METODYKA BADAŃ BUDŻETÓW CZASU

1. Cele badań budżetów czasu

2. Podstawowe definicje i kategorie badawcze

3. Sposoby analizy budżetów czasu

CELE BADAŃ BUDŻETÓW CZASU

• wycena wartości czasu wolnego

• uzyskanie informacji o rozmiarach czasu pracy oraz o rozmiarach i sposobie wykorzystania czasu wolnego uwzględniane przy konstrukcji mierników poziomu i jakości życia

• uzyskanie informacji o pracy nierejestrowanej

• analizy ekonomiczne z zakresu czasu pracy i dojazdów do pracy

• sporządzanie ogólnonarodowego bilansu czasu pracy

• rachunki satelitarne przy sporządzaniu rachunków narodowych

PODSTAWOWE DEFINICJE I KATEGORIE BADAWCZE

Definicja:

Badania budżetów to badania wykorzystania czasu przez ludność.

Jednostka badania:

osoba

KATEGORIE GRUPOWANIA CZASU WEDŁUG RODZAJÓW WYKONYWANYCH CZYNNOŚCI

(EUROSTAT)

Grupy główne czynności

• czynności związane z zaspokojeniem potrzeb fizjologicznych

• praca zawodowa

• nauka

• zajęcia i prace domowe

• dobrowolna praca w organizacjach i poza nimi

• życie towarzyskie i rozrywki

• udział w sporcie i rekreacji

• realizacja zamiłowań osobistych

• korzystanie ze środków masowego przekazu

• dojazdy i dojścia

• pozostałe czynności

Grupy czynności w ramach grupy głównej zajęcia i prace domowe:

• obróbka żywności

• utrzymanie porządku

• przygotowanie i utrzymanie odzieży

• ogrodnictwo i opieka nad zwierzętami domowymi

• budowa, remonty, naprawy mieszkania i sprzętu gospodarstwa domowego

• zakupy i korzystanie z usług

• zarządzanie gospodarstwem domowym

• opieka nad dziećmi

• opieka nad dorosłymi

Czynności szczegółowe w ramach grupy czynności obróbka żywności:

• przygotowanie posiłków

• pieczenie

• zmywanie naczyń

• robienie przetworów i inne

SPOSOBY ANALIZY BUDŻETÓW CZASU

1. Wskaźniki trwania czynności.

2. Rozkłady empiryczne czasu trwania czynności.

3. Agregatowe i cząstkowe wskaźniki struktury wydatkowania czasu dobowego.

4. Metody regresji i korelacji, analiza wariancji, wielowymiarowa analiza porównawcza.

WSKAŹNIKI TRWANIA CZYNNOŚCI

• wskaźnik średniego czasu trwania czynności (w przeliczeniu na jedną osobę biorącą udział w badaniu)

• wskaźnik średniego czasu wykonywania czynności (w przeliczeniu na jedną osobę wykonującą czynność)

• wskaźnik częstotliwości wykonywania czynności

Wskaźnik średniego czasu trwania czynności

w przeliczeniu na osobę biorącą udział w badaniu

gdzie:

- średni czas trwania a-tej czynności na jedną osobę biorącą udział w badaniu,

y_ai - czas trwania a-tej czynności u i-tej osoby.

• Średnia określa miejsce danej czynności w strukturze budżetu czasu badanej zbiorowości.

• Zaniżanie długości trwania czynności, gdyż w obliczeniach uwzględnia się czas wykonywania czynności przez wszystkie osoby, a więc również te, dla których wystąpił zerowy czas trwania czynności.

Wskaźnik średniego czasu wykonywania czynności

w przeliczeniu na jedną osobę wykonującą czynność

gdzie:

- średni czas wykonywania a-tej czynności w przeliczeniu na jedną osobę wykonującą a-tą czynność,

y_ai - czas trwania a-tej czynności u i-tej osoby.

Wskaźnik częstotliwości wykonania czynności

(procent osób wykonujących daną czynność

w ogólnej liczbie badanych osób)

gdzie:

- procent osób wykonujących a-tą czynność w ogólnej liczbie badanych osób.

