Thomas Stearns Eliot

• Urodził się w 1888 roku w mieście St. Louis, w stanie Missouri Ameryki Północnej;

• Dziadek Thomasa - William Greenleaf Eliot założył w St. Louis Uniwersytet im. Washingtona, którego lr\ektorem został w 1872 roku;

• Thomas był siódmym i najmłodszym dzieckiem Henre`go i Charlott.

• Eliot spędził dostatnie dzieciństwo w rodzinnym mieście St. Louis i ukończył w nim college;

• W 1906 roku podjął studia w Harvardzie, studiował potem w Paryżu w Sorbonie filozofię i literaturę francuską;

• w 1911 wraca do Harvardu i podejmuje dalsze studia filologiczne;;

• był na stypendium w Niemczech; po wybuchu pierwszej wojny światowej wrócił do Londynu, gdzie został już aż do śmierci;

• w 1915 poślubił tancerkę Vivien Haigh- Wood; pracował jako nauczyciel;

• 1917 rok: podejmuje pracę w „Lloyds Bank” oraz wydaje swój pierwszy tom poezji „Purfrock i inne obserwacje”;

• przez osiem lat pracował w Anglii jako urzędnik bankowy; w tym czasie w 1922 napisał „Ziemie jałową”;

• Eliot pragnął osiągnąć jedność istnienia, lecz w tym celu musiał zdobyć negatywne doświadczenie, poznać obrzydzenie i przerażenie, jakie wzbudza życie; dojście Eliota do pozytywnego nie było odwróceniem od negatywnego, ale przejściem przez nie;

• Dla Eliota podstawowym faktem była śmierć - główny owoc grzechu pierworodnego;

• Poezja Eliota świadczy o walce z rozpacza i zwątpieniem. Najwybitniejszym tego przykładem jest „Jałowa ziemia”;

• W okresie późniejszym zwyciężył w poezji Eliota ton chrześcijańskiej nadziei i wiary, pojawiający się już w napisanych pod koniec lat dwudziestych utworach: „Środa popielcowa: oraz w „Wierszach Ariela”;

• Pisał także sztuki teatralne;

• W eseju „Dante” Eliot dał wskazówkę jak należy odbierać poezję, pisząc: „ prawdziwa poezja przemawia do nas, nim zostanie zrozumiana... - niekoniecznie od razu trzeba pojąc treść poezji, by móc się nią cieszyć -lecz radość poetyckiego doznania zachęca nas do podjęcia wysiłku, aby tę treść zrozumieć”;

• Na uwagę zasługuje wyjątkowa sprawność techniczna Eliota w posługiwaniu się wolnym wierszem, która nigdy nie oznaczała dowolności czy braku rygorów. Eliot uważał. Że w wierszu najbardziej interesujące są te wersy, które - dążąc do osiągnięcia jakby pewnego wzoru - ostatecznie nigdy w nim nie zastygają;

• Istotą poezji Eliota jest stała obecność cierpienia i napięcia psychicznego - poza obrazami, które ukazuje - i właśnie to napięcie, jakie potrafił wywołać, daje jego poezji niepowtarzalny wyraz i koloryt emocjonalny;

• Zdaniem Eliota nerwica sprzyja twórczości literackiej: „Ziemię jałową”, a w każdym razie jej pierwsze cztery części napisał w takim właśnie stanie;

(informacje : Krzysztof Boczkowski, Wstęp, [w: T. S. Eliot, Wybór poezji.)

• W 1922 r. Eliot opublikował swój najwybitniejszy poemat "Ziemia jałowa", uważany za jedno z największych osiągnięć poetyckich XX wieku. Jest to parafraza średniowiecznej legendy o Parsifalu i poszukiwaniu świętego Graala. Jak pisze Wacław Sadkowski: "Poemat stał się sumą rozległej erudycji autora, jego wiedzy o kulturze i mitologii różnych epok historycznych, z których perspektywy świat cywilizacji technokratycznej XX w. jawi się poecie pusty, jałowy, martwy. Niezmiernie bogate i wielostronne skojarzenia, reminiscencje, parafrazy i echa literackie, różnojęzyczne zwroty i cytaty, wymagające od czytelnika głębokiej kultury literackiej (dla umożliwienia pełnego zrozumienia aluzji i podtekstów Eliot opatrzył poemat wielostronicowymi przypisami), wtopione zostały w organiczny kształt własnej, głęboko tragicznej wizji poetyckiej i uczyniły poemat jednym z najświetniejszych dzieł poezji współczesnej; wywarł on ogromne wrażenie na współczesnych (uchodził w swoim czasie za Biblię "straconego pokolenia") i trwały wpływ na literaturę światową". Warto dodać, że wpływ na ostateczne ukształtowanie utworu miał Ezra Pound, któremu Eliot pokazał maszynopis, i który skrócił poemat o jedną trzecią.

• W 1948 r. wyróżniony został literacką Nagrodą Nobla za "wydatny wkład nowatorski we współczesną poezję". Sam laureat stwierdził, że jest to przede wszystkim nagroda dla Poezji, a nie dla jednego konkretnego poety. Ostatnich lat dożywał w aureoli sławy, szesnastokrotny doktor honoris causa najsłynniejszych uniwersytetów, od 1957 r. także szczęśliwy mąż swojej byłej sekretarki, Valerie Fletcher. Zmarł w 1965 r. w wieku 76 lat. W pamięci potomnych pozostał taki, jak pisał sam o sobie: "klasycysta w literaturze, rojalista w polityce, anglokatolik w religii". W 1983 r. Zbigniew Herbert pisząc wiersz "Do Ryszarda Krynickiego - list" rozpoczął go słowami: "Niewiele zostanie Ryszardzie naprawdę niewiele z poezji tego szalonego wieku na pewno Rilke Eliot kilku innych dostojnych szamanów, którzy znali sekret zaklinania słów formy odpornej na działanie czasu bez czego nie ma frazy godnej pamiętania a mowa jest jak piasek".

