Zajęcia nr 6

Deniszczuk, Miary ubóstwa i problemy ich aplikacji, str. 123 - 136, w: Problemy Polityki Społecznej 2/2000, wyd. IFiS PAN

• badania nad ubóstwem mają ponad stuletnią historię

• mimo braku zgodności co definicji ubóstwa uznaje się, że niedopuszczalne jest bytowanie ludzi poniżej pewnego minimalnego poziomu zaspokajania potrzeb, określanego jako linia ubóstwa

• linie ubóstwa :

• (1) „obiektywne” (bezwzględne, względne = parametryczne)

• (2) subiektywne (za podstawę przyjmują opinie badanych osób w kwestii wysokości dochodu niezbędnego do zaspokojenia minimum potrzeb biologicznych i społecznych jednostki i rodziny

• (3) inne metody : uwzględniające wielowymiarowość zjawiska, względy poza dochodowe i warunki otoczenia

• LINIE UBÓSTWA USTALANE METODAMI ZOBIEKTYWIZOWANYMI

• pierwowzorem dla dzisiejszych linii ubóstwa, były standardy minimum opracowane na przełomie XIX i XX wieku np. Benjamina Rowntree „ Primary Poverty Scale” (1901)

• współcześnie koszyk minimum egzystencji stanowi podstawę wyznaczającą dolną granicę obszaru ubóstwa, jeśli potrzeby konsumpcyjne nie są zaspokajane na tym poziomie, to biologiczna egzystencja człowieka zostaje zagrożona - to nazywamy nędzą, lub skrajną nędzą

• górną granicę obszaru ubóstwa wyznacza minimum socjalne. Zaspokajanie potrzeb konsumpcyjnych poniżej tego poziomu powoduje niedostatek, zagrożenie biedą

• konstrukcja koszyka :

• budowany dla gospodarstwa domowego

• bierze pod uwagę potrzeby wszystkich osób w gospodarstwie domowym zróżnicowanych ze względu na wiek, poziom aktywności fizycznej

• uwzględnia potrzeby bezpośrednio niezależne od wielkości gospodarstwa tzw. efekt skali gospodarowania

a) Linie ubóstwa wyznaczane na podstawie koszyków wydatków zaspokajających podstawowe potrzeby (podejście normatywne)

• (1) minimum egzystencji:

• zakres i poziom zaspokajanych potrzeb według standardu minimum egzystencji wyznacza granicę, poniżej której występuje biologiczne zagrożenie życia oraz psychofizycznego rozwoju człowieka

• w konstrukcji koszyka wykorzystuje się normy spożycia, przy czym przyjmuje się, że gospodarstwa domowe posiadające dochód na poziomi minimum egzystencji zakupują towary o relatywnie niskich cenach w najtańszych źródłach zakupu

• dominującą część wydatków stanowi żywność

• dalej czystość

• wydatki zw. z realizacja obowiązku szkolnego

• koszty utrzymania bardzo małego mieszkania

• (2) minimum socjalne:

- ustalane normatywnie

• koszyk towarów i usług koszyka minimum socjalnego jest tak zbudowany, aby na każdym etapie rozwoju człowieka zapewniał mu warunki bytowania, które umożliwiają reprodukcje jego sił życiowych, posiadania i wychowywanie potomstwa, podtrzymywanie więzi społecznych w procesie nauki, pracy i wypoczynku (definicja stosowana przez IPiSS do obliczanego od 1981 roku minimum socjalnego)

• istotą jest zapewnienie „godnego” standardu życia i zaspokojenie potrzeb społecznych

• koszyk m. socjalnego obejmuje następujące grupy wydatków:

• żywność

• odzież, obuwie

• mieszkanie (eksploatacja, wyposażenie)

• ochrona zdrowia (leki, środki opatrunkowe)

• higiena osobista

• oświata i wychowanie

• kultura

• sport i wypoczynek

• transport, łączność

• sytuacje losowe

b) Linie ubóstwa wyznaczane na podstawie wskaźnika żywnościowego:

• obowiązuje w USA ( Poverty Line) od połowy lat`60 - tych, stworzona jest na podstawie modelowej diety

