PAUL RICOEUR (ur. 27 lutego 1913 w Valence, zm. 20 maja 2005 pod Paryżem) - francuski filozof.

• DZIAŁA:

• Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie (Warszawa 1985);

• Język tekst interpretacja (1989);

• O sobie samym jako innym (Warszawa 2005);

• Pamięć, historia, zapomnienie (Kraków 2006);

• Czas i opowieść (Kraków 2008);

• EWOLUCJA HERMENEUTYKI

1 . od fenomenologii transcendentalnej do fenomenologii hermeneutycznej,

2. hermeneutyka podejrzeń [inspiracje freudowskie]

3. hermeneutyka symbolu,

4. konflikt hermeneutyki,

5. dialektyka rozumienia i wyjaśniania,

6. symbol - metafora - tekst - działanie

-7. tożsamość narracyjna - nie oparta na niezmiennych cechach charakteru ani duszy. Budowana jest przez to jakie opowieści tworzymy o swoim życiu.

• ZNACZENIA DLA HERMENEUTYKI

1. Droga okrężna

• Przedstawiciel „drogi okrężnej” - - dokonał krytycznej refleksji nad ontologią fundamentalną.

• Heidegger wg niego abstrahował od badania kultury, historii - to jest krótka droga.

• Lepiej pójść drogą okrężną i interpretować człowieka przez wytwory kulturowe, które go otaczają.

1. Hermeneutyka a inne nauki

• Pogłębienie rozumienia.

• Ricoeur nie przeciwstawia nauk hermeneutycznych tym, które bazują na wyjaśnieniu. Nie łączy tych nauk, ale ma na myśli strukturalistyczne podpowiedzi ze strony nauk strukturalistycznych np. psychoanalizie. Pogłębienie rozumienia nie zawsze jest możliwe bez tych strategii poznawczych nauk wyjaśniających.

1. Hermeneutyka podejrzeń (inspiracje freudowskie) i konflikt interpretacji

• „Hermeneutyka podejrzeń" - poszukuje nieznanych kontekstów (zarówno filozoficznych, jak i językowych, społecznych etc.) na których może opierać się tekst (nie odtwarza kontekstu twórcy).

• Fryderyka Nietzschego, Karola Marksa i Zygmunta Freuda Ricoeur nazywa "nauczycielami podejrzenia". Trzej wielcy "nauczyciele podejrzenia" każą wątpić człowiekowi w jego naturalne wiedzenie świata i samego siebie. Każą podejrzewać, że jego istotą jest coś skrytego, ciemnego i znajdującego się poza świadomością samego człowieka.

• Hermeneutyka podejrzeń doprowadziła do pojęcia konfliktu interpretacji - hermeneutyka redukcyjna (sfera sensu zredukowana do sfery interesu) (Ricoeur akceptował sfery interesu jako pełnoprawne) zderza się z hermeneutykami idealistycznymi - w ten sposób powstaję konflikt interpretacji.

• Jest taki wymiar rozumienia, w którym doszukujemy się motywacji i to wpływa na powstanie sensu - konflikt interpretacji z tymi, którzy nie zakładają motywu.

1. Motyw egzystencjalny

• Motywem przewodnim Ricoeur'a jest motyw egzystencjalny/antropologiczny.

• Dominantą jest pytanie „Czym jest człowiek”.

• Teoria interpretacji stanowi środek do odpowiedzi na to pytanie. (hermeneutyka nie jest metodologią nauk).

• Dla Ricoeur'a teoria hermeneutyczna jest ważna ze względu na jej zdolność do odsłonięcia ludzkiego sposobu bycia. Próbuje przezwyciężyć opozycję między hermeneutyką metodologiczną (Dilthey) a ontologiczną (Heidegger).

• „Czym jest człowiek” - próba odpowiedzi drogą okrężną - zaczyna od pojęcia symbolu.

• W trakcie badań nad sferą symboliczną redukcja fenomenologiczna staje się metodologią, stąd:

1. Krytyka Husserla

• Idea bezzałożeniowości Husserla

• Ricouer - nie istnieje interpretacja bez założeń, wszelkie rozumienie wychodzi od struktury antycypującej.

• Błąd idealizmu - Husserl zakładał, że świadomość jest czymś najlepiej znanym i może stać się przedmiotem wiedzy. Świadomość jest czymś najlepiej znanym dzięki introspekcji, jest więc czymś niepodważalnym i może być fundamentem wiedzy.

• Ricouer - podmiot nie zna siebie! (Za Heidegger - tożsamość dasain nie jest bezpośredni znana).

