Potop i posąg [O poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego]

Poezja Baczyńskiego stanowi jeden z centralnych punktów nurtu, który staje się dostrzegalny w pierwszej połowie lat trzydziestych:

Charakterystyczne elementy tego nurtu to:

• epizacja liryki (częstość czasu przeszłego niedokonanego),

• zwrot ku zamierzchłej, barbarzyńskiej przeszłości - patetyczne stylizacje biblijne,

• odwrót od poezji kultury i cywilizacji, zwrot ku poezji pejzażu - nawrót do powtarzalnej, rytmicznej, płynnej wersyfikacji,

• obsesja czasu, przemijania - obrazowanie wizyjne, odbierające rzeczom stałość, nadające płynność; obraz klucz: płynący po niebie obłok,

• katastrofizm - perseweracja obrazów ponurych, groźnych, wprowadzenie elementów fantastyki apokaliptycznej.

• poeci tego nurtu: Miłosz, Rymkiewicz, Baczyński i Gajcy, Skoneczny, Nowak, Bryll.

W twórczości Baczyńskiego, po okresie wczesno młodzieńczych poszukiwań, pojawia się wpływ krakowskiej awangardy, zwłaszcza Przybosia. Nurt katastroficzno-imażynistyczny wywodzi się z awangardy.

Bogactwo poezji Baczyńskiego wywodzi się z połączenia najciekawszych wariantów poetyki imażynistyczno-katastroficznej z tradycjami wielkiej poezji dziewiętnastowiecznej - inspiracje Słowackim, Norwidem.

Baczyński jest poetą apokalipsy spełnionej i powolnego, płynnego ruchu. Czasownik płynąc i jego pochodne stanowią najbardziej rzucające się w oczy słowa-klucze. Słowa te wiążą się z fascynacją Baczyńskiego czasem, przemijaniem. Np. upływa zielona krew ziemi, strach i głód.

Ale płynąć nie oznacza tylko ruch - także stan skupienia - coś stałego staje się w metaforze czymś płynnym. Jest to jeden z zasadniczych kierunków obrazowania i metafory Baczyńskiego, np. nie bój się nocy. Jej puchu strzegą krople kosmosu.

Elementem stanowiącym pierwszą zasadę świata jest u Baczyńskiego, niczym u Talesa, woda. Poezja ta dzieje się nad wodą, na wodzie, w nurtach rzeki, morza. Jego pseudonim Bugaj to nazwa miejsc położonych nad wodą.

Symbol wody w jego poezji wyprowadzony jest ze źródeł religijno-metafizycznych. Czasowniki płynąć czy przepływać łączą się z rzeczownikami takimi jak okręt, arka, żagiel. Przywodzi to na myśl biblijny motyw arki Noego. Tym bardziej, że często pojawia się również motyw zwierząt. Motyw wody nawiązuje również do mitu o Argonautach. W motywie tym jedną ze swoich postaci znalazła nieodparta obsesja poety: przeczucie bliskiej śmierci. Przybiera ona często formy prometejskiej, odkupicielskie.

Ciąg: płynność - woda - mit potopu - mit Noego, wydaje się kompleksem zjawisk centralnych zarówno dla typu wyobraźni Baczyńskiego, jak dla zawartej w jego poezji symbolicznej wizji świata spełnionej apokalipsy, dokonanej katastrofy.

*

Inny rodzaj symboliki wody - eksponowanie jej życiodajnych lub oczyszczających właściwości.

Motyw wiosła i dłuta.

Motyw rzeźby - obsesja poszukiwania kształtu - metafora modelowania własnej duszy.