mgr inż. Romuald Grocki

Ochrona przed powodzią

jako element systemu zarządzania kryzysowego

STRESZCZENIE

W artykule przedstawione zostaną relacje pomiędzy ochroną przed powodzią a systemem zarządzania kryzysowego i planowania cywilnego. Działania z zakresu ochrony przed powodzią, zarówno metody strukturalne jak i nie strukturalne, mają swoje odzwierciedlenie w systemie zarządzania kryzysowego i planowania cywilnego we wszystkich fazach tego systemu tj. przygotowania, zapobiegania, reagowania i odbudowy. W materiale wykorzystano doświadczenia i uwagi własne autora oraz publikacje krajowe i zagraniczne.

SŁOWA KLUCZOWE: ochrona przeciwpowodziowa, strefy zalewowe, zarządzanie kryzysowe, powódź, ochrona ludności.

WSTĘP

Zalania terenów czy to w wyniku powodzi, czy też z innych przyczyn związanych z działaniami natury nie da się uniknąć, tym nie mniej można ograniczyć skutki tego rodzaju zdarzeń. Podejmowanie działań związanych z ochroną przed powodzią i zalaniami, ma na celu głównie podwyższenie progu bezpieczeństwa oraz zminimalizowanie skutków już powstałego zdarzenia. Historie powodzi pokazują wielorakość stosowanych metod od ochrony przed powodzią i zalaniami. Ale pokazują także, że w wielu przypadkach powstałe straty podczas zalań, są nie tylko wynikiem działania przyrody, ale także działania człowieka. Część działalności człowieka i powstałe w wyniku tego przedsięwzięcia są już nie możliwe do odwrócenia, stąd też konieczność uwzględnienia w całym obszarze ochrony przed powodzią dotychczasowych negatywnych skutków działalności człowieka. Metody ochrony przed powodzią muszą uwzględniać zarówno zagrożenia wynikające z działania natury, jak i z działalności człowieka. Negatywne, nieodwracalne skutki działalności człowieka należy przyjąć jako stały element zagrożenia w ochronie przeciwpowodziowej. Czy jest możliwe przyjęcie jednej skutecznej metody ochrony przed powodzią i zalaniami. Na pewno nie. Celowe zatem będzie określenie wszystkich możliwych metod ochrony przed powodzią, określenie kryteriów oceny skuteczności poszczególnych metod oraz podjęcie próby znalezienia wzajemnych relacji pomiędzy poszczególnymi metodami i określenie hierarchii, struktury ważności kryteriów. Ochronę przed powodzią należy rozpatrywać jako element szeroko pojętej ochrony ludności, natomiast powódź oraz zalania, jako zdarzenie nadzwyczajne, które zawsze może być przesłanką do powstania sytuacji kryzysowej. Stąd konieczność rozpatrywania zagadnień ochrony przed powodzią jako nieodłączne działanie w sferze zarządzania kryzysowego.

ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE

Pierwszym istotnym krokiem w ustanowieniu struktury zarządzania kryzysowego jest rozważenia definicji zarówno pojęcia kryzysu jak i zarządzania kryzysowego. Ponieważ, jak dotąd nie istnieją jednoznaczne definicje tych pojęć i są one przedstawiane w słownikach, encyklopediach w różny sposób, należy przyjąć definicje zarówno kryzysu jak i zarządzania kryzysowego na bazie których prowadzone zostaną dalsze rozważania.

„Kryzys[Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ]” może być rozumiany jako:

sytuacja, w której istnieje zagrożenie[Author ID1: at Mon Jan 17 20:59:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:59:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:59:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:59:00 2000 ] dla podstawowych wartości, interesów i celów partii[Author ID1: at Tue Jan 11 19:41:00 2000 ] instytucji [Author ID1: at Tue Jan 11 19:41:00 2000 ], grup społecznych lub zagrożone są prawa i swobody obywateli, ich życie[Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Tue Jan 11 19:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ] i mienie[Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Tue Jan 11 19:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ];

Należy tu zaznaczyć, że z reguły kryzys[Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ] jest to zdarzenie na znacznym obszarze i dłuższym czasie trwania.