• na podstawie propozycji przedstawionych przez M. Orshanskiego departament Rolnictwa opracował 4 oszczędne plany żywienia, uwzględniające liczbę i wiek dzieci

• Linie ubóstwa wyznaczane metodami względnymi ( podejście parametryczne):

• charakteryzuje ją zmienność wartości w zależności od zmian przeciętnego poziomu życia

• linie parametryczne wg standardu europejskiego:

• Eurostat przyjmuje 3 linie ubóstwa, stanowią one 40%, 50%, 60% przeciętnych wydatków na jednostkę ekwiwalentną przy zastosowaniu skali ekwiwalentności OECD ( skala ta jest parametrem który pozwala mierzyć wpływ struktury demograficznej gospodarstwa domowego na jego potrzeby i tym samym na koszty utrzymania. Stosowanie tych skal umożliwia porównywanie dochodów i wydatków gospodarstw domowych niezależnie od ich charakterystyk demograficznych)

• W Polsce GUS stosuje linie ubóstwa stanowiącą 50% wydatków gospodarstw domowych w przeliczeniu na jednostkę ekwiwalentną

• oficjalna linia ubóstwa: (Polska)

• np. najniższa emerytura ( do końca 1996 roku)

• po nowelizacji ustawy o pomocy społecznej ( czerwiec 1996) linię tą wyznacza się kwotowo ma osobę samotną / lub rodzinę ( przy zastosowaniu skali ekwiwalentości) i podlega corocznej waloryzacji

• LINIE UBÓSTWA WYZNACZANE NA PODSTAWIE OCEN SUBIEKTYWNYCH ( INDYWIDUALNYCH)

• wyznaczane na podstawie badań ankietowych polegających na gromadzeniu opinii respondentów na temat wysokości dochodu zabezpieczającego minimum potrzeb rodziny, bądź zjawiska biedy w skali społecznej, oceny własnej sytuacji materialnej

• pierwsze badania tego rodzaju przeprowadzone były w latach`30 - tych w USA przez Instytut Gallupa

• w Polsce badania tego typu prowadzone są przez CBOS, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, GUS i SGH

• metoda lejdejska opiera się na tzw. dochodowej funkcji dobrobytu (zależność satysfakcji z konsumpcji od wysokości dochodu). Ustalona niska wartość dochodowej funkcji dobrobytu stanowi podstawę do wyznaczenia wysokości dochodu stanowiącego subiektywną linię ubóstwa

• WIELOWYMIAROWA METODA ANALIZY PRZYNALEŻNOŚCI DO SFERY UBÓSTWA

• metoda ta unika wyznaczania jednopunktowej granicy m/y gospodarstwami ubogimi i nie ubogimi. Dzięki zastosowaniu teorii zbiorów rozmytych wskazuje także na grupę pośrednią, w różnym stopniu zagrożona ubóstwem

• uwzględnia nie tylko dochody gospodarstw domowych, ale tez warunki mieszkaniowe oraz posiadane zasoby

• stosuje się tu łącznie ocenę subiektywną i obiektywną

Krytyka stosowanych metod ustalania linii ubóstwa

• krytyka kryterium żywieniowego ( ludzie mieszkają w różnych warunkach, klimacie itp.)

• krytyka podejścia parametrycznego ( opisywane jest tu raczej zjawisko nierówności dochodów - bo linia ubóstwa wyznaczona jest przez arbitralne przyjęcie danego odsetka przeciętnego dochodu jako tej linii)

• należy pamiętać, że przyjęcie zbyt niskiej wartości linii ubóstwa powoduje, że mała część społeczeństwa znajduje się „pod kreską”, jeśli przyjmie się zbyt wysoką linie ubóstwa, to wyrównywanie dochodów może prowadzić do braku motywacji do pracy

• stosowanie parametrycznej linii ubóstwa według standardów europejskich może być prowadzone w krajach w których PKB na 1 mieszkańca przybiera wysokie wartości w innych przypadkach istnieje problem związany z tym, że im niższy jest poziom rozwoju, tym linia egzystencjalna jest bliższa przeciętnemu poziomowi dochodu

3

---