Pan Tadeusz, geneza w świetle inwokacji i epilogu
Tło historyczne, ramy czasowe
Sytuacja Polaków po upadku powstania listopadowego
Powstanie listopadowe zakończyło się klęską Polaków. Następstwa po przegranym powstaniu były poważne : została ograniczona autonomia Królestwa Polskiego oraz zlikwidowane polskie wojsko. Wobec Polaków stosowano liczne represje, między innymi wprowadzono stan wojenny na okres 25 lat. Uczestników powstania zaborcy wysłali na Sybir i konfiskowali prywatne mienie.
Jakie przyczyny zadecydowały o powstaniu Pana Tadeusza. ?
upadek powstania listopadowego,
gorąca miłość do ojczyzny : „Litwo ojczyzno maja ty jesteś jak zdrowie ile cię trzeba cenić ten tylko się dowie kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie widzę i opisuje, bo tęsknie po tobie” mówi wieszcz w „Inwokacji”
tęsknota za utraconym krajem dzieciństwa : „dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości w całej przeszłości i w całej przyszłości jedna już tylko jest kraina taka, w której jest trochę szczęścia dla Polaka, kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie święty i czysty, jak pierwsze kochanie (...) Gdziem rzadko płakał, a nigdy nie zgrzytał, te kraje radbym myślami powitał, kraje dzieciństwa, gdzie człowiek po świecie biegł jak po łące, a znał tyko kwiecie miłe i piękne, jadowite rzucił ...” „ten kraj szczęśliwy ubogi i ciasny! jak świat jest boży tak on był nasz własny... ”
trudne położenie emigrantów polskich na ojczyźnie „o tym - że dumać na paryskim bruku, przynosząc z miasta uszy pełne stuku przekleństw i kłamstwa, niewczesnych zamiarów, za późnych żalów, potępieńczych swarów !” (fragment z epilogu)
swary wśród emigracji
Adam Mickiewicz pracował nad Panem Tadeuszem od grudnia 1832 do czerwca 1834. W tym czasie poeta zajmował się przekładem „Giaura” Byrona. Wyjeżdżał do Szwajcarii, by pielęgnować ciężko chorego przyjaciela, Stefana Garczyńskiego.
W czasie pisania epopei Mickiewicz spotykał się z przyjaciółmi, czytał im kolejne fragmenty dzieła. Mówi o tym w „Epilogu” : „Jedyne szczęście kto w szarej godzinie z kilku przyjaciół usiadł przy kominie, drzwi od Europy zamykał hałasów, wyrwał się myślą ku szczęśliwszym czasom i dumał, myślił o swojej krainie (...) i przyjaciele wtenczas pomogli rozmowie i do piosenki wrzucali mnie słowo za słowem.” Początkowo zamierzał napisać niewielką sielankę pod tytułem „Szlachcic Żegota”, ale z biegiem czasu utwór rozrósł się do rozmiarów epopei w XII księgach. Jej pełen tytuł brzmi
Pan Tadeusz, czyli ostani zajazd na Litwie.
Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem.
Zamiarem poety było napisanie utworu prostego , zrozumiałego dla każdego czytelnika. Pragnienie to wyraził w „Epilogu” : „O, gdybym kiedyś dożył tej pociechy, aby te księgi zbłądziły pod strzechy”
Akcje epopei umieszcza poeta w roku 1811 i 1812, czyli w czasach, kiedy to wielkie nadzieje na wyzwolenie ojczyzny wiązali Polacy z osoba Napoleona i jego planowaną wyprawa na Rosję. Utwór miał przypomnieć rodakom załamanym klęska powstania listopadowego i beznadziejną sytuacja w niewoli, tamte czasy, rozbudzić nowe nadzieje. Dla emigrantów, „w świecie nieproszonych gości”, Pan Tadeusz miał być przypomnieniem dalekiej ojczyzny. Utrwalił na zawsze obraz szczęśliwego kraju dzieciństwa.
Przebieg wydarzeń w pierwszej księdze
Przyjazd Tadeusza z Wilna do rodzinnego domu w Soplicowie.
Nieoczekiwane spotkanie Zosi.
Udanie się wraz z Wojskim do lasu.
Wzruszające przywitanie ze stryjem Soplicą
Uczta w zamku :
zajęcie miejsc przy stole „według wieku, rozumu, urzędu”;
wygłoszenie przez sędziego nauki o grzeczności;
krytyka mody francuskiej przez podkomorzego;
przybycie Telimeny i zajęcie miejsca obok Tadeusza;
poufała rozmowa dwojga młodych;
kłótnia Asesora i Rejtana o Kłusego i Sokoła;
Zakończenie uczty, udanie się gości na spoczynek.
Przybycie księdza Robaka do pokoju Sędziego.