„Nie tylko o śliniących się psach”

Pawłow I.P. - rosyjski badacz, fizjolog. Odkrył prawo nabywania odruchów - warunkowanie klasyczne. Badał rolę śliny w trawieniu u psów. ( umieszczanie różnego typu substancji w pyskach psów - różne reakcje ślinowe:

1. wilgotne pożywienie - mniejsze wydzielanie śliny, suche - większe

2. wydzielanie śliny po podaniu niejadalnej substancji w celu jej usunięcia z organizmu

3. uznanie wydzielania śliny jako odruchu - reakcje na konkretny bodziec występująca automatycznie bez udziału świadomej kontroli

4. po upływie pewnego czasu psy zaczęły wydzielać ślinę zanim pokarm trafił do ich pysków lub zanim poczuły czy zobaczyły pokarm. Ślina pojawiała się na kroki badacza, widok miski lub widok osoby przynoszącej pokarm. Były to bodźce sygnałowe.

5. Odróżnił dwa rodzaje odruchów: warunkowe - nabywane na drodze zdobywania doświadczenia i uczenia się, mogą być różne u poszczególnych przedstawicieli tego samego gatunku i bezwarunkowe - wrodzone, automatyczne, nie wymagają uczenia się ich, są takie same u wszystkich przedstawicieli tego samego gatunku. ( np. wzdrygnięcie się na głośny dźwięk, rozszerzenie źrenic po włączeniu światła itp.)

Teoria zmiany bodźca neutralnego w bodziec warunkowy.

Etapy przemiany bodźca neutralnego w bodziec warunkowy:

1. Bodziec bezwarunkowy( pokarm) => ( wywołuje) reakcja bezwarunkowa ( wydzielanie śliny)

2. Bodziec neutralny (kroki) + Bodziec bezwarunkowy (pokarm) => reakcja bezwarunkowa( wydzielanie śliny)

3. Kilkakrotne powtórzenie kombinacji bodźców neutralnego i bezwarunkowego j.w. patrz pkt. 2

4. Bodziec warunkowy( kroki) => reakcja warunkowa (ślinienie się)

Znaczenie badań I.P.Pawłowa:

• Zbadanie powstawania reakcji warunkowych na bodźce akustyczne, wizualne i zapachowe

• Odkryto, że warunkowanie nie zachodzi, gdy neutralny bodziec zostanie zaprezentowany po bodźcu bezwarunkowym

• Teoria Pawłowa wykorzystywana jest do wyjaśniania i interpretowania wielu ludzkich zachowań

• Wyjaśnia powstawanie fobii, lęków, awersji do pewnych przedmiotów

• Tłumaczy pochodzenie emocji i oddziaływanie reklamy

• Opracowano techniki terapeutyczne w leczeniu lęków i fobii

• Powstanie medycyny behawioralnej

„Odpukać w niemalowane drewno!”

Skinner B.F. - radykalny behawiorysta

„Przesądne gołębie” -wyjaśnienie zjawiska zwanego przesądami. Wg Skindera wszystkie zjawiska psychologiczne są behawioralne. Wszystkie zachowania zarówno wewnętrzne jak i wewnętrzne wyjaśniał wynikającymi z nich konsekwencjami środowiskowymi. Wg Skinnera w każdej sytuacji z zachowania wynikają konsekwencje. Niektóre z nich wpływają na zwiększenie prawdopodobieństwa powtórzenia danego zachowania w określonej sytuacji. - są tzw. bodźce wzmacniające, wzmocnienia. Inne konsekwencje sprawiają, że prawdopodobieństwo wystąpienia danego zachowania jest mniejsze - to czynniki karzące, kary. Rezultaty oddziaływań między zachowaniem a środowiskiem nazwane są wzmocnieniem i karaniem. Wzmacnianie i karanie SA elementami warunkowania sprawczego (instrumentalnego).

wzmocnienie = uczenie się

Sytuacja Zachowanie Konsekwencja

karanie = nieuczenie się

Wyuczone zachowania słabną, a niekiedy całkowicie zanikają gdyż wzmacnianie zachowania zostało wycofane, i w konsekwencji prawdopodobieństwo jego powtórzenia maleje, aż do całkowitego wytłumienia zwanego wygaszeniem.

Wszystkie ludzkie zachowania wg Skinnera możemy wytłumaczyć zgodnie z teoria warunkowania sprawczego.

