Elektroniczna forma czynności prawnej ze szczególnym uwzględnieniem podpisu elektronicznego

B. Wasilewski

forma czynności prawnej a forma elektroniczna

podpis jako szczególny przypadek oświadczenia woli

podpis a podpis elektroniczny

podpis elektroniczny w praktyce

1. Elektroniczna forma czynności prawnej

• koniecznym elementem każdej czynności prawnej (cywilnoprawnej) jest oświadczenie woli (por.: Art 60 KC, oraz orz. SN z 22.06.2006 r., OSN 2007 poz. 59)

• elektroniczna forma czynności prawnych – podejmowanie czynności prawnych za pomocą ŚKE środków komunikacji elektronicznej i za pośrednictwem ENI elektronicznych nośników informacji

• podpis jako element konstytutywny (i konieczny) formy pisemnej oświadczenia woli (nie samego oświadczenia woli, które może być wyrażone poprzez jakiekolwiek zachowanie się osoby uprawnionej, które pozwala zidentyfikować jego wolę)

  * funkcja identyfikacyjna - pozwala zidentyfikować osobę składającą oświadczenie woli;

  * funkcja autoryzacyjna - pozwala ustalić, że złożenie oświadczenia woli zostało stanowcze i zakończone (tj dokonane) a więc, że treść oświadczenia woli nie uległa zmianie od momentu podpisu;

• forma pisemna (jako szczególna forma oświadczenia woli) może być ustawowo zastrzeżona pod rygorem nieważności (art 73 KC)

• na mocy art 54 stawy z dnia 18.09.2001 o podpisie elektroniczym (Dz.U. Nr 130 poz. 1450 (dalej: PodpisElektrU) zmiana Art 60 KC (poprzez dodanie w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej) i dodanie nowego przepisu art 78 § 2 KC w brzmieniu: Oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej.

  * równoważność zwykłej formy pisemnej i elektronicznej; ale nie równoważność między podpisem a podpisem elektronicznym (podpis z podpisem elektronicznym łączy to samo, co konia z koniem mechanicznym – Z. Radwański);

  * obwarowanie warunkami: podpis musi być bezpieczny i weryfikowalny za pomocą certyfikatu (problem kosztów);

• prawo polskie wcześniej znało elektroniczną formę czynności prawnej – por. dematerializacja papierów wartościowych. Art. 7 ustawy z 21.8.1997 Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (Dz.U. Nr 118, poz. 754), również niektóre artykuły prawa bankowego. (Art 7 Prawa Bankowego)

2. Podpis a podpis elektroniczny

• już w orzeczeniu z 17.04.1967r. (orz. SN z 17.04.67, II PZ 22/67) SN wskazał, że nie jest podpisem napis (napisy) sporządzony maszyną do pisania, a więc i inne fascymile a więc na przykład ten napis: Bartek Wasilewski nie jest podpisem (niespełniony wymóg własnoręczności), choć trzeba zaznaczyć, że np. treść maila może być oświadczeniem woli (art. 60 KC)

• żadna ustawa nie definiuje terminu podpis (czyni to doktryna). Podpis elektroniczny jest natomiast zdefiniowany w Art 3. pkt 1 PodpisElektrU. dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone lub z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis elektroniczny. Definicja wzorowana na art. 2 pkt 1 Dyrektywy UE z 13.12.1999 (Dyrektywa 1999/93/EC);

• podpis elektroniczny tym głównie różni się od podpisu, że wymaga dodatkowych zabezpieczeń, gwarantujących, że został on złożony przez uprawnionego (brak fizycznego związku między składającym podpis a podpisem) stąd: instytucja certyfikacji (por. m.in. art 5 ust.2 PodpisElektrU)

• może być składany i przekazywany niezależnie od dokumentu, jest funkcją (obejmuje i chroni cały dokument)

• certyfikowany podpis elektroniczny jako szczególny element formy elektronicznej oświadczenia woli pełni też funkcje dowodowe, tak samo jak zwykły podpis; uwaga! Zwykły, to jest nie będący bezpiecznym, podpis elektroniczny nie pełni takich funkcji dowodowych.