Uzupełniające definicje mogą obejmować:

-układ gwałtownie rozwijających się wydarzeń, które wywołują destabilizujący wpływ w znacznym stopniu ponad normę, na ogólny układ sił[Author ID1: at Mon Jan 17 20:51:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:51:00 2000 ][Author ID2: at Thu Jan 13 08:34:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:51:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:51:00 2000 ] społecznych lub któryś z jego podsystemów oraz powodują wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia aktów przemocy w systemie;

-układ wydarzeń powodujący wzrost zagrożenia[Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ] na określonym obszarze lub uniemożliwiający normalne funkcjonowanie administracji[Author ID1: at Mon Jan 17 20:42:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:42:00 2000 ][Author ID1: at Tue Jan 11 19:37:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:42:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:42:00 2000 ];

-zdarzenia[Author ID1: at Mon Jan 17 20:41:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:41:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:41:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:41:00 2000 ] lub ciąg zdarzeń stwarzających zagrożenie[Author ID1: at Mon Jan 17 20:59:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:59:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:59:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:59:00 2000 ] dla zagwarantowanych praw i swobód mieszkańców;

W projektach krajowych aktów prawnych, kryzys[Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ] definiowany jest następująco:

- sytuacja będącą następstwem zagrożenia[Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ] i prowadząca w konsekwencji do zerwania lub znacznego naruszenia więzów społecznych przy równoczesnym poważnym zakłóceniu w funkcjonowaniu instytucji publicznych, jednak w takim stopniu, że użyte środki niezbędne do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa nie uzasadniają wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych przewidzianych w art. 228 ust. 1 Konsty­tucji,

Do chwili obecnej nie zostało zdefiniowane jednoznaczne znaczenie pojęcia "kryzys[Author ID1: at Tue Jan 11 19:42:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ]"[Author ID1: at Tue Jan 11 19:42:00 2000 ], dotyczące działań w sytuacjach zagrożeń[Author ID2: at Thu Jan 13 08:22:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:45:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:45:00 2000 ][Author ID2: at Thu Jan 13 08:22:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:45:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:45:00 2000 ]. W żadnym akcie prawnym nie ma jednoznacznego określenia. Podobnie zresztą nie są zdefiniowane pojęcia "stanu klęski żywiołowej" czy "epidemii". [Author ID1: at Tue Jan 11 19:42:00 2000 ]Bez względu na to, której definicji byśmy nie użyli, istotnym jest, aby wiedzieć, że kryzys nie zawsze tak zdefiniowany będzie odbierany jako właśnie zdarzenie kryzysowe. Jest to związane nie tylko ze zjawiskiem fizycznym, ale także z obyczajami, kulturą, religią czy poziomem życia na określonym obszarze. To co w jednym kraju, społeczności może być rozumiane jako kryzys, w innym nie będzie tak pojmowane.

Można bardzo ogólnie powiedzieć[Author ID1: at Tue Jan 11 19:42:00 2000 ]W dalszych [Author ID1: at Tue Jan 11 19:43:00 2000 ]rozważaniach (przyjmiemy,·że kryzysem nazywamy takie sytuacje, zdarzenia[Author ID1: at Mon Jan 17 20:41:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:41:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:41:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:41:00 2000 ] w wyniku których na określonym obszarze zagrożone są bezpieczeństwo, prawa i osiągnięty standard życia obywateli, struktury organizacyjne państwa[Author ID1: at Tue Jan 11 19:43:00 2000 ], w których istnieje zagrożenie[Author ID1: at Tue Jan 11 19:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:59:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:59:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:59:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:59:00 2000 ] dla podstawowych wartości, interesów i celów in[Author ID1: at Tue Jan 11 19:44:00 2000 ]instytucji , grup społecznych lub zagrożone są prawa i swobody obywateli, ich życie[Author ID1: at Tue Jan 11 19:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Tue Jan 11 19:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ] i mienie[Author ID1: at Tue Jan 11 19:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Tue Jan 11 19:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ],[Author ID1: at Tue Jan 11 20:05:00 2000 ] przez dłuższy okres czasu i na znacznym obszarze.[Author ID1: at Tue Jan 11 19:44:00 2000 ] Przyczyny takiego stanu rzeczy mogą być zewnętrzne (agresja, działania militarne, ekonomiczne, uchodźcy) jak i wewnętrzne ( katastrofy, awarie, strajki, niepokoje społeczne).

[Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:46:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ] Zarządzanie kryzysowe[Author ID1: at Mon Jan 17 20:40:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:40:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:40:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:40:00 2000 ] jest bardzo szerokim pojęciem określającym struktury organizacyjne i zadania, które mają na celu:

- zminimalizowanie prawdopodobieństwa wystąpienia kryzysu;

- uzyskanie kontroli nad kryzysem;

- umożliwienie zarządzającym takie działania, które kierowałyby rozwój kryzysu w stronę rozwiązań możliwych do przyjęcia;

- minimalizację skutków kryzysu;

- likwidację skutków i odbudowę.

Procedury[Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ] i działania zarządzania kryzysowego obejmują: przedsięwzięcia zapobiegawcze[Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ], przygotowawcze[Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:47:00 2000 ], pozyskiwanie informacji i ocenę sytuacji, ustalenie celów, które mają być osiągnięte, opracowanie różnych opcji działania i ich porównania, przyjęcie wybranych opcji (w końcowym efekcie jako informacji sprzężenia zwrotnego) oraz analizę sposobu reagowania[Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ].

OCHRONA PRZED POWODZIĄ

Powódź jako jedno z zagrożeń może niejednokrotnie być przesłanką do powstania kryzysu. Stąd istotną sprawą jest zapoznanie się z całością zagadnień związanych z działaniami mającymi na celu zminimalizowanie skutków powodzi, ograniczenie strat. Jest rzeczą oczywistą, że w wielu przypadkach nie będziemy mieli żadnej możliwości „ zatrzymania” powodzi, ale jest też rzeczą oczywistą, że przez określone działania możemy ograniczyć jej skutki. Działania te muszą być realizowane permanentnie, nie tylko w momencie zaistnienia zagrożenia[Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ]. Są to przedsięwzięcia w zakresie profilaktyki ujęte w etapach zapobiegania[Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ] i przygotowania[Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ] jak i podczas prowadzenia działań - etap reagowania[Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ] oraz odtwarzania warunków na etapie odbudowy[Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ].

Poszczególne przedsięwzięcia, które należy realizować w miarę swoich możliwości ujęte zostały w tzw. modułach tematycznych uwzględniających zarówno działania związane z osłoną i działaniami technicznymi, jak i sferą nie techniczną, począwszy od edukacji i zmiany świadomości a skończywszy na działaniach planistyczno - organizacyjnych. „. , Można je ująć w tzw. moduły problemowe, które określają zakres przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych w szeroko pojętej ochronie przeciwpowodziowej i walce z powodzią. Przedstawione moduły tematyczne związane są z zagadnieniami zarządzania kryzysowego, [Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ]w głównej mierze [Author ID1: at Tue Jan 11 22:35:00 2000 ]oparte na ochronie [Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ]przeciwpowodziowej, jako, że powódź jako zdarzenie w swojej rozległości i czasie trwania[Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ],[Author ID1: at Tue Jan 11 22:38:00 2000 ] [Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ]skutkach [Author ID1: at Tue Jan 11 22:39:00 2000 ]jest bez [Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ]wątpienia zdarzeniem mieszczącym się w kategoriach[Author ID1: at Tue Jan 11 22:37:00 2000 ] zarządzania kryzysowego[Author ID1: at Tue Jan 11 22:38:00 2000 ],[Author ID1: at Tue Jan 11 22:39:00 2000 ] ze wszystkimi jego elementami[Author ID1: at Tue Jan 11 22:38:00 2000 ],[Author ID1: at Tue Jan 11 23:30:00 2000 ] [Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ]w tym [Author ID1: at Tue Jan 11 22:39:00 2000 ]profilaktyką ( etapy przygotowania[Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ] i [Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ]zapobiegania), ), organizacj[Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ]ą[Author ID1: at Tue Jan 11 22:40:00 2000 ] działań ratowniczych [Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ] ( etap[Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:49:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:49:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:49:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:49:00 2000 ] [Author ID1: at Tue Jan 11 22:40:00 2000 ]reagowania) oraz i odbudowy[Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:48:00 2000 ]. [Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

