H. Markiewicz: Obrazowość a ikoniczność literatury

• ut pictura poesis - Horacy - poemat to jak obraz;

• s. 8 - poezja - podobnie jak inne sztuki - wywołuje środkami języka naturalnego przedstawienia oglądowe;

• Symoides - malarstwo jest milczącą poezją, a poezja mówiącym malarstwem;

• Dion z Prusy - utwór poetycki rozwija się w czasie, gdy obraz trwa;

• Średniowiecze - większa trudność w odbiorze tekstu niż w postrzeganiu obrazu, ale i większa jest wartość tego, co napisane (święty Augustyn);

• Odrodzenie - zbliżenie malarstwa do poezji (Scaliger, Sarbiewski);

• Leonardo da Vinci - poezja nie potrafi naśladować niektórych rzeczy widzialnych, bo nie ma dla niej słów, nie potrafi odtworzyć harmonijnego piękna (jeśli malarstwo to niema poezja, to poezja jest ślepym malarstwem);

• XVIII wiek - różnice między poezją a malarstwem - poezja posługuje się znakami sztucznymi, a obraz - naturalnymi, współistniejącymi. Diderot chciał poezji „emblematycznej”, posługującej się hieroglifami - wyrażeniami, które znaczą i malują. Przeważa pogląd, że poezja nie ma ograniczeń tematycznych (malarstwo - ma, bo ukazuje tylko postrzegane wzrokowo przedmioty); poezja może informować o związkach logicznych i przyczynowych - malarstwo nie. Dubos - poezja wywołuje większe zainteresowanie losami bohaterów;

• Lessing - zaciera różnice między obrazem poetyckim a malarskim. W poezji nie można zjednoczyć części obrazu. Poezja charakteryzuje się oglądowym przedstawianiem czynności, ale powinna postępować selektywnie - ograniczać się do podawania cech istotnych. Lessing uważał, że poezja może upodabniać swe znaki do naturalnych, posługując się np. składnią, rytmem, tropami, ale to tylko zbliża znaki sztuczne do naturalnych gatunki posługujące się tymi środkami to niższe gatunki poezji. Najwyższym gatunkiem jest dramat, zmieniający znaki arbitralne w naturalne,

• Johann Gottfried Herder - malarstwo wytwarza iluzję dla wzroku barwami i formami, poezja - iluzje dla wyobraźni znaczeniem słów;

• Edmund Burke - słowa nie wzbudzają wyobrażeń, poezja wzrusza przez współodczuwanie, więc nie jest naprawdę sztuką naśladowczą;

• Romantyzm - małe zainteresowanie; poezja to najwyższa pośród sztuk. Hegel - poezja łączy malarstwo i muzykę;

• II połowa XIX wieku - literatura łączy uogólnienie z bogatą wyobrażalnością świata przedstawionego;

• Witkiewicz - porusza kwestię obrazowości literatury - poeta podaje nazwy barw, co wywołuje widzenie barw;

• Koniec XIX wieku - symboliści zbliżają poezję do muzyki;

• Theodor A. Meyer i Humert Roetteken - język jest abstrakcyjny więc nie może wywołać wyobrażeń, albo wywołuje mgliste i nieokreślone. Choć utwory poetyckie wywołują u odbiorcy wrażenie plastyczności;

• Ingarden - wyodrębnił wyglądy uschematyzowane (niezbędne, by było widać obiektywne własności rzeczy, też procesy psychiczne i cechy charakteru);

• Mukarovsky - zrozumieć metaforę to przyjąć jej ładunek obrazów.

Spór nie został rozstrzygnięty.

• oglądowość - nie tylko jako rozumienie płaszczyzny znaczeniowej, ale i jako wywołująca przedstawienia postrzeżeniowe - akustyczne / optyczne (jako twory asemantyczne - np. język zaumny i jako metafory brzmieniowe - symbolizm dźwiękowy;

• czasem kształt graficzny jest ważny, np. w kaligraficznej poezji chińskiej;

• technopaignia / carmina figurata - wygląd utworu przypomina wygląd przedmiotu opisywanego - teraz to wizualna poezja konkretna;

• Peirce wyróżnia obrazy i diagramy. Obrazy - jeśli stwierdzamy podobieństwo między prostymi jakościami signifiants a przedmiotem oznaczonym. Diagramy - jeśli zachodzi tylko odpowiednie podobieństwo relacji;

• kopia / replika - by odróżnić podobieństwo od jakościowej identyczności;

• metaznaki (znaki innych znaków) - mają często charakter ikoniczny - od kopii (przytoczenie własnej wcześniejszej wypowiedzi) przez obrazy (kiedy np. spiker czyta przemówienie polityka) po diagramy (wydrukowany tekst przemówienia na przykład);

• istnieją znaki oceniające i interpretujące przedmiot, znaki zautonomizowane;

• znaki można oceniać ze względu na ich sprawność znaczeniową, albo cechy immanentne;

• obok znaków referencyjnych istnieją znaki, które jawnie kreują przedmioty, albo je błędnie pozorują (te pierwsze to znaki fingujące);

• obok obrazów, diagramów i symboli trzeba wyróżnić analogony (nie są tylko konwencjonalne i nie są tylko symbolami). Analogon - w signifiants występują cechy / relacje podobne do tych, które znamionują przedmiot oznaczany, ale nie są one sensoryczne (te cechy), a ujmowane pojęciowo / nazwane w sposób przenośny;

• Mayenowa - ikoniczność to typ wyrażeń cudzysłowowych, które są hieroglificznym odbiciem samych siebie;

• Lalewicz - ikoniczność jest na obszarze mimetyzmu formalnego (s. 40 tam, gdzie pewne fragmenty utworu literackiego lub utwór jako całość posiadają podobieństwo rodzajowe do jakiegoś typu wypowiedzi istniejącego w pozaliterackiej praktyce komunikacji językowej);

• te wszystkie określenia mają zastosowanie do literatury fikcjonalnej, nie do literatury faktu.

1