1. Świadomość

• Ricouer - podmiot nie zna siebie! (Za Heidegger - tożsamość dasain nie jest bezpośredni znana).

• Świadomość nie jest bezpośredni dana, jest zadaniem do wypełnienia (przybliżenie do tego co utracone).

• Znaczenie świadomości jest poza nią - przeniesienie zainteresowania subiektywnością (Husserl) na zainteresowanie światem.

• Świadomość jest skierowana ku innemu przedmiotowi niż ona sama.

• Samoświadomość jest końcowa a nie wyjściową fazą rozumienia. Świadomość samego siebie można osiągnąć poprzez za pośrednictwem aktu interpretacji. Drogą do samo rozumienia nie jest jak u Husserla introspekcja a rozumienie, interpretacja wytworów ludzkich, również działań i czynów.

1. Krytyka Kartezjusza oraz Kanta i Husserla po drodze

• Egzystencja zachowuje pierwszeństwo wobec poznania.

• Poznanie nigdy nie jest bezinteresowne a służebne wobec egzystencji.

• Zakwestionowanie etyki kantowskiej jako rozszerzenia krytyki czystego rozumu

• wiedza, poznanie, rozum - nie mają już pierwszeństwa, Kant zakładał możliwość ugruntowania wiedzy.

• Celem refleksji jest nie ugruntowanie naszej wiedzy, ale przyswojenie wysiłku istnienia.

• Epistemologia to tylko część.

• Filozofia etyczna wiedzie od stanu alienacji do szczęścia - drogą jest interpretacja.

• Hermeneutyka stanowi naturalną kontynuację filozofii.

• Filozofia musi stać się interpretacją znaków ludzkiej egzystencji, wytworów kultury, ponieważ aktu egzystencji nie da się zrozumieć nie interpretując jej wytworów!

• Egzystencja to nie czysta świadomość - egzystujemy ponieważ jesteśmy ustanowieni przez zdarzenia.

1. Rola tekstu w powyższym (egzystencji)

• W procesie rozumienia: Tekst konstytuuje JA a nie Ja tekst

• Interpretator tekstu powinien otworzyć się, nastawić na coś innego, aby poszerzyć wiedzę, aby otrzymać od teksty JA - pogłębienie swojej egzystencji.

• Człowiek musi się otworzyć na tekst, bo tekst daję czemuś świadectwo.

• Człowiek to nie tylko istota myśląca - trzeba dodać wyobraźnie i uczucie.

• Wieloznaczność tekstu - wyznaczanie pojęć, aby ujrzeć tekst, z wielu różnych stron - dialektyka - przekraczanie pojęcia.

1. Ujęcie dialektyki rozumienia i wyjaśniania

• Poprzez wyjaśnienie dochodzimy do rozumienia.

• W centrum jego zainteresowania są teksty pisane.

• Wg Dilthey' a nauki strukturalistyczne miały wyjaśniać a hermeneutykę mieliśmy rozumieć - Ricoeur odrzuca ten podział.

• Przedstawia dialektykę wyjaśniania i rozumienia - nie wykluczają się, ale są komplementarne - są to dwie fazy jednego procesu interpretacyjnego.

• Wstępne rozumienie oparte jest na intuicji, nie podlega regułom, ale jest korygowane w toku interpretacji przez wyjaśnianie (uprawomocnianie).

• Koło hermeneutyczne - domysł i uprawomocnienie stanowią koło, ale nie jest ono błędne.

• „OSOBIE SAMYM JAKO INNYM”

• W „O sobie samym jako innym” - podejmuje problem podmiotu - czy założenie podmiotu jest konieczne w filozofii?

• Hermeneutyk to, co w teorii chce użytkować w praktyce - próba odnalezienia prawdy w innych (Gadamer).

• Filozofia hermeneutyczna to filozofia rozmowy.

• Przeświadczenie, że prawda rodzi się w dialogu, może pojawić się nowy punkt widzenia, który podważy to, co do tej pory traktowano jako prawdę.

• W książce następuję dialog z filozofią:

• Kontynentalną - Dilthey, Heidegger, egzystencjalno - fenomenologiczna

• Francuską - strukturalizm, psychoanaliza

• Anglosaską - filozofia języka

• Prowadzi dialog produktywny z tymi filozofiami, stara się wyciągnąć to co słuszne, ciekawe, porównuje, wydobywa.

• Z rozważań na temat podmiotu pojawia się również kwestia etyki XX wieku - jak w kontekście śmierci podmiotu rozumieć etykę?