• poświadczenie daty w formie pisemnej (art. 81 KC) to odpowiednik znakowania czasem w formie elektronicznej

3. Podpis elektroniczny i jego konstrukcja technologiczna

• zajmiemy się tylko bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowalnym za pomocą kwalifikowanego certyfikatu (bo on ma najbardziej doniosłe prawnie znaczenie)

• mechanizm:

  a) tworzenia, nadawania i podpisywania dokumentu elektronicznego

  Nadawca szyfruje dokument według klucza publicznego adresata . Poza tym tworzy skrót dokumentu (ze skrótu nie można odtworzyć dokumentu!). Za pomocą algorytmu powiązanego ze swoim kluczem prywatnym (certyfikowanym przez Public Key Infratructure – potem) wiąże ten skrót ze swoim podpisem elektronicznym. Podpis+zaszyfrowany dokument jest przesyłką.

  
  

  b) odbieranie i weryfikowanie dokumentu elektronicznego

  Odbiorca otrzymuje przesyłkę. Deszyfruje dokument za pomocą prywatnego klucza. Otrzymawszy dokument jawny, tworzy skrót tak jak nadawca – za pomocą algorytmu SHA1, jednocześnie z podpisu odtwarza skrót dokumentu. Jeśli skrót=skrót, to świadczy to o tym, że podpis był złożony pod przesłanym dokumentem.

  
  

• Certyfikacja – jednoznaczne przyporządkowanie klucza publicznego, powiązanego z kluczem prywatnym, do konkretnej osoby fizycznej. Dane indywidualizujące podmiot posługujący się nim, sam certyfikat, wystawcę certyfikatu. Certyfikat zawiera też klucz publiczny.

• Bezpieczny podpis elektroniczny tym różni się od zwykłego, że jest przyporządkowany wyłącznie osobie składającej, sporządzony za pomocą bezpiecznych urządzeń (algorytmy kryptograficzne asymetryczne) i powiązany z danymi, do których został dołączony. A więc weryfikując go, weryfikujemy również integralność otrzymanych danych.

• Kwalifikowany podpis elektroniczny – bezpieczny podpis elektroniczny weryfikowalny przy pomocy kwalifikowanego certyfikatu. Kwalifikowany certyfikat zawierający klucz publiczny jest dołączany do podpisu cyfrowego.

4. Podpis elektroniczny – wady i zalety

• szybkość i oszczędność

• większe bezpieczeństwo (weryfikacja obiektywna, a nie subiektywna)

• ale: duże koszty certyfikatu.

• Małe zaufanie, małe zastosowanie

Appendix: Forma elektroniczna deklaracji podatkowych i inne kazusy

• Deklaracja podatkowa nie jest formą czynności prawnej (definicja legalna deklaracji – art. 3 pkt 5 ustawy z dnia 29.08.1997 Ordynacja podatkowa Dz.U. Nr 137, poz. 926), dlatego też nie wymaga opatrzenia bezpiecznym podpisem elektronicznym. Jest oświadczeniem wiedzy, a nie woli.

• Czy wydrukowany ciąg matematyczny (zerojedynkowy) jest podpisem? Podpisem elektronicznym?

• Czy napis „Bartosz Wasilewski” pod mailem jest podpisem elektronicznym? (patrz art 3 pkt1 ustawy o podpisie elektronicznym) Czy ma jakąś wartość dowodową?

Akty prawa:

• Ustawa z dnia 18.09.2001 o podpisie elektroniczym (Dz.U. Nr 130 poz. 1450);

• Dyrektywa 1999/93/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 grudnia 1999 r. w sprawie Wspólnotowej struktury dla elektronicznych podpisów.

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7.08.2002 w sprawie określenia warunków technicznych i organizacyjnych dla kwalifikowanych podmiotów świadczących usługi certyfikacyjne, polityk certyfikacji dla kwalifikowanych certyfikatów wydawanych przez te podmioty oraz warunków technicznych dla bezpiecznych urządzeń służących do składania i weryfikacji podpisu elektronicznego. (ROWTiO)

Bibliografia

• Zbigniew Radwański, Elektroniczna forma czynności prawnej, Monitor Prawniczy 22/2001

• J. Janowski, Podpis elektroniczny w obrocie prawnym, Oficyna Wolters Kluwer business, Warszawa 2007 (BUW - KKP 872.5.J36 2007)

• R. Podpłoński, P. Popis, Podpis elektroniczny. Komentarz, Difin, Warszawa 2004 (BUW – KKP 872.5.A312001 P66 2004)

• J.Jacyszyn, J. Przetocki, A.Wittlin, S.Zakrzewski, Podpis elektroniczny. Komentarz do ustawy z 18 września 2001 r., LexinNexis, Warszawa 2002 (BUW – KKP 872.5.A312001 P63 2002)