Tylko zachowani ludzkie mogą być przesądne, gdyż przesądy wymagają ludzkich działań umysłowych takich jak: myślenie, poznawanie, rozumowanie. Skinner dowodził, że przesądy można wytłumaczyć za pomocą zasad warunkowania sprawczego. Ludzie wykonują dane zachowanie zgodnie z przesądem, ponieważ wierzą w związek między przesądnym zachowaniem a wzmacniającą konsekwencją. Związek ten powstał , ponieważ zachowanie zostało przypadkowo wzmocnione raz, dwukrotnie lub kilka razy. - wzmocnienie przypadkowe, bez związku z zachowaniem.

Wyuczenie 6 gołębi przesądnych zachowań- taniec gołębi przed uzyskaniem pokarmu. ( co 15 s. pokarm systematycznie był dostarczany do klatki) Wzmocnienia pojawiające się w długich odstępach czasowych powodują utrzymanie się danego zachowania przez dłuższy czas. Przesądy mogą się utrzymać przez całe życie człowieka.

Dalsze badania dowodzą, że na powstawanie przesądów wpływają procesy uczenia się. ( uczniowie otrzymujący nagrodę za naciśnięcie prawidłowego przycisku - wymyślenie wzorcowej sekwencji reakcji na klawiaturze.)

Znaczenie badań Skinnera:

- odkrycie natury wzmacniania instrumentalnego

- odkrycie mechanizmu powstawania przesądów ( na drodze uczenia się przez wzmacnianie przypadkowe, bez związku z zachowaniem)

- odkrycie natury przesądów ich pozytywnego wpływu na życie człowieka : poczucie kontroli sytuacji trudnych, poczucie siły, zmniejszenie lęków, zwiększenie pewności siebie, poczucia bezpieczeństwa oraz lepszego wykonania zadań

- inspiracja do odkrycia prawidłowości u dzieci z ADHD - nadmierna aktywność i impulsywność powoduje zmniejszenie zdolności do radzenia sobie z opóźnionym wzmocnieniem.

„Agresja patrz i ucz się”

Albert Bandura - uważany za jednego z twórców szkoły myśli psychologicznej zwanej teorią społecznego uczenia się - uczenie odbywa się przez oddziaływanie międzyludzkie.

W 1961 roku na Stanford Univerity, wraz z D. Ross i S. Ross przeprowadził badanie znane dziś jako „ Bobo doll study”, w który pokazano efekt modelowania agresywnych zachowań. Badacze zaplanowali zetknięcie dzieci z dorosłymi modelami, którzy zachowywali się bądź agresywnie lub nieagresywnie. Następnie dzieci miały być poddane testowi w nowej sytuacji bez modela, w celu ustalenia, do jakiego stopnia będą naśladować agresywne zachowania zaobserwowane u dorosłych. Postawione przez badaczy hipotezy:

1. Badane dzieci będą naśladować dorosłego i ich zachowanie stanie się agresywne, nawet pod nieobecność modela. Zachowanie to będzie się różniło od zachowania dzieci obserwujących zachowania nieagresywnych modeli lub tych dzieci, które nikogo nie obserwowały.

2. Modele nie dopuszczający się agresji będą hamować agresję.

3. Ponieważ dzieci mają skłonność do identyfikowania się z matką lub ojcem i innymi dorosłymi tej samej płci dlatego, w większym stopniu będą naśladować zachowanie modeli tej samej płci co one.

4. Ponieważ w społeczeństwie agresja jest rodzajem zachowania charakterystycznego dla mężczyzn, chłopcy będą bardziej skłonni do naśladowania agresji niż dziewczynki, przy czym różnica ta jest bardziej widoczna u dzieci stykających się z modelem płci męskiej.

BADANIE (krótki opis)

W badaniu wzięło udział 36 dziewczynek i 36 chłopców z Przedszkola przy Stanford University w wieku od 3 do prawie 6 lat. Średni wiek 4 lata i 4 miesiące. Dzieci podzielono na 3 grupy.

I. Grupa kontrolna, do której losowo przydzielano 24 dzieci, które nie miały kontaktu z modelem.

II. Grupę eksperymentalną 1, w której dzieci stykały się z modelem agresywnym.

III. Grupę eksperymentalną 2, w której dzieci stykają się z modelem nieagresywnym.

Dodatkowo dwie grupy eksperymentalne podzielono według płci, w których dzieci stykały się z modelem tej samej płci lub płci przeciwnej.