ROZKŁADY EMPIRYCZNE CZASU TRWANIA CZYNNOŚCI

• określenie typowych (najczęściej występujących) rozmiarów czasu trwania czynności

• określenie kierunku asymetrii rozkładów

• określenie frakcji badanej populacji, dla której czas wykonywania czynności jest niższy od czasu średniego wyznaczonego dla całej próby

AGREGATOWE I CZĄSTKOWE WSKAŹNIKI STRUKTURY WYDATKOWANIA DOBOWEGO CZASU

(Przykłady)

• wskaźnik czasu wolnego: udział czasu zajęć wykonywanych w czasie wolnym w stosunku do czasu wszystkich czynności wykonywanych poza pracą i związanymi z nią czynnościami

• wskaźnik czasu efektywnej pracy: współczynnik czasu efektywnej pracy to udział czasu rzeczywistej pracy zawodowej w czasie wszystkich zajęć zaliczonych do czasu związanego z pracą zawodową

• wskaźnik aktywności kulturalnej: udział czasu zajęć kulturalnych w czasie wolnym

• wskaźnik czasu obowiązku: udział czasu zajęć obowiązkowych w czasie wszystkich czynności wykonywanych poza pracą i związanymi z nią czynnościami

• wskaźnik strat czasu: udział czasu poświęcanego na zakupy towarów i usług oraz na załatwianie spraw urzędowych w czasie wszystkich czynności wykonywanych poza pracą i związanymi z nią czynnościami

• wskaźnik czasu zaspokajania potrzeb fizjologicznych: udział czasu związanego z zaspokojeniem potrzeb fizjologicznych w czasie wszystkich czynności wykonywanych poza pracą i związanymi z nią czynnościami

• wskaźnik czynnej i biernej rekreacji fizycznej: udział czasu poświęconego na rekreację fizyczną w czasie wolnym

BADANIE BUDŻETÓW CZASU GUS 2003-2004

1. Zasady losowania próby

2. Typy zbieranych informacji i sposoby ich uzyskiwania

3. Szacunek rocznej wartości pracy domowej kobiet i mężczyzn

ZASADY LOSOWANIA PRÓBY

• etap I: losowanie obwodów spisowych

• etap II: losowanie mieszkań

• etap III: losowanie dni, w których osoby prowadzą zapisy wykorzystania czasu

TYPY ZBIERANYCH INFORMACJI

I SPOSOBY ICH UZYSKIWANIA

• informacje o osobie biorącej udział w badaniu (kwestionariusz osobowy):

• płeć

• stan cywilny

• wykształcenie

• zatrudnienie (praca główna i praca dodatkowa)

• stan zdrowia

• dochody

• wybrane elementy wykorzystania czasu (udzielanie pomocy osobom spoza własnego gospodarstwa domowego, uczestnictwo w aktywnych formach wypoczynku, subiektywna ocena stanu przeciążenia pracą)

• informacje o gospodarstwie domowym, do którego należy badana osoba (kwestionariusz gospodarstwa domowego):

• miejsce zamieszkania

• źródło utrzymania

• liczebność i skład

• warunki mieszkaniowe

• dochody i ich źródła

• pomoc uzyskiwana przez gospodarstwo domowe od osób nie wchodzących w jego skład

• informacje o czynnościach wykonywanych w czasie doby (dzienniczek, tj. formularz służbowy do rejestracji czynności wykonywanych w czasie doby):

• czynności główne

• czynności dodatkowe

• miejsce wykonywania danej czynności

• udział innych osób w wykonywaniu danej czynności

SZACUNEK ROCZNEJ WARTOŚCI

PRACY DOMOWEJ

DLA KOBIET I MĘŻCZYZN

ZAŁOŻENIA

• do wyceny wartości pracy własnej gospodarstw domowych w Polsce z wykorzystaniem wyników badania budżetu czasu 2003/2004 wykorzystano metodę opartą na rynkowych stawkach za wykonanie prac odpowiadających określonym czynnościom wykonywanym na rzecz gospodarstwa domowego

• prace wykonywane w gospodarstwach domowych przez osoby wchodzące w ich skład ujęto w cztery grupy:

• utrzymanie mieszkania

• zapewnienie wyżywienia

• utrzymanie odzieży

• opieka nad dziećmi i dorosłymi

• w szacunkach uwzględniono wartość prac wykonywanych nieodpłatnie na rzecz innych gospodarstw domowych w charakterze wolontariatu

• szacunek wartości pracy domowej wykonano odrębnie dla kobiet i mężczyzn

• w szacunkach uwzględniono status osoby na rynku pracy, typ biologiczny gospodarstwa domowego, typ rodziny miejsce zamieszkania łącznie z liczbą osób w gospodarstwie domowym, poziom wykształcenia

