Mgr Anna Surówka

Źródła prawa

1. Konstytucja:

1. treść konstytucji (najczęściej): określenie suwerena i sposobu sprawowania władzy przez niego, podstawowe zasady organizacji aparatu państwowego, podstawowe prawa jednostki oraz tryb zmiany Konstytucji,

2. cechy Konstytucji:

• szczególna treść - materie regulowane Konstytucją,

• szczególna forma - nazwa, sposób jej uchwalenia i zmiany,

• szczególna moc - najwyższe miejsce w systemie prawa stanowionego (art. 8 ust. 1 Konstytucji),

• jest wyrazem woli suwerena i tylko suweren lub legitymizowane przez niego organy mogą doprowadzić do jej zmiany,

3. aspekty Konstytucji:

• pozytywny - szereg norm konstytucyjnych musi być konkretyzowany w ustawach i innych aktach normatywnych,

• negatywny - wszystkie akty normatywne niższego rzędu muszą być zgodne z Konstytucją,

Konstytucja zawiera normy bezpośrednio wiążące (obowiązujące) i normy programowe (wyznaczające ogólny kierunek działania); mówi się także o tzw. zasadach - normy mające wysoki stopień ogólności o podstawowym znaczeniu dla całego systemu; instytucje - zespół norm powiązanych ze sobą dla realizacji określonego celu,

Ratyfikowane umowy międzynarodowe:

1. uważane za źródło prawa polskiego (por. koncepcja dualizmu i monizmu prawa międzynarodowego i krajowego),

2. umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie oraz umowy zawarte w drodze samodzielnej ratyfikacji Prezydenta,

3. konieczność publikacji ratyfikowanych umów międzynarodowych,

4. zasadą jest bezpośrednie stosowanie umów międzynarodowych, chyba że sama umowa międzynarodowa wymaga dla swego stosowania wydania ustawy,

5. umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie:

• enumeratywne wyliczenie rodzajów spraw, w przypadku których dla ratyfikacji umowy wymagana jest zgoda wyrażona w ustawie (art. 89 ust. 1 K): pokój, sojusze, układy polityczne lub układy wojskowe, wolności, prawa lub obowiązki obywatelskie określone w Konstytucji, członkostwo RP w organizacjach międzynarodowych, umowy powodujące znaczne obciążenie finansowe państwa, sprawy uregulowane w ustawie lub dla których konstytucja wymaga ustawy,

• mają moc wyższą niż ustawy (art. 91),

umowy zawarte w drodze samodzielnej ratyfikacji Prezydenta - mają moc niższą niż ustawy, nie mogą odnosić się do materii ustawowych, ale mają pierwszeństwo przed aktami wykonawczymi do ustaw,

umowy o przekazaniu organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencji władzy państwowej w niektórych sprawach (art. 90 Konstytucji); kontrowersje dotyczące ich pozycji w systemie źródeł prawa - czy mają moc wyższą czy niższą od konstytucji; zgoda na ratyfikację takiej umowy wyrażana jest w formie ustawy lub referendum; decyzję o sposobie wyrażenia zgody na ratyfikację takiej umowy podejmuje Sejm (uchwałą) bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów; zgoda wyrażona w formie ustawy - ustawa uchwalana jest większością 2/3 głosów w Sejmie i w Senacie; zgoda w referendum - aby referendum miało charakter wiążący musi w nim wziąć udział co najmniej połowa uprawnionych do głosowania; niewyrażenie woli w jednej z form oznacza możliwość wyboru drugiej (wyr. TK z 27.5.2003 r., K 11/03, OTK ZU nr 5/2003, poz. 43),

wszelkie inne umowy międzynarodowe nie są źródłem prawa w polskim systemie prawa, ale należy ich przestrzegać - art. 9 K,

Ustawy:

1. akt prawny zawierający generalno - abstrakcyjne normy uchwalony przez Sejm przy udziale Senatu (ustawa - akt prawny w znaczeniu materialnym i formalnym),

2. brak konstytucyjnego wyliczenia materii normowanych ustawą, ale ustawy powinny być stanowione tylko w granicach ustawowych - zakaz stanowienia ustaw, które normowałyby materie przez Konstytucję niedozwolone,

3. zasada wyłączności ustawowej - uregulowanie określonych materii może nastąpić tylko w ustawie - por. art. 89 ust. 1 K,

Rozporządzenia:

1. akt normatywny wykonawczy względem ustawy, wydawany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania,

