ŻYWNOŚĆ MODYFIKOWANA GENETYCZNIE
GMO - organizmy zmodyfikowane genetycznie lub organizmy transgeniczne to organizmy, których geny zostały celowo zmienione przez człowieka.
Przez genetycznie zmodyfikowaną żywność rozumie się GMO lub każdy wyrób składający
się z GMO lub zawierający GMO lub wytworzoną z GMO.
Ze względu na stopień ingerencji genetycznej w artykuły spożywcze wyróżnia się:
żywność będąca GMO (np. soja z genem bakteryjnym);
żywność zawierająca przetworzone GMO (np. koncentraty z pomidorów GM);
produkty żywnościowe pochodne GMO, lecz nie zawierające żadnych komponentów transgenicznych (np. olej rzepakowy otrzymywany z transgenicznego rzepaku).
W pracach genetycznych prowadzonych w celu uzyskania żywności transgenicznej dominują trzy kierunki:
-Wzbogacanie żywności w składniki podnoszące ich wartość żywieniową;
-Usuwanie substancji szkodliwych i niepożądanych;
-Poprawa cech funkcjonalnych związanych z procesami przetwórczymi.
Typy modyfikacji w produkcji żywności GM:
-Kontrola dojrzewania owoców (zwiększenie trwałości) -dotyczy to szczególnie owoców miękkich, których szybkie dojrzewanie ogranicza przydatność do spożycia i przerobu oraz utrudnia transport, głównie pomidory
-Modyfikacje węglowodanów roślinnych -zastosowania przemysłowe dotyczą konkretnych, wybranych form poszczególnych polisacharydów o ściśle sprecyzowanej charakterystyce chemicznej, m. in. w wyniku takich modyfikacji uzyskano ziemniaki, rzepak, pomidory o zwiększonej zawartości suchej masy.
-Intensyfikacja biosyntezy barwników karotenoidowych
Do ważniejszych osiągnięć w zakresie wzbogacania roślin w prowitaminę A należy zaliczyć transgeniczny ryż tzw. „złoty ryż”, który powstał dzięki wprowadzeniu genów kodujących ferrytynę i β - karoten.
Dowodzi to, że możliwa jest synteza karotenoidów w tkankach niezwiązanych z ich biosyntezą, co może przyczynić się do poprawy wartości żywieniowej wielu płodów rolnych i zmniejszyć światowy deficyt witamin roślinnych.
Modyfikacja białek roślinnych
Do najważniejszych kierunków modyfikacji należą:
zmiany zawartości poszczególnych aminokwasów w białkach, a szczególnie aminokwasów egzogennych,
wzbogacenie roślin w białka funkcjonalne tj. białka słodkie - taumatyna, białka sojowe,
wprowadzanie nowych białek, a szczególnie białek glutenowych do zbóż chlebowych i makaronowych oraz białek odpornych na zamarzanie, co ma znaczenie w przemyśle chłodniczym,
eliminacja z żywności białek alergennych.
Zmiany składu chemicznego olejów roślinnych
Prowadzone są na drodze modyfikacji genetycznej, badania nad korzystniejszym dla zachowania zdrowia człowieka składem kwasów tłuszczowych w tłuszczach roślinnych.
Prace dotyczą olejów sojowego, rzepakowego i palmowego celem obniżenia w nich zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych.
Rośliny jako źródła enzymów stosowanych w przetwórstwie surowców
Rośliny transgeniczne mogą być w przyszłości opłacalnym źródłem enzymów o znaczeniu przemysłowym.
Pierwszym surowym preparatem enzymatycznym wyprodukowanym w roślinach transgenicznych była α - amylaza pochodząca z bakterii Bacillus licheniformis.
Innym przykładem może być jęczmień, do którego wprowadzono gen bakteryjny kodujący syntezę β- glukanazy, dzięki czemu uzyskano poprawę jakości słodu do celów browarnianych.
Zwierzęta modyfikuje się genetycznie celem:
1.Szybszego przyrostu masy ciała, przez włączenie dodatkowego genu hormonu wzrostu.
Jednak, jak się okazuje, zwiększona masa ciała zwierzęcia nie idzie w parze z zyskiem ekonomicznym.
Transgenizacja zwierząt hodowlanych jest bardzo kosztowna. Przy niskiej wydajności proces "tworzenia" nowego organizmu trwa długo, a transgeniczne zwierzęta często bardziej chorują i są niepłodne.
Przykładem uzyskania wartościowych zwierząt transgenicznych są szybko rosnące ryby. Charakteryzuje je korzystny, niski współczynnik konwersji pokarmu - 1,5, produkcja dużej ilości komórek jajowych, łatwość zapłodnienia i hodowania narybku. Dlatego duże nadzieje pokłada się w transgenizacji łososia genem hormonu wzrostu.
2.Zwiększenia wydajności mlecznej przez wprowadzenie dodatkowego genu odpowiedzialnego za produkcję mleka
Wiele prac przeprowadzono również w zakresie modyfikacji genetycznej na rzecz wytwarzania nowych białek mleka, modyfikacji istniejących, podwyższenia w mleku zawartości białka kazeiny, bądź też obniżenia zawartości laktozy.
Mikroorganizmy jako żywność
Wśród wielu prac z tego obszaru, do udanych należy zaliczyć badania na wdrażaniem kultur bakteryjnych starterowych GM w procesach fermentacji żywności (piekarnictwo, browarnictwo) oraz bakterie kwasu mlekowego w serach.