Przebieg badania:

• Każde dziecko sadzano indywidualnie przy stoliku na którym znajdowały się przedmioty do zabawy. W jego obecności model zachowywał się agresywnie ( kładł lalkę Bobo na boku, siadał na niej, wielokrotnie uderzał ją pięścią w nos, uderzał młotkiem w lalkę, kopał itp.) bądź nieagresywnie.

• Po 10 min zabawie dzieci zabierano d innego pokoju, gdzie pozwalano im się bawić przez chwilę atrakcyjnymi zabawkami. Wkrótce mówiono im, że zabawki są zarezerwowane dla innych dzieci. ( co wywołało u dzieci frustracje). Powiedziano im, że mogą się bawić innymi zabawkami w sąsiednim pokoju.

• Pomieszczenie, do którego wprowadzono dzieci było wypełnione zabawkami agresywnymi takimi jak lalka Bobo, pistolety, młotek drewniany, worek treningowy i zabawkami nieagresywnymi: zastawa stołowa. Kredki papier, zwierzaki plastykowe.

• W czasie 20 min zabawy, oceniano zachowanie dziecka stosując kilka skal agresji: zachowania, które naśladowały agresję fizyczną modela , naśladowanie agresji słownej modela, inne przejawy agresji z użyciem młotka, przejawy agresji fizycznej i słownej, nie będące naśladowaniem przemocy użytej przez modela.

Wnioski z badań:

• U dzieci mających kontakt z agresywnym modelem zaobserwowano tendencję do dokładnego naśladowania zachowań, które zaobserwowały

• Aktów agresji nie zaobserwowano u badanych mających kontakt z modelami nieagresywnymi lub w grupie kontrolnej.

• Chłopcy byli agresywni znacznie częściej niż dziewczynki

• Na agresywne zachowanie chłopców większy wpływ mieli modele płci męskiej, niż zachowujące się agresywnie modele płci żeńskiej (wyniki dziewczynek były mniej spójne), wyjaśnienie tkwi w kulturowym postrzeganiu agresji jako typowej dla mężczyzn niż dla kobiet

• Naśladując agresywne zachowania modela tej samej płci, dziewczynki bardziej były skłonne do imitowania agresji słownej, chłopcy raczej przemocy fizycznej.

• Ogólne wnioski z badania brzmią następująco: Można się uczyć pewnych zachowań ( w tym wypadku agresywnych), przez obserwacje i naśladowanie, kiedy ani modele, ani obserwujący nie otrzymują żadnego wzmocnienia. Dzieci obserwując agresywne zachowania, otrzymują informacje, że takie zachowanie jest dozwolone i ten fakt osłabiał u dzieci hamulce wobec użycia siły.

Kolejne badania zainspirowane badaniami Bandury:

1. 1963 - Bandura, Ross, Ross

Eksperyment, w którym porównywano wpływ żywego dorosłego, tego samego modela w filmie i tego samego agresywnego zachowania na filmie rysunkowym na modelowanie zachowań agresywnych u dzieci.

Żywy model miał większy wpływ niż sfilmowany, a ten ostatni - z kolei- większy niż rysunkowy. Jednak wszystkie trzy formy modelowania agresji przyczyniły się do istotnie większej liczby zachowań agresywnych u dzieci je obserwujących niż u dzieci z grupy kontrolnej.

2. 1965 - Bandura

Dzieci w większym stopniu naśladują przemoc, gdy widzą, że jest ona nagradzana, ale w istotnie mniejszym kiedy model jest karany za swoje agresywne zachowanie.

3. 1972 - Hanratty, O' Neil, Sulzer

Na podstawie badań Bandury i jego współpracownic prowadzili oddziaływanie modelowanej przemocy na prawdziwą agresję. Dzieci, u których wywoływano frustrację zachowywały się agresywnie wobec żywego człowieka, nawet gdy wcześniej obserwowały przemoc jedynie wobec przedmiotu.

Badania Bandury pokazały jak dzieci nabywają nowe zachowanie obserwując dorosłych, nawet gdy pod ich nieobecność. Były też istotną inspiracją dla dalszych badań nad wpływem na dzieci oglądanej agresji na żywo lub w mediach.

---