Stosunki rosyjsko-tureckie XVIII/XIX
Stosunki rosyjsko-tureckie zawsze były napięte. Wiek XVIII w tych stosunkach rozpoczyna się od sojuszu obu państw. Sojuszu, który kończył stan wojenny trwający od pierwszego oblężenia Azowa.
Pierwszym konfliktem tego okresu było dziesięciolecie XVIII wieku, kiedy to podczas wojny północnej, król szwedzki poprosił Turcję o pomoc, ta się zgodziła. W 1711 roku wojska tureckie otoczyły ruskie nad Prutem. O zwycięstwie Rosji nie mogło być mowy, ratunek przyniosły pertraktacje. Zawarto pokój prucki na mocy którego Rosja zwracała Turcji zdobytą wcześniej część wybrzeża morza Azowskiego wraz z Azowem i Taganrogiem.
Za panowania Anny toczyła się wojna z Turcją w latach 1735-1739, wywołana dążeniami Rosji do przełamania następstw pokoju pruckiego i zdobycia dostępu do morza Azowskiego i Czarnego. Wojna zakończyła się pokojem w Belgradzie w 1739 roku. Rosja otrzymała Azow ale bez praw budowania tam umocnień, oraz tereny po obu stronach Dniepru. Ciągle było to jednak daleko od morza.
Kolejna wojna wybuchła w 1768, było to za panowania Katarzyny .Rosja potrzebowała dostępu do morza Czarnego, Turcja starała się do tego niedopuścić, ponadto w 1768 Turcja zażądała od Rosji wycofania wojsk z terenów Rzeczypospolitej, gdy nastąpiła odmowa rozpoczęły się działania wojenne.. przebiegały one na ogół korzystnie dla Rosji.. w 1771 Rosja zajęła Krym, w 1774 przekroczyła Dunaj. I wtedy działania wojenne zaprzestano, było to już potrzebne obu stronom. były one wyczerpane prowadzeniem tej wojny. Podpisano traktat pokojowy w Kuczuk-Kainardżi 1774. Rosja uzyskała dostęp do morza Czarnego między ujściem Dniepru i Bohu, twierdze Kinburn, Kercz i Janikle, otrzymała prawo do ufortyfikowania Azowa i swobodnego przejazdu okrętów handlowych przez Bosfor i Derdanele, chanat krymski uznano za niezależny. Turcji oddano Besarbię, Mołdawię, Wołoszczyznę, wyspy morza Egejskiego. Turcja ponadto musiała się zobowiązać do całkowitej amnestii i tolerancji religijnej.
w 1788 doszło do podpisania sojuszu z Austrią wymierzonego przeciw Turcji i Prusom. Rosja dążyła do uzyskania szerszego dostępu do morza, w 1783 przyłączono do niej Krym. Przesądziło to sprawę nowego konfliktu z Turcją. Doszło do wojny trwającej od 1787 do 1792. Sytuacja kształtowała się dla Rosji niekorzystnie, gdyż w 1788 wypowiedziała jej wojnę jeszcze Szwecja( lecz ta przebiegała spokojnie i dosyć szybko się skończyła). W 1789 Rosja podbiła Turków pod Fokszanami i nad Rymnikiem. 1790 zdobyli turecką twierdzę Kilię i Tulczę. Rosjanie zaczęli nieustannie odnosić zwycięstwa. Zdobyto Izmaił. Traktat pokojowy podpisano w Jassach 9.1.1792. Rosja znów odniosła korzyści. Całe północne wybrzeże morza czarnego znalazło się w jej rękach.
Za panowania Aleksandra I zdobycze w Kranskaukazjii stały się przyczyną kolejnej wojny z Turcją. Przypada to na okres 1806-1812. Działania przyniosły Rosji zwycięstwo. Zawarto pokój w Bukareszcie. Rosja otrzymała Besarbię, Mingerię i Gurię.
Za panowania Mikołaja I Rosja zmierzała przede wszystkim do tego aby utrwalić i zagwarantować sobie swobodny przejazd okrętów, postawiła sobie za cel pozytywne rostrzygnięcie kwestii cieśnin czarnomorskich. Kolejna wojna wybuchła w 1828, jej zalążkiem stała się sprawa grecka. Ostatecznie wojna wybuchła gdy Turcja wystąpiła przeciw rosyjskim statkom handlowym. Działania wojenne toczyły się na froncie bałkańskich i w Transkaukazji. Rosjanie zdobywali coraz to nowe twierdze. 1828 Rosjanie znaleźli się w Mołdawii i Wołoszczyźnie, przekroczyli Dunaj. W 1829 pokonali Turków pod kulewczą i przeszli przez Bałkany. W sierpniu kapitulował Adianapol. Podpisano pokój w Adianopolu 14.IX.1829. Wojna zakończyła się wielkim sukcesem Rosji. Przyznano autonomię Mołdawii, potwierdzono autonomię Serbii, ponowiono obietnicę przyznania jej Grecji. Rosja otrzymała ujście Dunaju, część kaukaskiego wybrzeża morza Czarnego i tzw. pałaszyk achałcychski. Do Turcji wróciły Kars, Bajazet I Enerum.
