Język literacki to odmiana języka narodowego używana na terenie calego kraju
XV/XVI w. - powstanie polskiego języka literackiego (szczególnie w renesansie, dzięki Kochanowskiemu); czlowiek potrafi już nazywać rozmaite stany, pojawia się gramatyka, język staje się bardziej skomplikowany od prajęzyka
1 zdanie po polsku zostalo zapisane z XIII wieku
„Bogurodzica” - najstarsza pieśń religijna, w kulturze polskiej również o znaczeniu patriotycznym; nie są pewne autorstwo, miejsce, ani czas powstania; przyjmuje się, że powstala ona na początku XIII wieku (pierwszy zapis z XV wieku; wcześniej przekazywana ustnie); o starszym pochodzeniu świadczą archaizmy
Deesis - św. Maria, Jan Chrzciciel, Jezus Chrystus - orędownicy grzesznej ludzkości
„Bogurodzica” jako carmen patrian - pieśń ojczysta, rycerska, rodzaj hymnu (XV w.), będąca wcześniej pieśnia stricte religijną: kolędą; Dlugosz odnotowuje, ze śpiewano ją pod Grunwaldem; uważa się, że była hymnem dynastii Jagiellonów
Warneńczyk posądzany był o homoseksualizm, stąd też brak opiewania jego męczeńskiej śmierci pod Warną; na jego koronacji śpiewano „Bogurodzicę”; pieśń była popularna aż do końca dynastii Jagiellonów
„Boże, coś Polskę...”, polonezy koronacyjne Wladyslawa IV i Batorego - pieśni również o charakterze patriotyczno-religijnym
kiedy nie można było śpiewać żadnej z patriotycznych pieśni, śpiewano „Bóg się rodzi” (Moc truchleje - slabnie)
„Lament świętokrzyski” („Plankt świętokrzyski”; lac. planktus - placz, narzekanie); Maria ukazana jako zwykla matka, cierpiąca po stracie syna; wiek XV, zbliżenie do liryki renesansowej (wcześniej, w średniowiczu najważniejszy był Bóg i wokół niego skupialy się wszelkie pieśni) - następuje przewartościowanie w kwestiach wiary, zaczyna się zwracać uwagę na czlowieka; dotąd temat milości matki do dziecka bardzo rzadki (ze względu na ogromny odsetek zgonów wśród niemowląt i malych dzieci - śmierć była na porządku dziennym), zmiany nadeszlym wraz z Trenami Kochanowskiego: renesans zwrócil uwage na dziecko
plankt podobny jest do trenu, charakterystyczny dla średniowiecza, dla liturgii Wielkiego Piątku
Psalterz Floriański (Królowej Jadwigi); rękopis z XIV/XV wieku; obecność dialektu malopolskiego wskazuje na pochodzenie krakowskie; wg hipotez to jadwiga zamówila go widząc potrzebę modlitewnika po polsku; powstal on na kanwie jakiegoś tarszego modlitewnika (liczne archaizmy)
Psalterz Floriański miał się wziąć od św. Kingi (żony Wstydliwego), która śpiewala psalmy maryjne w klasztorze klarysek; psalterz zostala wydany w trzech językach; nazwa od miejsca, w którym odnaleziono jedno z wydań (Opactwo Sankt Florian w Austrii)
Psalterz Pulawski (od Pulaw Czartoryskich, gdzie go przechowywano); dialekt wielkopolski
Psalterz Dawidowy Mikolaja Reja (prozatorski, XVI wiek, zadedykowany Zygmuntowi Staremu, anonimowo - Rej nie był z niego zadowolony) oraz Kochanowskiego (starszy od Rejowego, lepszy; tlumaczony z laciny, wprost z Wulgaty; tlumaczenie nie doslowne, parafraza oryginalu, swobodne tlumaczenie modyfikujące treść oryginalu, ale z zachowaniem ogólnego sensu; tlumaczenie raczej piękne niż wierne)
Kochanowski, jako poeta renesansowy, miał inne spojrzenie na Boga niż średniowiecze (które boi się Boga - Bóg surowy); Bóg w renesansie nie jest już straszny, a milosierny