W zagadnieniach ochrony przeciwpowodziowej istotne są [Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ]zarówno [Author ID1: at Tue Jan 11 22:40:00 2000 ]rozwiązania i działania w sferze technicznej jak i nie mniej istotne w obszarze [Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ]działań [Author ID1: at Tue Jan 11 22:40:00 2000 ]nietechnicznych.[Author ID1: at Tue Jan 11 19:53:00 2000 ] W przypadku powodzi zagadnienia te powinny być ujęte w lokalnym programie ochrony przeciwpowodziowej. Użyłem tu wyrażenia "program", gdyż moim zdaniem jest to szerokie [Author ID1: at Sun Jan 16 19:35:00 2000 ]spektrum zagadnień i operowanie zwrotem tylko i wyłącznie "plan ochrony przeciwpowodziowej" mogłoby znacznie zawężać istotę problemu. [Author ID1: at Sun Jan 16 19:35:00 2000 ][Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Bez względu na rodzaj zagrożenia[Author ID1: at Tue Jan 11 23:26:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ], wszystkie działania związane z minimalizacją skutków zdarzenia[Author ID1: at Tue Jan 11 23:26:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:41:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:41:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:41:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:41:00 2000 ] realizowane są w czterech [Author ID1: at Tue Jan 11 23:26:00 2000 ]wcześniej wymienionych [Author ID1: at Tue Jan 11 23:27:00 2000 ]etapach. Na przykładzie działań związanych z ochroną przeciwpowodziową[Author ID1: at Tue Jan 11 23:28:00 2000 ] można poszczególne zagadnienia przedstawić w strukturze modułowej[Author ID1: at Tue Jan 11 23:29:00 2000 ] (tabela 1). P[Author ID1: at Tue Jan 11 23:29:00 2000 ]ozwala to na [Author ID1: at Tue Jan 11 23:29:00 2000 ]usystematyzowanie całej problematyki, ale także na podjęcie zorganizowanych działań[Author ID1: at Tue Jan 11 23:29:00 2000 ] i bardziej [Author ID1: at Tue Jan 11 23:31:00 2000 ]efektywne planowanie.

[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

[Author ID1: at Tue Jan 11 23:28:00 2000 ]

M0 - wyznaczenie stref zalewowych

M1 - budowa zbiorników

M2 - budowa wałów

M3 - wykup terenów zalewowych

M4 - zagospodarowanie przestrzenne

M5 - system monitoringu

M6 - system powiadamiania ludności

M7 - struktury organizacyjne systemu

M8 - edukacja społeczeństwa

M9 - gospodarka wodna

Tabela 1. Zestawienie modułów ochrony przed powodzią

Działania nietechniczne ujęte są w modułach 1. oraz od 4. do 8. natomiast przedsięwzięcia techniczne[Author ID1: at Mon Jan 17 20:57:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:57:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:57:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:57:00 2000 ] w modułach 2,3,9. Jest to oczywiście w pewnym sensie umowny podział, lecz kryterium podziału przebiega pomiędzy relacjami organizacyjnymi a technicznymi. Ilość działań nie technicznych[Author ID1: at Sun Jan 16 19:41:00 2000 ], nie świadczy wcale o ich "wyższości" nad [Author ID1: at Sun Jan 16 19:41:00 2000 ]technicznymi[Author ID1: at Sun Jan 16 19:42:00 2000 ], lecz wyłącznie[Author ID1: at Sun Jan 16 19:41:00 2000 ] [Author ID1: at Sun Jan 16 19:42:00 2000 ]o [Author ID1: at Sun Jan 16 19:43:00 2000 ]dużej różnorodności tych przedsięwzięć.[Author ID1: at Sun Jan 16 19:42:00 2000 ]

Dla określenia skuteczności stosowanych metod w ochronie przeciwpowodziowej, niezbędne jest określenie wagi danej metody w poszczególnych etapach zarządzania kryzysowego, przyjmując , że wszystkie metody są równoważne i sumaryczna wartość wagi dla każdej metody wynosi 1.

