do Stolnika, Sędzia przejmuje majątek Horeszki z rąk zaborców)
- kłótliwość

Oprócz oskarżenia Mickiewicz próbuje polską szlachtę bronić

a) metamorfoza Jacka - odpokutował on wszystkie swoje grzechy i całkowicie poświęcił się sprawie narodu
b) Polacy potrafią zrezygnować z zemsty i wybaczyć (Stolnik)
c) patriotyzm Polaków (zachwyt Tadeusza litewską przyrodą, udział Hrabiego w wojnie o Konstytucję 3 Maja, reakcja szlachty na wieści o Napoleonie i polskim wojsku, koncert Jankiela, przywiązanie do tradycji, Soplicowo - centrum polszczyzny)
d) solidarność w obliczu zagrożenia bytu narodowego - przekształcenie się zjazdu w walkę z Moskalami.

Sen o Polsce
Mickiewicz w "Panu Tadeuszu" bardzo idealizuje przeszłość narodową. Wykreowane przez niego Soplicowo to szlachecki raj, w którym życie toczy się zgodnie z naturą. Tworzy on tym samym mit kraju lat dziecinnych. "Pan Tadeusz" przesycony jest optymizmem, świadomie poeta nie pokazuje klęski wyprawy Napoleona na Moskwę.

---