Estetyka i historia sztuki średniowiecznej

1. Antyk a Średniowiecze

• Nazwa epoki wywodzi się z łacińskiego określenia medius aevus (średni wiek), lub media tempora (wieki średnie). Została wprowadzona jeszcze w średniowieczu przez pobożnych chrześcijan, którzy uważali czasy, w których żyli, za interwał między pierwszym a drugim przyjściem Chrystusa.

• Najczęściej za początek epoki przyjmuje się rok 476, koniec istnienia imperium rzymskiego, w którym został pozbawiony władzy ostatni cesarz zachodniorzymski, Romulus Augustulus

• Za koniec średniowiecza przyjmuje się różne daty: wynalezienie druku przez Gutenberga (ok. 1450), zdobycie Konstantynopola przez Turków i upadek cesarstwa bizantyjskiego (rok 1453), koniec wojny stuletniej, dotarcie Krzysztofa Kolumba do Ameryki (rok 1492), a wreszcie wystąpienie Lutra w 1517 r.

• Po upadku starożytnych szkół filozoficznych życie umysłowe wczesnego średniowiecza skupiało się głównie w klasztorach.

• Dworskie capellae (kancelarie) np. Karola Wielkiego - centrum kształcenia i przygotowywania uzdolnionej młodzieży do pracy dyplomatycznej i pisarskiej.

• z upadkiem rzymskich instytucji państwowych Kościół stawał się potęgą nie tylko religijną, ale również kulturową, ekonomiczną i polityczną, mającą decydujący wpływ na kształtowanie umysłowości i kultury średniowiecza.

Kultura Średniowiecza

• duchowa jedność świata zachodniego i wykrystalizowała się jednolita kultura (uniwersalizm).

• Przetworzono dziedzictwo grecko-rzymskiego, które zespolone z tradycją chrześcijańską stworzyło nową jakość.

• powstanie Państwa Kościelnego w wyniku przekazania przez Pepina Krótkiego

• Jedność kultury jest rezultatem wspólnego języka - łaciny. Łacina obowiązywała jako język szkoły, nauki, religii, dyplomacji i prawa. Była mowa ludzi wykształconych

• Powszechność wzorców parenetycznych, mocno powiązanych z chrześcijańską wizją świata:

• ideał świętego (ascety),

• rycerza bez skazy

• Ideał sprawiedliwego władcy.

2. Sztuka Bizancjum

• W starożytności Bizancjum (gr. Byzantion), później Konstantynopol (gr. Konstantinupolis, łac. Constantinopolis, - miasto Konstantyna) - kolonia grecka założona w 660 p.n.e. w europejskiej części Bosforu, w 330 n.e. został stolicą Cesarstwa Wschodniorzymskiego,

• 324-1930 Konstantynopol,

• 1453-1930 nazwy Konstantynopol i Stambuł używane zamiennie,

• od 18 marca 1930 oficjalna nazwa Stambuł

1. Okres pierwszy od założenia Konstantynopola do upadku ikonoklazmu w 843 r. nazywany jest często okresem wczesnobizantyjskim

2. Okres drugi (867 - 1204), renesans architektury, ogólniej sztuki bizantyjskiej, kończy zajęciem Konstantynopola przez krzyżowców w 1204; nazywany jest okresem średniobizantyjskim

3. Okres trzeci, związany z restauracją cesarstwa 1261 - 1453, kończy zdobycie Konstantynopola przez Turków, nazywany jest także okresem późnobizantyjskim

IKONOKLAZM

• gr. eikōn „obraz"; - klazm z gr. klao "łamać„) - obrazoburstwo

• transcendencja sacrum - sprawia, że zajmuje ono miejsce „poza" i „ponad" widzialnymi sprawami ludzkimi, a zatem nie może być przedstawiane.

• „Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią" (Wj 20,4).

• Ikonoklazm, (Kłótnia o Obrazy), ruch wrogi kultowi ikon, świętych obrazów, które stanowiły przedmiot adoracji we Wschodnim Cesarstwie Rzymskim.

• Pojawił się w VIII i IX w. i przejawiał w prowadzonym na szeroką skalę niszczeniem ikonostasów, fresków, a nawet klasztorów i prześladowaniem osób adorujących ikony (ikonoduli).

• W 730 roku cesarz Leon III Izauryjczyk (717-741), zakazał czczenia ikon Chrystusa, Dziewicy Maryi i świętych i nakazał zniszczenie istniejących wizerunków.

• Sobór Nicejski II w roku 787 zezwolił ponownie na kult obrazów, zakazując surowo handlowania nimi. Uzasadnienie doktrynalne: skoro Chrystus się wcielił, wolno przedstawiać fizyczną postać Syna Bożego i malować wizerunki świętych.