Jak rozkłada się wartość wagi dla poszczególnych metod w określonych etapach przedstawiono w tabeli 2. Samo założenie, że wszystkie metody są równoważne, jest wprowadzone tylko do celów rozważań teoretycznych, ułatwiające zrozumienie zagadnienia. W praktyce bardzo istotne będzie uwzględnienie obszaru na którym może wystąpić zagrożenie, warunków demograficznych, istniejącej infrastruktury itp. W takim przypadku niezbędne będzie przyjęcie współczynnika korygującego, którego wartość zawierać się będzie np. 0< k>1 , gdzie k - współczynnik korygujący wagi .

Dla przykładu, przedstawiony w tabeli moduł „M₆ - system powiadamiania ludności” , w etapie „Alarm” ma wartość =0,4. W rzeczywistości w terenie górzystym, szybkość i czas zaalarmowania ludności ma większą wagę niż np. na terenach nizinnych. Stąd też współczynnik korygujący na obszarze górzystym może wynosić 1, natomiast na terenie nizinnym np. 0,6.

Etap Metoda	Zapobieganie	Przygotowanie	Pogotowie	Alarm	Powódź
M0 - wyznaczenie stref zalewowych	1
M1 - budowa zbiorników		1
M2 - budowa wałów		0,7	0,2	0,1
M3 - wykup terenów zalewowych	1
M4 - zagospodarowanie przestrzenne	1
M5 - system monitoringu	0,4		0,3	0,2	0,1
M6 - system powiadamiania ludności	0,2		0,3	0,4	0,1
M7 - struktury organizacyjne systemu	0,3		0,2	0,2	0,3
M8 - edukacja społeczeństwa	0,7		0,3
M9 - gospodarka wodna	0,1		0,4	0,3	0,2
	4,7	1,7	1,7	1,2	0,7

Tabela 2. Waga poszczególnych metod w określonych etapach zarządzania kryzysowego

Wykres 1. Waga poszczególnych metod w określonych etapach zarządzania kryzysowego

Istotnym jest, aby suma wag dla wszystkich metod na określonym obszarze miała wartość stałą ( jak np. w załączonym przykładzie = 10). Wynika to między innym z faktu, że nie zrealizowanie lub nie uwzględnienie którejś z metod, jednoznacznie implikuje konieczność zwiększenia nakładów, sił i środków w innej metodzie. Jeżeli np. nie będzie realizacji modułu „M₁ - budowa zbiorników”, to aby osiągnąć zamierzony efekt i skuteczność ochrony przed powodzią konieczne będzie zwiększenie wagi innych modułów takich jak „M₂ - budowa wałów”, czy „M₃ - wykup terenów zalewowych”. Zarówno z tabeli 2. jak i wykresu 1. widać, jak istotną rolę w ochronie przed powodzią odgrywają działania profilaktyczne. Suma wag na etapie zapobiegania stanowi prawie 50%, sumy wag pozostałych faz. Należy tu zaznaczyć, że zastosowanie niektórych metod, możliwe jest wyłącznie w określonej fazie ( waga metody ma wówczas wartość = 1). Bezcelowym jest np. wykup terenów zalewowych, kiedy już nastąpiło zalanie terenów i są określone straty.

WZAJEMNE RELACJE

Ochrona przed powodzią, w tym działania związane z prowadzeniem działań podczas powodzi podlegają takim samym lub podobnym zasadom. We wszystkich działaniach celem jest minimalizacja strat, zapewnienie warunków bytowania ludności na zagrożonym obszarze oraz umożliwienie funkcjonowania administracji.