Turcji zaczął zagrażać Egipt, który już w 1832 opanował należącą do niej Syrię. Rosja w zaistniałej sytuacji zaproponowała pomoc wojskową Turcji a do Egiptu zwróciła się z petycją o zawieszeniu broni. Obydwa państwa odmówiły. Ostatecznie Rosja podpisała z Turcją traktat w Unkiar- Iskelessi 8.VII.1833. Potwierdzono wszystkie poprzednie traktaty. Rosja przyrzekła udzielić w razie potrzeby Turcji pomocy. Turcja natomiast zobowiązała się zamknąć cieśniny czarnomorskie dla flot wojennych innych państw. Rosja uzyskała przewagę polityczną na bliskich Wschodzie. Sprawowała praktycznie protektorat nad Turcją.
W 1840 podpisano konwencję na mocy której Turcja przechodziła pod opiekę 4 mocarstw: Anglii, Francji Prus i Rosji. Cieśniny czarnomorskie uznano na neutralne, zamknięto je dla wszystkich wojennych flot. Konwencje, zarówno te jak i z roku późniejszego były klęską dyplomatyczną Rosji, mimo to ta nadal nie rezygnowała z prób rozwiązania kwestii wschodniej. Na straży nowych warunków buty Turcji stały teraz najmocniejsze mocarstwa europejskie. Pomimo konwencji londyńskich Turcja nadal pozostawała słaba. Rosja starała się to wykorzystać. Inne państwa dążyły do utrzymania równowagi między tymi dwoma państwami. Rosyjska myśl dochodziła nawet do planów rozbioru europejskiej części Turcji….
Przyczyną kolejnego konfliktu stał się spór o miejsca święte. W 1850 Francja zwróciła się do sułtana, iż to ona od teraz będzie sprawować pieczę nad świętymi pamiątkami w Palestynie. Ten się na to zgodził. Nie spodobało się to Rosji, gdyż do tej pory to ona tą opiekę sprawowała. Mikołaj I zwrócił się do Anglii z pomysłem podziału Turcji, jednakże Anglia go nie poparła. Wtedy nastąpiły bezpośrednie rokowanie, które zostały przerwane przez Turcję. W odpowiedzi Rosja wkroczyła na tereny księstw naddunajskich.
W październiku 1853 rozpoczęła się wojna krymska, zakończona w 1856. W pierwszych tygodniach Turcja odnosiła nic nie znaczące sukcesy, lecz już wkrótce Rosja wzięła górę. W listopadzie zniszczono doszczętnie flotę turecką pod Synopą. W 1854 sforsowano Dunaj, rozpoczęto operacje w północnej Bułgarii. Gdy Mikołaj I odmówił wycofania wojsk do wojny po stronie Turcji przystąpiły Anglia i Francja. W 1855 przystąpiła do nich jeszcze Sardynia. Nawet Austria na która Rosja tak bardzo w tej wojnie liczyła żądała wycofania wojsk.
Sprzymierzeńcy atakowali Rosję z każdej strony. Dopiero w 1854 działania wojenne skoncentrowały się na terenie Krymu. Tam też Rosja przekonała się , iż walczy z przeciwnikiem dużo silniejszym od siebie.
Wojska sojuszników zaczęły przesuwać się w kierunku Sewastopola. Wygrali oni bitwę nad Almą. Po długich i ciężkich walkach Sewastopol padł. 8.IX.1855 zdobyto szturmem Kyrhan Małachowksi. Zdobyto Europatię, Kinburn, Kercz czy Jenikale. Sojusznicy o zdobyciu całego Krymu nie mogli nawet marzyć. Obydwie strony w tej walce ponosiły ogromne straty.
Od początku 1856 rozpoczęto pertraktacje. 30 marca podpisano traktat pokojowy w Paryżu. Straty terytorialne Rosji były niewielkie. Straciła ona część południową Besarbii i ujście Dunaju. Odzyskała natomiast wszystkie stracone punkty np. Sewastopol. Turcji natomiast oddano Kercz i inne miejscowości. Sprawę opieki nad chrześcijańską ludnością Turcji powierzono wszystkim państwom, żeglugę na Dunaju umiędzynarodowiono. Traktat paryski wody morza Czarnego uznawał na neutralne.
Kolejna wojna z Turcja wybuchła 1877. Przyczyną wypowiedzenia wojny przez Rosję był fakt powstań, a ostatecznie wojny Serbii i Czarnogóry przeciw Turcji. Rosja opowiedziała się po stronie Słowian bałkańskich. Obie strony ponosiły wielkie ofiary. PO zdobyciu Plewny 10 grudnia 1877 działania wojenne rozwijały się już bardzo szybko i pomyślnie dla Rosji. W styczniu 1878 kapitulował Adrianopol. Rosjanie dotarli do samego Konstantynopola. Rosjanie stale odnosili sukcesy, zrezygnowali jednak z opanowania Konstantynopola. 3.III. 1878 podpisano traktat pokojowy w San Stefano. Rosja otrzymała południową Besarbię oraz miejscowości w Transkaukazji. Uznano niezawisłość Serbii i Czarnogóry oraz Rumunii. Jednakże postanowienia traktatu nie spodobały się w Europe i doszło do jego rewizji. Doszło do tego na kongresie wiedeńskim. Ostateczny akt podpisano w lipcu 1878. Postanowienia dotyczące Rosji zmieniały się w bardzo niewielkim stopniu, natomiast Turcja straciła duże obszary terytorialne.