Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, podr., s. 222 -230, mapa, s. 224 Oprac. RM

metropolia - państwo zakładające kolonie (np. Wielka Brytania, Francja, Hiszpania, Portugalia)

1. Kolonie Europejczyków w Ameryce Północnej w XVII - XVIII w.

• kolonie hiszpańskie (Floryda)

• kolonie holenderskie: Nowe Niderlandy u ujścia rzeki Hudson (założenie na wyspie Manhattan osady Nowy Amsterdam w 1625 r.)

• kolonie francuskie: Nowa Francja, czyli rejon Zatoki i Rzeki św. Wawrzyńca (francuskie osadnictwo w tym rejonie miało miejsce od wyprawy Jacquesa Cartier w XVI w.), Quebec (zał. w 1608 r.), ujście Missisipi do Zatoki Meksykańskiej (rejon Nowego Orleanu), Luizjana (obszar między rzeką Missisipi a Górami Skalistymi)

• kolonie angielskie:

▪ ukształtowanie się w XVII - XVIII w. 13 kolonii wzdłuż wybrzeża atlantyckiego (mapa, podr., s.224)

▪ pierwszą osadą założoną przez kolonistów z Anglii na wybrzeżu atlantyckim Ameryki Północnej było

Jamestown w 1607 r. (na obszarze późniejszej kolonii, a następnie stanu Wirginia)

▪ emigracja do kolonii angielskich purytanów (np. na statku „Mayflower” w 1620 r. - autorzy pierwszej w

historii umowy społecznej - podr., s. 223)

▪ w 1664 r. Anglicy odebrali Holendrom Nowy Amsterdam (odtąd Nowy Jork)

▪ różnice gospodarcze i społeczne między angielskimi koloniami północnymi (gospodarstwa farmerskie) a

południowymi (arystokracja posiadająca wielkie plantacje bawełny i tytoniu, niewolnictwo Murzynów)

2. Konflikty kolonialne w Ameryce Północnej

• wyzysk i eksterminacja Indian (np. plemiona Irokezów, Huronów)

• wojna siedmioletnia (1756 - 1763), skutki: utrata przez Francję Kanady na rzecz Wielkiej Brytanii

3. Przyczyny wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych (rewolucji amerykańskiej)

• dążenie 13 kolonii angielskich nad Atlantykiem do uniezależnienia od metropolii (Wielkiej Brytanii)

• brak reprezentacji politycznej 13 kolonii w parlamencie brytyjskim

• polityka ekonomiczna metropolii sprzeczna z interesami mieszkańców 13 kolonii

• wyzysk ekonomiczny kolonii (13 kolonii angielskich nad Atlantykiem) przez metropolię (Wielką Brytanię)

• wysokie podatki nakładane przez metropolię (parlament brytyjski) na mieszkańców kolonii: podatki bezpośrednie oraz pośrednie, opłaty stemplowe (obowiązek odpłatnego ostemplowania każdego druku, np. książek, gazet, umowy prawnej, kart do gry, podr., s. 224)

• narzucony mieszkańcom kolonii zakaz swobodnego handlu

• narzucony mieszkańcom kolonii zakaz produkcji niektórych towarów, hamujący rozwój przemysłu (podr. Cegielskiego i Zielińskiej, tekst źródłowy, s. 343)

• „ustawa o herbacie” z 1773 r (Tea Act). - uchwała parlamentu brytyjskiego przyznająca Kompanii Wschodnioindyjskiej (korporacji angielskich kupców, którzy zmonopolizowali eksport towarów z brytyjskich Indii) monopol na import herbaty do kolonii angielskich w Ameryce

• „bostońskie picie herbaty” w 1773 r. - grupa mieszkańców kolonii (Bostonu), przebrana za Indian, wdarła się na statki angielskie i wyrzuciła do oceanu znajdujący się tam ładunek herbaty (przeznaczonej do sprzedaży mieszkańcom kolonii)

• uchwała parlamentu brytyjskiego z 1774 r. przyłączająca obszar między Appalachami i rzeką Missisipi do brytyjskiej Kanady (tym samym uniemożliwiająca 13 koloniom powiększenie swego terytorium na wschód od Appalachów i kolonizację tego obszaru)

• uchwalenie w 1774 r. bojkotu towarów angielskich przez Kongres Kontynentalny w Filadelfii (przez przedstawicieli 12 kolonii)

4. Przebieg wojny o niepodległość (1775 - 1783)

• bitwa pod Lexington w 1775 r.

• Jerzy Waszyngton: dowódca wojsk kolonii dążących do niepodległości

• uchwalenie 4 VII 1776 r Deklaracji Niepodległości, w Filadelfii przez Kongres Kontynentalny 13 stanów założycielskich (została napisana przez Tomasza Jeffersona): wszyscy ludzie rodzą się równi, każdy człowiek ma prawo do wolności, źródłem władzy jest wola ludu, lud ma prawo do zmiany rządu, gdy ten nie spełnia jego oczekiwań i łamie jego niezbywalne prawa, dlatego też mieszkańcy 13 kolonii mają moralne prawo dokonać detronizacji króla Jerzego III, ogłosić niepodległość i utworzyć nowe państwo - Stany Zjednoczone. T. Jefferson chciał także w Deklaracji Niepodległości umieścić zapis znoszący niewolnictwo Murzynów, część członków Kongresu Kontynentalnego nie wyraziła jednak na to zgody.