Jaki zakres działań musi być podjęty podczas powstania zagrożenia , które może być przesłanką sytuacji kryzysowej , określają tzw. Zespoły Wsparcia Działań ( ZWD).

Już tylko sama ich ilość świadczy o rozległości i problemach związanych z koordynacją działań, zapewnieniem logistycznym, finansowaniem czy aspektami prawnymi.

Zespoły Wsparcia Działań - (ZWD):

Zabezpieczenie w wodę (ZWD1)

Zabezpieczenie w żywność (ZWD2)

Pomoc społeczna (ZWD3)

Organizacja łączności (ZWD4)

Opieka medyczna (ZWD5)

Organizacja ewakuacji (ZWD6)

Zabezpieczenie miejsc doraźnych (ZWD7)

Zabezpieczenie transportu (ZWD8)

Informacja, media (ZWD9)

Alarmowanie i ostrzeganie (ZWD10)

Finansowanie (ZWD11)

Prawo (ZWD12)

Porządek publiczny (ZWD13)

Ograniczenie szkód, ratownictwo (ZWD14)

Zabezpieczenie w energię (ZWD15)

Organizacja wolontariatu (ZWD16)

Energetyka cieplna (ZWD17)

Współdziałanie z sąsiadami (ZWD18)

Pomoc zagraniczna (ZWD19)

W tej sytuacji, konieczne jest określenie jednostki wiodącej i jednostek wspierających w poszczególnych zespołach. Wzajemne zależności oraz zakres odpowiedzialności poszczególnych instytucji ( podmiotów) przedstawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Siatka zakresów odpowiedzialności

Wydziały, instytucje, służby

Zespoły Wsparcia Działań

ZWD1

ZWD2

ZWD3

ZWD4

ZWD5

ZWD6

ZWD7

ZWD8

ZWD9

ZWD10

ZWD11

ZWD12

ZWD13

ZWD14

ZWD15

ZWD16

ZWD17

ZWD18

ZWD19

Wydział Zarządzania Kryzysowego

W

W

W

W

W

P

W

W

W

P

W

W

W

W

W

P

W

Wydział Ochrony Środowiska

W

W

W

W

Wydział Pomocy Społecznej

P

P

W

W

P

P

W

P

Wydział Adm. Gosp.

W

W

P

W

W

W

W

W

Wydział Finansowy

P

W

Wydział Infrastruktury

P

W

W

W

W

W

P

P

W

Wydział Organizacyjny

W

P

W

W

Wydział Prawny

W

W

W

W

P

W

Wydział Oświaty

W

W

W

W

W

W

Wydział Zdrowia

W

W

W

P

W

W

W

W

W

Straż Pożarna

W

W

W

W

W

P

W

W

W

Komenda Policji

W

W

W

W

W

W

P

W

W

W

W

Polski Czerwony Krzyż

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

Polski Związek Krótkofalowców

W

W

W

W

W

WOPR, TOPR, GOPR

W

W

W

W

ZHP, ZHR,....

W

W

W

W

W

W

W

Koordynator łączności

P

W

W

W

W

Koordynator ewakuacji

P

W

W

Koordynator zasobów

W

W

W

W

P

W

P

W

W

Koordynator lokali zastępczych

W

P

W

W

Koordynator zdrowia

W

W

W

P

W

W

W

W tabeli 4. przedstawiono współdziałanie poszczególnych instytucji podczas określonego zagrożenia z jednoczesnym wskazaniem na instytucję wiodącą podczas prowadzenia działań.

Tabela 4. Siatka współdziałania

Wydziały, instytucje, służby

Zdarzenie

Powódź

Aw.chem

Wichura

Drogowe

Kolejowe

Lotnicze

Budowlane

Epidemie

Radiacyjne

Insekty

Pożar

Inne

Wydział Zarządzania Kryzysowego

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

Wydział Ochrony Środowiska

W

W

W

W

W

Wydział Pomocy Społecznej

W

W

W

W

W

W

Wydział Adm. Gosp.