2. organy posiadające kompetencję do wydawania rozporządzeń: Prezydent RP, Rada Ministrów, Prezes RM, minister kierujący działem administracji rządowej, przewodniczący określonych w ustawie komitetów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji,

3. zakaz udzielania tzw. upoważnień blankietowych - określających treść rozporządzenia w sposób ogólny,

4. konieczność określenia zakresu spraw przekazanych do regulacji i wytyczne dotyczące treści rozporządzenia,

5. zakaz subdelegacji - przekazania przez organ upoważniony kompetencji do wydania rozporządzenia innemu organowi,

Rozporządzenia z mocą ustawy:

1. akty normatywne powszechnie obowiązujące o szczególnym charakterze,

2. wydawane przez Prezydenta na wniosek RM w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie; podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższy posiedzeniu,

3. mają moc ustaw zwykłych,

4. zakres przedmiotowy rozporządzeń z mocą ustawy jest ograniczony art. 228 ust. 6 K,

Akty prawa miejscowego:

1. mają charakter generalno - abstrakcyjny, jednak obowiązują jedynie na obszarze działania organów, które je wydają,

2. wydawane są przez organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej,

3. dla ich wydania konieczne jest upoważnienie zawarte w ustawie; Konstytucja stanowi, iż zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa,

4. Konstytucja wyraża zakaz zawężającej interpretacji kompetencji prawotwórczych organów przedstawicielskich samorządu terytorialnego,

Uchwały RM i zarządzenia Prezesa RM i ministrów:

1. akty prawa wewnętrznie obowiązującego - obowiązują jednostki organizacyjnie podległe - organy władzy publicznej i inne jednostki organizacyjne, jeżeli wykonują władzę publiczną lub gospodarują mieniem Skarbu Państwa czy mieniem komunalnym,

2. uchwały - akty o charakterze kolegialnym; do ich wydania nie jest konieczne upoważnienie ustawowe; adresatami są jednostki organizacyjne podległe RM; mogą regulować sprawy nienależące do zakresu ustawowego, ale nie mogą wkraczać w materię regulowaną ustawowo; nie mogą stanowić podstawy do wydawania decyzji administracyjnej czy orzeczeń sądowych wobec obywateli lub osób prawnych; możliwe jest podejmowanie uchwał niezawierających norm prawnych np. uchwały wyrażające własne stanowisko RM,

3. zarządzenia - wydawane przez Prezesa RM i ministrów; wydawane są tylko na podstawie ustaw, choć nie wymagają tak szczegółowego upoważnienia; są to akty zawierające generalno - abstrakcyjne normy prawne; zakres przedmiotowy ustawy zdeterminowany jest ich wewnętrznym charakterem - mają regulować działania całej administracji rządowej w przypadku Prezesa RM lub poszczególnych jej działów - w przypadku ministrów; adresowane są do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu te akty - pośrednie znaczenie dla sytuacji prawnej obywateli

Ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych

1. ogłaszanie aktów normatywnych i innych aktów prawnych:

• obowiązek ogłoszenia aktów normatywnych w dziennikach urzędowych,

• akty normatywne ogłaszane w dziennikach urzędowych co do zasady wchodzą w życie po 14 dniach od ich ogłoszenia, chyba że akt określa inny termin,

• akty wydawane na podstawie ustaw - obowiązek ogłoszenia do dnia wejścia ustawy w życie.

2. Dzienniki urzędowe:

• Dziennik Urzędowy RP Dziennik Ustaw,

• Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”,

• Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski B”,

• Dzienniki Urzędowe ministrów, kierujących działem administracji rządowej,

• Dzienniki Urzędowe urzędów centralnych,

• Wojewódzkie dzienniki urzędowe,

• Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej.

3. Dziennik Ustaw:

1. akty ogłaszane ze względu na ich rodzaj:

1. Konstytucja,

2. Ustawy,

3. Rozporządzenia z mocą ustawy Prezydenta RP,

4. rozporządzenia,

5. teksty jednolite powyższych aktów,

6. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, dotyczące aktów ogłoszonych w Dz. U.

7. uchwały Rady Ministrów, uchylające rozporządzenia ministra.

b) akty ogłaszane ze względu na ich treść:

• akty, dotyczące stanu wojny i zawarcia pokoju,

• dot. Referendum ogólnokrajowego i referendum w sprawie zmiany Konstytucji,

• dot. skrócenia kadencji Sejmu,

• dot. wyborów do Sejmu, Senatu, na Prezydenta,

• dot. powszechnej lub częściowej mobilizacji sił zbrojnych,

• dot. stanów nadzwyczajnych,

• dot. stwierdzenia ważności wyborów Prezydenta, Sejmu, Senatu, referendum.

4. Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”:

• zarządzenia Prezydenta wydane na podstawie ustaw,

• uchwały RM i zarządzenia Prezesa RM wydane na podstawie ustaw,

• teksty jednolite powyższych,

• orzeczenia TK, dot. aktów ogłoszonych w Monitorze,

• uchwały Zgromadzenia Narodowego dot. regulaminu ZN, uznania trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, postawienia Prezydenta przed Trybunałem Stanu,

• uchwały Sejmu, dot. regulaminu, uchwalenia wotum zaufania lub absolutorium RM, wotum nieufności RM lub ministrowi, pociągnięcia do odpowiedzialności przed TS, rozwiązania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, wyboru, powołania lub odwołania na określone w Konstytucji stanowiska państwowe,

• uchwały Senatu, dot. regulaminu, wyboru, powołania lub odwołania na określone w Konstytucji stanowiska państwowe, wyrażenia zgody na powołanie lub odwołanie przez Sejm na określone w Konstytucji i ustawach stanowiska,

• akty urzędowe Prezydenta RP,

• postanowienia TK o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta,

• uchwały Sejmu, Senatu, Zgromadzenia Narodowego, wyroki TS, postanowienia Marszałka Sejmu,

• inne jeżeli ustawy tak stanowią,

• gdy Prezes RM tak zarządzi - ogłoszenia, obwieszczenia, inne akty prawne.

5. Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski B”:

• sprawozdania finansowe (zgodnie z ustawą o rachunkowości),

• ogłoszenia i obwieszczenia przedsiębiorców jeżeli odrębne przepisy nie wymagają ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym,

• inne akty prawne, informacje, komunikaty, ogłoszenia i obwieszczenia organów, instytucji i osób, jeżeli ustawy tak stanowią.

6. Dzienniki Urzędowe ministrów:

• akty normatywne organu wydającego dziennik i nadzorowanych przez niego urzędów centralnych,

• uchwały RM uchylające zarządzenia ministra,

• orzeczenia TK dot. powyższych aktów.

7. Dzienniki wojewódzkie:

• akty prawa miejscowego wojewody i organów administracji niezespolonej, akty stanowione przez sejmik, organy powiatu, gminy, statut województwa, powiatu, gminy,

• statuty związków międzygminnych i związków powaitów,

• akty Prezesa RM uchylające akty wojewody i organów adm. niezespolonej,

• porozumienia dot. wykonania zadań publicznych,

• uchwała budżetowa województwa i sprawozdanie z wykonania budżetu,

• obwieszczenia o wygaśnięciu mandatu wójta (burmistrza, prezydenta miasta), rozwiązania sejmiku województwa, rady powiatu, gminy,

• statut województwa,

• inne akty prawne, informacje, komunikaty, obwieszczenia i ogłoszenia jeżeli przepisy tak stanowią.

8. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (wydawany przez Urząd Oficjalnych Publikacji Komisji Europejskiej):

1. seria L (legislacja):

1. rozporządzenia,

2. dyrektywy,

3. decyzje,

4. zalecenia,

5. opinie,

2. seria C (komunikaty albo informacje i zawiadomienia) w szczególności:

• streszczenia wyroków Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji,

• protokoły z posiedzeń Parlamentu Europejskiego,

• raporty Trybunału Obrachunkowego,

• pisemne zapytania poselskie oraz odpowiedzi na nie udzielane przez Radę i Komisję,

• stanowiska Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów,

• ogłoszenia o naborze do pracy w instytucjach UE,

• wezwania do okazania zainteresowania programami i projektami UE,

• umowy publiczne, dotyczące pomocy żywnościowej,

• spis treści Dziennika UE,

seria S (suplement) w szczególności np.:

• umowy publiczne, dotyczące pracy, dostaw i usług ze wszystkich państw członkowskich UE,

• umowy użyteczności publicznej,

• umowy publiczne dotyczące instytucji UE,

• umowy Europejskiego Funduszu Rozwoju (kraje ACP),

• umowy Phare, Tacis z państwami środkowej i wschodniej Europy,

• projekty finansowane przez Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Centralny i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju,

• umowy, dotyczące Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Norwegia, Islandia, Liechtenstein),

• umowy publiczne, dotyczące usług lotniczych.

---