• bitwy: Lexington (1775), Saratoga (1777), Savannah (1779), Yorktown (1781): kapitulacja wojsk brytyjskich gen. Cornwallisa

• udział ochotników - cudzoziemców w wojnie o niepodległość: Tadeusz Kościuszko (zbudował fortyfikacje w West Point), Kazimierz Pułaski (zginął pod Savannah), Marie Joseph de La Fayette, baron von Steuben

• militarne wsparcie Francji i Holandii

• kongres pokojowy w Paryżu w 1783 r.

▪ Wielka Brytania uznała niepodległość Stanów Zjednoczonych A. P.

▪ przyłączono do Stanów Zjednoczonych (do 13 stanów założycielskich) obszar znajdujący się

między Appalachami a rzeką Missisipi (mapa, podr., s. 224)

5. „Ojcowie założyciele” (Founding Fathers) - przywódcy Amerykanów w wojnie o niepodległość, twórcy

i pierwsi przywódcy Stanów Zjednoczonych: Jerzy Waszyngton (dowódca wojsk walczących o niepodległość, pierwszy prezydent USA od 1789 r.), Tomasz Paine (jako pierwszy uznał, że celem wojny jest całkowita niepodległość -„Nowy Świat to

ojczyzna wolnej ludzkości”), Tomasz Jefferson (autor Deklaracji Niepodległości, 3 prezydent), Beniamin Franklin (reprezentował Stany Zjednoczone na kongresie pokojowym w Paryżu w 1783 r.), Aleksander Hamilton (główny autor konstytucji), James Madison (autor Karty Praw - 10 pierwszych poprawek do konstytucji, 4 prezydent),

6. Ustrój polityczny Stanów Zjednoczonych.

• ukształtowanie się ustroju politycznego Stanów Zjednoczonych w wyniku sporu między

federalistami (zwolennicy silnego rządu centralnego - federalnego) i antyfederalistami (konfederalistami -

zwolennikami daleko idącej odrębności poszczególnych stanów)

• różnice poglądów na temat niewolnictwa Murzynów między mieszkańcami stanów północnych i południowych (utrzymanie niewolnictwa Murzynów w stanach południowych)

• uchwalenie konstytucji 17 IX 1787 r., pierwsza konstytucja w świecie

• zasady konstytucji: ▪ wprowadza ustrój polityczny republiki federacyjnej, federacji - państwa związkowego

składającego się ze stanów,

▪ spoiwa federacji: wspólny prezydent, Kongres, waluta, wojsko, polityka zagraniczna i obronna,

podatki, jednolity obszar celny, stany posiadają szeroki zakres odrębnego ustawodawstwa (np.

stany bez niewolnictwa i stany utrzymujące niewolnictwo),

▪ konstytucja Stanów Zjednoczonych po raz pierwszy w świecie wprowadza zasadę trójpodziału

władz,

▪ prezydent jest głową państwa oraz szefem rządu, powołuje i odwołuje sekretarzy stanu

(ministrów), jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, posiada inicjatywę ustawodawczą, prawo weta

wobec uchwał Kongresu (weto prezydenckie może zostać odrzucone przez Kongres przewagą

2/3 głosów), wybierany na 4 lata w wyborach dwustopniowych i pośrednich (obywatele

wybierają elektorów, elektorzy prezydenta), Kongres może prezydenta postawić w stan

oskarżenia (procedura impeachmentu),

▪ dwuizbowy Kongres składający się z Senatu (po 2 senatorów z każdego stanu wybieranych na

sześcioletnią kadencję, co 2 lata wymienia się 2/3 senatu) i Izby Reprezentantów (wybierana na

dwuletnią kadencję, zasiadają w niej przedstawiciele poszczególnych stanów w liczbie proporcjonalnej

do liczby mieszkańców w każdym z nich: 1 na 30 tys. mieszkańców, obecnie 1 na 500 tys.

mieszkańców),

▪ Sąd Najwyższy - 9 sędziów wybieranych dożywotnio, orzeka zgodność prawa z konstytucją,

rozstrzyga konflikty między organami władzy

• uchwalenie przez Kongres w 1791 r. Karty Praw (Deklaracji Praw), czyli 10 pierwszych poprawek do konstytucji (inicjator - James Madison) zawierających gwarancję praw obywatelskich: m. in. nietykalności osobistej i majątkowej (zakaz aresztowania i konfiskaty majątku bez wyroku sadowego), prawo oskarżonego do obrońcy w procesie sądowym, wolność słowa, wyznania, prasy, zgromadzeń, rozdział Kościoła od państwa, prawo do posiadania broni

7. Ideowe podstawy ustroju Stanów Zjednoczonych

• liberalizm polityczny i ekonomiczny

• idea suwerenności ludu (koncepcja umowy społecznej)

• republikanizm

• demokratyzm

• purytanizm (wraz z etosem pracy i przedsiębiorczości)

• idea praw człowieka (np. wpływ angielskiego Habeas Corpus Act z 1679 r.)

• idea narodu wybranego (mesjanizm, wiara w stworzenia w Ameryce nowego, lepszego świata -

„Nowy Świat to ojczyzna wolnej ludzkości”, T. Paine)

• kolektywizm (umiejętność wspólnego działania dla dobra ogółu)

8. Pierwsi prezydenci USA:

Jerzy Waszyngton (1789 - 1797)

John Adams (1797 - 1801)

Tomasz Jefferson (1801 - 1809)

James Madison (1809 - 1817)

James Monroe (1817 - 1825)

9. Doktryna prezydenta Jamesa Monroe (1823)

• Stany Zjednoczone deklarują, że nie będą ingerować w sprawy Europy

• Stany Zjednoczone oczekują od państw europejskich przyjęcia zasady nieingerencji w sprawy obu Ameryk

Teksty źródłowe, podr., s. 229 - 230

2