W

Wydział Finansowy

W

Wydział Infrastruktury

W

W

W

W

W

Wydział Organizacyjny

W

Wydział Prawny

W

W

W

Wydział Oświaty

W

W

W

Wydział Zdrowia

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

San. Epid.

W

W

P

P

W

P.Insp. Weterynarii

W

P

Komitet Przeciwpowodziowy

P

Straż Pożarna

W

P

P

P

P

P

P

W

P

Komenda Policji

W

W

W

W

W

W

W

W

W

Polski Czerwony Krzyż

W

W

W

Polski Związek Krótkofalowców

W

W

W

WOPR, TOPR, GOPR

W

ZHP, ZHR, ....

W

Koordynator łączności

W

W

W

W

W

W

W

W

W

Koordynator ewakuacji

W

W

W

W

W

W

Koordynator zasobów

W

W

W

W

W

Koordynator lokali zastępczych

W

W

W

W

W

W

Koordynator zdrowia

W

W

W

W

W

W

W

W

W

W

P - jednostka wiodąca ( priorytetowa)

W - jednostka współdziałająca

PODSUMOWANIE

Nie ulega wątpliwości, że całość zagadnień związanych z ochroną przed powodzią jest jednym z elementów szeroko pojętej ochrony ludności oraz zarządzania kryzysowego. Powódź jako zdarzenie w swojej skali zagrożenia, ewentualnych strat może być w określonych warunkach przesłanką do powstania kryzysu. Stąd też ochrona przed powodzią powinna podlegać w sferze organizacyjnej, strukturalnej czy też prawnej takim samym regułom jak inne zdarzenia nadzwyczajne, klęski żywiołowe itp., które mogą stanowić poważne zagrożenie i być przesłanką do powstania kryzysu.

Ochrona przed powodzią wymaga współpracy specjalistów z wielu dziedzin, począwszy od analizy zagrożenia, wyznaczania stref zalewowych, monitoringu, ostrzegania, budownictwa, gospodarki wodnej a skończywszy na administracji i służbach ratowniczych.

Dla wszystkich tego rodzaju zagrożeń powinien funkcjonować jeden spójny system zarządzania kryzysowego, w którym jednoznacznie określone zostałyby prawa, obowiązki i zakresy odpowiedzialności poszczególnych instytucji, organizacji czy osób.

W strukturach tego systemu powinni znaleźć się specjaliści wcześniej wymienieni.

PIŚMIENNICTWO

Grocki R. Mokwa M. Radczuk L.: Organizacja i wdrażanie Lokalnych Systemów Ostrzeżeń Powodziowych, BKPBŚ, Warszawa 2001

Grocki R. Czamara W.: Metody ograniczania skutków powodzi, BKPBŚ,Wrocław,2001

Grocki R. Eliasiewicz R.: Zagospodarowanie terenów zalewowych, BKPBŚ, Wrocław, 2001

Grocki R. i inni: Zarządzanie kryzysowe, FRDL, Warszawa, 2000

Grocki R.: System ostrzeżeń powodziowych jako element efektywnej i skutecznej ochrony, Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu Nr 413, 2001

Morris Marya; Subdivision Design in Flood Hazard Areas,APA,1997

Praca zbiorowa,: Hazardous Weather Resource Guide, FEMA, 1996

Praca zbiorowa,: Primer on Natural Hazard Management, OAS, 1991

Praca zbiorowa; Design Guidelines for Flood Damage Reduction, FEMA, 1981

Kryzys[Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ] - termin używany w różnych znaczeniach na oznaczenie „przesilenia”, „momentu rozstrzygającego”, `okresu przełomu” załamania się dotychczasowej linii rozwoju; bliższego określenia nabiera termin kryzys[Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ][Author ID1: at Mon Jan 17 20:44:00 2000 ] dopiero przez podanie, której sfery dotyczy. Encyklopedia Powszechna PWN - wydanie drugie - Warszawa 1984.

Do czasu wprowadzenia nowych uregulowań prawnych

---