Mikroorganizmy genetycznie modyfikowane są dozwolone w wielu krajach do produkcji mikroskładników odżywczych takich jak witaminy i aminokwasy stosowane do produkcji żywności lub suplementów diety. Jednym z przykładów jest produkcja karotenoidów stosowanych jako substancje dodatkowe, barwniki lub suplementy diety.
Obecnie najczęściej przedmiotem obrotu handlowego, jeśli chodzi o GMO są zbiory soi, kukurydzy i bawełny, z dominacją soi.
Aktualnie zbiory GM dotyczą ponad 4% ziem uprawnych w skali globalnej.
Produkty GMO wprowadzone do obrotu na terenie UE :
chmiel
3 rodzaje rzepaka
soja
cykoria
4 rodzaje kukurydzy
Znakowanie i identyfikowalność produktów GMO
-Opakowanie wymaga odpowiedniego oznakowania, jeśli produkt zawiera więcej niż 0,9% składników modyfikowanych genetycznie.
-Jeśli składniki oczekują na końcową akceptację, wskaźnik ten obniża się do 0,5%.
W przypadku gdy cały produkt jest genetycznie zmodyfikowany oznakowanie powinno być uzupełnione informacją: produkt genetycznie zmodyfikowany.
Jeśli tylko niektóre składniki są genetycznie zmodyfikowane, obok nazwy składnika należy umieścić napis: genetycznie zmodyfikowany.
Napis i informacja powinny być czytelne i zapisane czcionką tej samej wielkości co nazwa składnika lub produktu.
Urzędem właściwym na terenie Polski, do przyjmowania wniosków o wprowadzenie do obrotu żywności GM pochodzenia roślinnego jest Główny Inspektorat Sanitarny, natomiast decyzje o wprowadzeniu ww. żywności do obrotu podejmowane są przez Instytucje Unii Europejskiej.
Korzyści
Możliwość uzyskiwania większych zbiorów, o lepszej jakości (odporność na szkodliwe motyle, stonkę ziemniaczaną, wirusy, bakterie, odporność na herbicydy)
Obniżenie kosztów produkcji
Wzrost wartości żywieniowej produktów
Poprawa walorów estetycznych
Podniesienie standardu życia ludzi na terenach gdzie brakuje żywności
Ułatwienie produkcji np. szczepionek
Kontrowersje wokół żywności modyfikowanej genetycznie
Zdrowie - możliwość wystąpienia:
-alergenów
-toksyn
Żywność modyfikowana genetycznie wywołuje toksyczne reakcje w przewodzie pokarmowym
Żywność modyfikowana genetycznie uszkadza wątrobę
-oporności na antybiotyki
Obawy te wiążą się z możliwością przeniesienia genu markerowego oporności na antybiotyki z transgenicznej rośliny do genomu bakterii żyjących w przewodzie pokarmowym ludzi i zwierząt.
Dlatego też zaleca się, aby w pracach tego typu nie stosować genów oporności na antybiotyki o istotnym znaczeniu dla praktyki klinicznej, gdyż może to obniżyć efektywność stosowania terapii lub w skrajnym przypadku sprawić, że dany antybiotyk o określonym i udokumentowanym profilu działania nie będzie skuteczny w leczeniu, co może spowodować i istotne zagrożenie dla zdrowia osoby wymagającej leczenia.
Środowisko - zagrożenie dla bioróżnorodności:
brak barier w środowisku naturalnym do nierozprzestrzeniania się pyłku genetycznie modyfikowanych roślin;
rozsypywanie się nasion przez maszyny i urządzenia rolnicze.
Badania:
niedokładność metod rekombinacji DNA
Wprowadzając rekombinowane geny do DNA organizmu produkującego żywność, zakłóca się naturalną sekwencję informacji genetycznej wewnątrz DNA. Zatem proces inżynierii genetycznej powoduje mutacje wewnątrz organizmu produkującego żywność. Takie mutacje są drugim źródłem potencjalnie szkodliwych skutków powstających w wyniku stosowania inżynierii genetycznej. Lokalizacje, w których występują podane wyżej mutacje są losowe, ponieważ w większości przypadków inżynierowie genetyczni nie są w stanie kontrolować miejsca, w którym jest umieszczany rekombinowany gen w DNA organizmu.
możliwość wywołania niekontrolowanych przez inżynierię genetyczną mutacji
Zdolność inżynierii genetycznej do wprowadzania do żywności nie przewidywanych niebezpieczeństw dla zdrowia wynika z faktu, że inżynierowie genetyczni, mimo iż potrafią ciąć i łączyć cząsteczki DNA z niezbędną precyzją w probówkach, nie są w stanie przewidzieć ani kontrolować wpływu zmienionej cząsteczki DNA na funkcjonowanie organizmu, do którego genomu ją wprowadzono. To znaczy, że oprócz zmian w funkcjach biologicznych zamierzonych przez genetyka wprowadzone DNA może wywołać również inne, nie planowane zmiany, które mogą zmienić właściwości żywności produkowanej przez organizm w taki sposób, że stanie się ona szkodliwa dla zdrowia.
Etyka
kwestowanie prawa biotechnologów do poprawiania natury
wprowadzanie genów zwierząt do komórek roślinnych (wegetarianie)