• DZIEŁA:
        "Prufrock i inne spostrzeżenia" (1917) - zbiór wierszy
        "Wiersze" (1919) - zbiór wierszy
        "Święty gaj" (1920) - tom esejów
        "Ziemia jałowa" (1922) - poemat
        "Wiersze 1909-1925" (1925) - zbiór wierszy
        "Podróż Trzech Króli" (1927) - zbiór wierszy
        "Pieśń dla Symeona" (1928) - zbiór wierszy
        "Animula" (1929) - zbiór wierszy
        "Popielec" (1930) - poemat
        "Marina" (1930) - zbiór wierszy
        "Marsz triumfalny" (1931) - zbiór wierszy
        "Wiersze zebrane z lat 1909-1935" (1936) - zbiór wierszy

Jałowa ziemia

• Poemat składa się z V części:

• Grzebanie zmarłych;

• Pojawia się tu nawiązanie do talii kart Tarota; przywołane są takie postaci jak: Wisielec, który kojarzy się Eliotowi z Powieszonym Bogiem Frazera oraz Mężczyzna z Trzema Pałkami - ten z kolei jest dla Eliota Królem Rybakiem (tak podał Eliot w przypisie);

• Ta część poematu zaczyna się tak: Najokrutniejszy miesiąc to kwiecień - spod ziemi/ Martwej - wyciąga gałęzie bzu, miesza/ Wspomnienie z pożądaniem, niepokoi/ Wiosennym deszczem zdrętwiałe korzenie.

• Jak widać Eliot raczej woli stan zamarcia i bezruchu; budzące działanie wiosny zakłóca porządek; w dalszej części ukazane są trupy, które jakby wyczytuje z talii Tarota przywołując słynna wróżkę Madame Sosostris;

• I jeszcze jeden miły cytat z tej części: Ten trup, którego posadziłeś rok temu w ogrodzie/ Czy zaczął już kiełkować?

• Partia szachów;

• Bardzo fragmentaryczny kawałek, złożony z luźnych mało wiążących się z sobą części;

• W początkowym fragmencie pojawiają się nawiązania do Antoniusza i Kleopatry, „Eneidy, „Raju utraconego” Miltona oraz „Przemian” Owidiusza. Wyłania się tu opis nieszczęśliwej, skrzywdzonej kobiety;

• Potem jest rozmowa dwóch kobiet: jedna to Lilka i ma męża Alberta, który wraca z wojny;

• Lilka nie chce mieć dzieci; przed przyjazdem Alberta doprowadza się do porządku; te dwie kobiety mają rozegrać partię szachów, czekając na stukanie w drzwi - tytuł części można więc odnieś do życia - gry, które prowadzi bohaterka z mężem pod jego nieobecność;

• Kazanie o ogniu;

• Podmiot liryczny utożsamia się z Tejrezjaszem, choć niewidomym, ale on jak ten mityczny bohater zna przyszłość;

• Jest świadkiem (podmiot - Tejrezjasz) schadzki kochanków, po której ona wie, że kochanek był tu, ale nawet nie star się o nim myśleć;

• Bycie Tejrezjaszem - niewidomym widzącym przyszłość - to wybranie przez boga, które spala - stąd ogień w tytule;

• Śmierć w wodzie;

• Opis utopionego w morzu, który już nie liczy zysków i strat; opisy typu: „Głębinowy prąd obgryzł jego kości”

• Na końcu apostrofa, do tego, który obraca kołem i spogląda w wiatr (zapewne aluzja do Boga, jako tego, który napędza koło życia), aby wspomniał utopionego;

• Co powiedział grom;

• Pojawia się tu często w odniesieniu do światła czy wiatru kolor fioletowy, czyli kolor symboliczny dla żałoby i śmierci;

• Już na początku: opis chyba śmierci po trudach życia, umieramy z ostatkiem cierpliwości, który w nas pozostał;

• Opis przestrzeni: skały i góry, suche piaski- bez wody; powtarza się: „gdyby tu była woda”, można się domyśleć: woda =życie;

• Przestrzeń skalista, góry to chyba śmierć - bo tu nawet nie ma samotności;

• Każdy jest uwięziony w swoim więzieniu, do którego szuka klucza - więzienie to ciało, a klucz to chyba właśnie śmierć, która uwalnia duszę.

• Jałowa ziemia to przykład modernistycznej otwartej formy, nie poddaje się interpretacji, jego fragmentaryczność, heterogeniczność i materialność języka powstrzymują swobodny przepływ sensu, kładą tamę intelligibilności. Nie stoi za nim żadna konkretna ideologia, którą można by na drodze hermeneutycznej analizy odtworzyć. To idiomatyczny zapis cząstkowości i heterogeniczności doświadczenia, rozgrywany na poziomie składni, kompozycji i obrazowania, a sam poemat, jeśli mówi o czymkolwiek, to o nieobecności jednego, niezmiennego wzorca.

Thomas Eliot, Ziemia jałowa (3 strony)

1