• R. przezwycięża dualizm wyjaśniania i rozumienia. Rozumienie wchodzi w dialektykę z wyjaśnianiem. [dla R. nauki wyjaśniające, to nauki strukturalistyczne].

• Ricoeur uważa, że nie da utrzymać się transcendentalnego podmiotu - podmiot zawdzięcza swoją tożsamość procesowi narracji.

• „O sobie samym jako innym” nie jest pracą stricte etyczną. Nie godzi się na porzucenie pojęcia podmiotu. Podmiot zawdzięcza tożsamość procesowi narracji. Etyka nie stanowi punktu wyjścia, a dojścia.

• KONCEPCJA PODMIOTU W „O SOBIE JAKO INNYM”

• Podmiot zawdzięcza swoją tożsamość procesowi narracji.

• Co oznacza „być sobą?” (Czym jest heideggerowski selbst -siebie?)

• Ricouer wprowadza rozróżnienie na:

• IDEM - tożsamość ciała, ulega ciągłym zmianą, ale odczuwamy je jako nasze. Tożsamość psycho - fizyczna.

• IPSE - tożsamość psyche, poczucie jedności związane z naszym życiem duchowym, psychicznym, poczucie ciągłości z perspektywy działania (uczyniłem coś wczoraj).

• Fundamentalny charakter człowieka nie jest, a staję się w działaniu.

• Do samopoznania dochodzi poprzez narracje, poprzez analizę aktów komunikacji - artykułujemy samych siebie, mówimy o sobie, działamy (a nie poprzez jakąś aprioryczną kontemplacje istoty).

• Możliwość działania jest warunkiem możliwości bycia sobą.

• Działanie to nie prosty związek przyczynowo - skutkowy.

• „Bycie sobą” tak pojęte eliminuje zagrożenie solipsyzmem, bo jestem ja i inni.

• Działanie ludzkie przetwarzane w narracjach tak, że stanowią antycypację o charakterze molarnym - tu przejście do etyki.

• Sobie jako innym - inny we mnie, w drugim człowieku, w świecie, analogia do heideggerowskiego rzucenia.

• Każde self jest niepowtarzalne - być sobą to być osobą - działanie jest konstytuowane - ten kto jest sobą wskazuję na siebie jako sprawce działania - odpowiedzialność za działanie, ono mnie oznacza.

• Jedność bycia sobą (poświadczenie siebie czynem) nie jest dana a zadana.

• Działanie siebie tworzy możliwości odbierania czyichś działań (np. cierpienie).

• Obie strony działania - aktywna i pasywna są nierozłączne.

• Obecność innych ludzi, którzy na nas oddziałują.

• Tożsamość psycho - fizyczna - utożsamiana z posiadaniem charakteru - nie jest stała, może ulegać zmianą ze względu na wpływ ipse.

• Ipse ma charakter projektu opartego na możliwości działania.

• Jedność ipse jako jedność narracyjna, nigdy dana w sposób pewny.

• Odrzuca adekwatność dostępu do siebie poprzez autorefleksje - człowiek stwarza się w aktach komunikacji.

• ETYKA

• Odróżnia etykę od moralności, by je potem połączyć w złożonym konstrukcje teoretycznym.

• Etyka - cel: dobre życie (teologiczny, Arystoteles)

• Moralność - powinność (deontologiczny, Kant)

• Rozdzielenie ich jest niezgodne z tradycja, ale uważa on, że pomaga to odróżnić dwa zupełnie inne rodzaje refleksji molarnej.

• Uważa:

1. Etyka ma pierwszeństwo nad molarnością

2. Dążenie etyczne musi przejść przez flirt działań moralnych (bo inaczej to płaski, przedczłowieczy hedonizm).

3. W przypadku konfliktu w pkt. 2 należy odwołać się do pkt. 1 (więc wyższość etyki, ale pewna jej dialogiczność z moralnością).

• Ostatecznym celem ludzkich działań jest: REALIZACJA GODNEGO ŻYCIA

• Postawa etyczna:

• Refleksja

• Działanie wraz z drugim człowiekiem i dla niego

• W oparciu o odpowiednie instytucje

• Analizuję rolę przyjaźni, inny jako przedmiot mojej troski, ale nie tylko inny jako bliski, a inny jako każdy, wobec którego musimy zachować chociaż minimum moralności - troski.

• STRUKTURALIZM

• Strukturalizm - (z łac. structura) - to nazwa różnych kierunków, występujących we współczesnych dyscyplinach naukowych zajmujących się analizą struktury badanych zjawisk, a nie ich genezą czy funkcją. Stanowisko metodologiczne w najogólniejszym sensie głoszące że dla zrozumienia pewnych zjawisk niezbędne jest uchwycenie struktury w której one występują. Np. lingwistyka, etnologia, antropologia.