ETAPY SZACUNKU

• szacunek średniego czasu wykonywania a-tej czynności domowej w ramach j-tej grupy czynności dla poszczególnych dni tygodnia wyznaczono - odrębnie dla każdej wyselekcjonowanej klasy osób - według wzorów:

gdzie:

• _Kt^z_ilaj - czas wykonywania a-tej czynności domowej w ramach j-tej grupy dla i-tej kobiety z l-tej klasy w z-tym dniu tygodnia,

• n₁ - liczba kobiet w podpróbie,

• _Mt^z_ilaj - czas wykonywania a-tej czynności domowej w ramach j-tej grupy dla i-tego mężczyzny z l-tej klasy w z-tym dniu tygodnia,

• n₂ - liczba mężczyzn w podpróbie,

- z - dzień tygodnia; z = 1,2,3, gdzie: 1 - dzień powszedni, 2 - sobota, 3 - niedziela,

- j - grupa czynności domowych, j = 1,2,3,4.

• szacunek średniego tygodniowego czasu, odrębnie dla każdej z wymienionych czynności szczegółowych z zakresu zajęć i prac domowych, odrębnie dla kobiet i mężczyzn (przyjęto następujące wagi: 5/7 dla średniego czasu przeznaczanego na prace domowe w dni powszednie od poniedziałku do piątku, 1/7 dla średniego czasu w sobotę, 1/7 dla średniego czasu w niedzielę):

gdzie:

• 
  ,
  - średni tygodniowy czas trwania a-tej czynności z j-tej grupy dla osób z l-tej klasy, odpowiednio dla kobiet i mężczyzn,

• 
  ,
  - średni czas trwania a-tej czynności z j-tej grupy dla osób z l-tej klasy w dzień powszedni, odpowiednio dla kobiet i mężczyzn,

-
,
- średni czas trwania a-tej czynności z j-tej grupy dla osób z l-tej klasy w sobotę, odpowiednio dla kobiet i mężczyzn,

-
,
- średni czas trwania a-tej czynności z j-tej grupy dla osób z l-tej klasy w niedzielę, odpowiednio dla kobiet i mężczyzn.

• szacunek tygodniowej wartości pracy domowej dla osoby zaliczonej do l-tej klasy wyodrębnionej ze względu na wymienione charakterystyki społeczno-demograficzne (odpowiednio dla kobiet i mężczyzn) zgodnie z formułami:

gdzie:

• _Kh_l - tygodniowa wartość pracy domowej kobiet zaliczonych do l-tej klasy,

• _Mh_l - tygodniowa wartość pracy domowej mężczyzn zaliczonych do l-tej klasy,

• 
  - średni tygodniowy czas trwania a-tej czynności z j-tej grupy dla kobiet z l-tej klasy,

• 
  - średni tygodniowy czas trwania a-tej czynności z j-tej grupy dla mężczyzn z l-tej klasy,

- s_aj - stawka godzinowa przypisana a-tej czynności z j-tej grupy.

• szacunek rocznej wartości pracy domowej dla kobiet i mężczyzn, jako sumy wartości pracy tygodniowych w ciągu roku, z uwzględnieniem miesięcznych wskaźników dynamiki wynagrodzeń

Szczegółowe czynności w ramach 4 grup prac

Utrzymanie mieszkania budowa domu, przebudowa, remonty kapitalne, naprawy, drobne remonty w mieszkaniu, produkowanie, naprawianie i konserwowanie sprzętu gospodarstwa domowego, inne czynności budowlane, czynności związane z ogrzewaniem i zaopatrywaniem w wodę , sprzątanie mieszkania, sprzątanie podwórza, chodnika koło domu, usuwanie śniegu, inne czynności porządkowe, dojazdy (dojścia) związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego, remonty, konserwacja pojazdów, czynności porządkowe i organizacyjne związane z gospodarstwem domowym.

Utrzymanie odzieży rękodzieło i produkcję odzieży, usługi handlowe i administracyjne, inne czynności związane z zakupami i usługami, inne czynności związane z utrzymaniem odzieży, pranie, prasowanie, maglowanie.

Zapewnienie wyżywienia przygotowanie posiłków, przekąsek i napojów, pieczenie, robienie przetworów, inne czynności dotyczące wyżywienia, zakupy, ogrodnictwo, hodowlę zwierząt domowych, zmywanie naczyń, dojazdy (dojścia) związane z zakupami i usługami.