• Drugi ikonoklazm - kończy Teodora, regentka na rzecz nieletniego syna Michała III, proklamowała powrót do ikonolatrii w roku 843

3. Uniwersytety

• Po upadku starożytnych szkół życie umysłowe skupiało się głównie w klasztorach.

• W większych miastach na podobieństwo rzemieślniczych cech — powstawały związki (korporacje) mistrzów i uczniów, które dały początek szkołom wyższym, które nazywano początkowo studium generale, a potem universitas.

• Uniwersytety posiadały pewną autonomię - wyłączne prawo nadawania stopni naukowych i nauczania w całym świecie chrześcijańskim.

• Dysponowały także niezależnością prawną od władz miejskich.

• W XII-XIII wieku powstała większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich:

• Uniwersytet Boloński

• Uniwersytet Paryski

• Uniwersytet Oksfordzki

• Uniwersytet w Cambridge

• Uniwersytet w Padwie

• W XIV wieku:

• uniwersytet w Rzymie (1307)

• uniwersytet we Florencji (1321)

• uniwersytet w Pizie (1343)

• uniwersytet w Pradze (Uniwersytet Karola - 1348)

• uniwersytet w Krakowie (Uniwersytet Jagielloński - 1364)

Filozofia św. Augustyna

• System filozoficzny - konsekwentna próba przystosowanie klasycznego platonizmu do treści teologicznej doktryny chrześcijańskiej.

• jedyną istniejącą z własnej mocy ideą był Bóg.

• Wszystkie pozostałe idee stawały się emanacjami Boga, które ten tworzy z sobie wiadomych powodów.

• Bóg stworzył świat wedle liczby, miary i wagi

• Dusza jest boską ideą, stworzoną na wzór samego Boga.

• do odzyskania kontaktu duszy z Bogiem potrzebny jest akt samego Boga, zwany przez niego iluminacją

• teoria o ciągłym „podtrzymywaniu” istnienia świata materialnego przez wolę Boga

• Człowiek nie jest twórcą piękna - dowodzi jego powszechne do niego upodobanie. Piękno jest więc obiektywną własnością rzeczy a nie tylko stosunkiem do niej człowieka.

• „Coś podoba się dlatego, że jest piękne”

• Piękno polega na harmonii, a harmonia na odpowiedniej proporcji, czyli stosunku części

• Piękno dostrzegamy tylko wzrokiem i odbieramy słuchem, bo inne zmysły nie są w stanie postrzegać stosunków

• Zgodność, porządek i jedność stanowią o pięknie. „Bóg urządził wszystko wedle liczby, miary i wagi”

• Przeżycie estetyczne zawiera dwa składniki:

• Bezpośrednio pochodzący ze zmysłów - wrażenia i postrzeżenia, barwy i dźwięki

• Umysłowy składnik - gdy barwy i dźwięki przedstawiają, wyrażają coś.

• Doznajemy piękna na sposób zmysłowy i umysłowy. Dlatego przeżycie piękna zalezy nie tylko od rzeczy ale i od nas samych: „Nie dość, aby rzeczy były piękne, trzeba ponadto abysmy mieli upodobanie do piękna, abyśmy go pragnęli dla niego samego”.

• Świat jest piękny, bo jest tworem Boga. Nie może więc być niepiękny

• Brzydota nie jest dziełem Boga, jest tylko rezultatem braku harmonii. Dlatego zawsze jest tylko częściowa. Ślady piękna są także w brzydkich rzeczach

• Brzydota jest potrzebna, gdyż jest dla piękna tym, czym cień dla światła

• Sztuka - mimetyzm - naśladuje przyrodę, dzieło Boga.

• Sztuka łudzi, gdy naśladuje zewnętrzny wygląd rzeczy

• Sztuka poszukuje piękna - potęguje ślady piękna w rzeczach

• Bóg jest pierwszym twórcą i pierwszym artystą

• Teoria mimezis - sztuka naśladuje dzieła Boga

• Piękno człowieka ma charakter duchowy a nie fizyczny

• Piękno to coś, co zwodzi, łudzi (przypowieść o złotym cielcu)

• Piękno cielesne zwodzi człowieka z drogi doskonalenia duchowego (kusi do grzechu). Cielesność to zmysłowość - Ewa skusiła Adama

• Ciało przeszkadza człowiekowi w osiągnięciu celu, zatem trzeba je trzymać w ryzach

HIERARCHIA SZTUK (św. Augustyna)

1. Muzyka - sztuka liczb i czystej proporcji

2. Architektura - charakter matematyczny

• Malarstwo i rzeźba są niedoskonałą imitacją rzeczywistości zmysłowej, nie operują liczbą i mają za mało rytmu

• Aktor jest oceniany na jednym poziomie z gladiatorem i woźnicą i heterą