Implikacje filozoficzne strukturalizmu

• Początek strukturalizmu to prace F. de Saussure z 1916 roku.

• Pod koniec lat 20tych, członkowie Koła Praskiego i Szkoły Kopenhadzkiej nawiązują do de S. formułując expicte program strukturalistyczny.

• Strukturalizm rozwija lingwistykę według schematów nauk ścisłych - Fonologia.

• Język jako system różnych znaków:

• ZNACZĄCE (nośnik znaczenia)

• ZNACZONE

• Są arbitralne

• Odróżnienie langue od parole:

• LANGUE - język to abstrakcyjny system reguł.

• PAROLE - zbiór aktów językowych.

• Odróżnienie fonetyki od fonologii:

• Fonetyka -wszystkie dźwięki w danym języku.

• Fonologia - nie opisuje wszystkich dźwięków, ale tylko funkcjonalnie ważne, które zmieniają znaczeni słów.

• Ma to pozwolić zredukować mnogość dźwięków języka.

• Język jako przedmiot, projekt.

• Kultura - system składający się z podsystemów (religia, gospodarka, wiedza - są one ukonstytuowane przez opzycje).

• Strukturalistyczny sposób badania przeszedł na inne dziedziny.

• Ricoeur czerpie ze strukturalizmu.

ZAGADNIENIA RICOEUR

• ROZWÓJ HERMENEUTYKI

1 . od fenomenologii transcendentalnej do fenomenologii hermeneutycznej,

2. hermeneutyka podejrzeń [inspiracje freudowskie]

3. hermeneutyka symbolu,

4. konflikt hermeneutyki,

5. dialektyka rozumienia i wyjaśniania,

6. symbol - metafora - tekst - działanie

7. tożsamość narracyjna - nie oparta na niezmiennych cechach charakteru ani duszy. Budowana jest przez to jakie opowieści tworzymy o swoim życiu.

+ jakieś wyjaśnienie tego z powyższych notatek

• KONFLIKT HERMENEUTYK

Zawrzeć: hermeneutykę podejrzeć, która doprowadziła do konfliktu interpretacji i do motywu oraz wszelką krytykę - czyli jak postrzega Husserla, Diltheya, Gadamera, Heideggera.

• STOSUNEK DO KLASYCZNEJ HERMENEUTYKI DILTHEYA I GADAMERA
  

• Wg Diltheya nauki strukturalistyczne miały wyjaśniać a hermeneutykę mieliśmy rozumieć - Ricoeur odrzuca ten podział - dialektyka rozumienia i wyjaśnienia.

• Wg Gadamera pismo to akt separacji, nie wchodzi w sytuacje dialogową -

• Ricoeur dialogowa forma tekstu

• Tekst jest to najdoskonalsza forma projektowania świata, poszerzenie horyzontów egzystencji.

• Tekst jest autonomiczny - niezależny od autora i ograniczeń sytuacji dialogowej

• UJĘCIE DIALEKTYKI ROZUMIENIA I WYJAŚNIANIA

• Ricoeur nie przeciwstawia jak Dilthay nauk hermeneutycznych tym, które bazują na wyjaśnieniu. Nie łączy tych nauk, ale ma na myśli strukturalistyczne podpowiedzi ze strony nauk strukturalistycznych np. psychoanalizie. Pogłębienie rozumienia nie zawsze jest możliwe bez tych strategii poznawczych nauk wyjaśniających.

• Poprzez wyjaśnienie dochodzimy do rozumienia.

• Przedstawia dialektykę wyjaśniania i rozumienia - nie wykluczają się, ale są komplementarne - są to dwie fazy jednego procesu interpretacyjnego.

• Wstępne rozumienie oparte jest na intuicji, nie podlega regułom, ale jest korygowane w toku interpretacji przez wyjaśnianie (uprawomocnianie).

• Koło hermeneutyczne - domysł i uprawomocnienie stanowią koło, ale nie jest ono błędne.

• ( Z hermeneutyki: Różnica między wyjaśnianiem a rozumieniem jest najistotniejsza dla sensu. Przestrzeń tej różnicy to już nie przestrzeń gadamerowkiej gry pytań i odpowiedzi, jest to raczej gra wzajemnych odniesień między znaczonym a znaczącym. Pole możliwego rozumienie generuje interpretacje semantyczne autonomicznego sensu).