Opieka nad dziećmi i dorosłymi pielęgnacja i pilnowanie dzieci, nauka z dziećmi, czytanie, zabawa i rozmowy z dziećmi, wyjścia z dziećmi, inne czynności związane z opieką nad dziećmi, opieka nad dorosłymi członkami gospodarstwa domowego, opieka nad domowymi ulubieńcami, spacery z psem i innymi domowymi ulubieńcami, inne czynności związane z ogrodnictwem i opieką nad zwierzętami domowymi, dojazdy (dojścia) z dzieckiem, dojazdy (dojścia) z dorosłym członkiem gospodarstwa domowego nie związane z zakupami i usługami, zarządzanie gospodarstwem domowym.

Tablica 1. Średnia tygodniowa wartość pracy domowej z podziałem na grupy prac według płci i aktywności zawodowej (w zł)

			Kobiety			Mężczyźni
Lp.	Grupy prac domowych	Ogółem	Razem	Pracu-jące	Niepra-cujące	Razem	Pracu-jący	Niepra-cujący
1.	Utrzymanie mieszkania	47,21	44,12	36,94	46,95	53,82	44,46	64,55
2.	Zapewnienie wyżywienia	110,55	151,46	131,55	162,71	69,30	52,19	90,77
3.	Utrzymanie odzieży	13,40	20,76	19,44	22,26	4,11	3,34	5,54
4.	Opieka nad dziećmi i dorosłymi	59,61	75,75	79,37	75,10	40,76	47,67	27,86
5.	Prace w charakterze wolontariatu	16,16	14,66	9,07	21,11	15,56	11,20	23,37
6.	Grupy 1-4 łącznie	230,77	292,09	267,30	307,02	167,99	147,66	188,72
7.	Grupy 1-5 łącznie	246,93	306,75	276,37	328,13	183,55	158,86	212,09

Tablica 2. Struktura wartości pracy domowej kobiet i mężczyzn według rodzaju prac

Lp.	Grupy prac domowych	Struktura w %
		Ogółem	Kobiety	Mężczyźni
1.	Utrzymanie mieszkania	20,5	15,1	32,0
2.	Zapewnienie wyżywienia	47,9	51,9	41,3
3.	Utrzymanie odzieży	5,8	7,1	2,4
4.	Opieka nad dziećmi i dorosłymi	25,8	25,9	24,3
5.	Razem	100,0	100,0	100,0

Tablica 3. Wartość prac w zakresie opieki nad dziećmi dla wybranych typów biologicznych gospodarstwa domowego (w zł.)

Lp.	Typ biologiczny gospodarstwa domowego	Wartość prac z zakresu opieki nad dziećmi
		Kobiety	Mężczyźni
1.	Małżeństwo z 1 dzieckiem	128,65	67,1
2.	Małżeństwo z 2 dzieci	140,13	59,87
3.	Małżeństwo z 3 i więcej dzieci	161,56	54,61
4.	Samotny rodzic z dziećmi	113,31	9,89
5.	Rodziny z dziećmi na utrzymaniu i innymi osobami	115,15	41,09

Tablica 4. Wartość pracy własnej gospodarstw domowych w Polsce w 2004 r. liczona z uwzględnieniem miesięcznych wskaźników dynamiki wynagrodzeń (w mln zł.)

			Kobiety			Mężczyźni
Lp.	Grupy prac domowych	Ogółem	Razem	Pracu-jące	Niepra-cujące	Razem	Pracu-jący	Niepra-cujący
1.	Utrzymanie mieszkania	54.978	25.767	9.022	16.745	29.211	13.976	15.235
2.	Zapewnienie wyżywienia	127.993	90.166	32.133	58.033	37.827	16.405	21.422
3.	Utrzymanie odzieży	15.045	12.688	4.748	7.940	2.357	1.050	1.307
4.	Opieka nad dziećmi i dorosłymi	67.733	46.173	19.387	26.786	21.560	14.985	6.575
5.	Prace w charakterze wolontariatu	18.780	9.745	2.215	7.530	9.035	3.520	5.515
6.	Grupy 1-4 łącznie	265.749	174.794	65.290	109.504	90.955	46.416	44.539
7.	Grupy 1-5 łącznie	284.539	184.539	67.505	117.034	99.990	49.936	50.054

---