Stres
i radzenie sobie ze
stresem
Stres
i radzenie sobie ze
stresem
Sposoby ujmowania
stresu
1. Stres jako uogólniona
reakcja
(fizjologiczna i psychologiczna) na
działanie szkodliwych czynników;
2. Stres jako negatywny
czynnik
zewnętrzny
(bodziec, zespół bodźców, sytuacja
trudna);
3. Stres jako
forma relacji
pomiędzy
człowiekiem
i otoczeniem (brak dopasowania
pomiędzy możliwościami jednostki a
wymaganiami otoczenia).
Stres jako uogólniona
reakcja
(poziom fizjologiczny)
Stres:
• “fizjologiczna odpowiedź
organizmu na
zagrożenie ze strony środowiska”;
• reakcja adaptacyjna (General
Adaptation
Syndrome – GAS);
• wszystkie stresory wywołują taką
samą
reakcją fizjologiczną;
Hans Selye:
Ogólny zespół adaptacji
Wg H. Selye
Reakcja
alarmow
a
Odpornoś
ć
Wyczerpa
nie
Choroba/śmi
erć
Optymal
ny
poziom
odpornoś
ci
Streso
r
• Natychmiastowa reakcja
organizmu
na bodziec stresowy:
wzmożenie
rytmu serca, podwyższenie
temperatury
ciała, potliwość, nadkrzepliwość
krwi,
wzrost liczby krwinek białych.
• Odporność jest zmniejszona.
Faza
Alarmu:
Faza
Odporności
• Optymalne przystosowanie
ustroju
do działającego bodźca
stresowego.
• Objawy reakcji alarmowej
znikają i
odporność wzrasta powyżej
poziomu
normalnego.
Faza Wyczerpania
• Energia przystosowawcza
wyczerpuje
się. Ustrój nie jest w stanie
produkować
więcej hormonów.
• Pojawiają się powtórnie oznaki
fazy
alarmu i następuje śmierć.
Ogólny zespół adaptacji
Wg H. Selye
Reakcja
alarmow
a
Odpornoś
ć
Wyczerpa
nie
Choroba/śmi
erć
Optymal
ny
poziom
odpornoś
ci
Streso
r
•
Dystres: ma negatywne
następstwa.
• Eustres: ma pozytywne
następstwa,
jest to „dobry stres”.
Stres jako uogólniona
reakcja
(poziom psychologiczny)
Fazy stresu
psychologicznego
• Faza mobilizacji;
• Faza roztrojenia;
• Faza destrukcji.
Faza mobilizacji
• Aktywizacja procesów
psychologicznych;
• Sprawniejsze procesy
spostrzegania, myślenia,
szybsze reakcje;
• Zachowanie adekwatne do
sytuacji.
• Próba zwalczenia stresu.
Faza roztrojenia
• Obniżenie poziomu czynności;
• Trudno się skupić, myśleć
logicznie;
• Trudno jest kontrolować
emocje;
• Bezradność, oznaki lęku i
gniewu.
Faza destrukcji
• Brak adekwatnej oceny
sytuacji;
• Spadek motywacji do
działania,
„poddawanie się,
załamanie”;
• Dezorganizacja
zachowania.
Formy dezorganizacji
zachowania w stresie:
•Zahamowanie działania;
•Zachowanie regresyjne;
•Fiksacje;
•Zachowanie agresywne;
•Reakcje ucieczkowe;.
•Tzw. objaw Camerona;
Stres jako negatywny
czynnik
zewnętrzny
(bodziec, zespół bodźców,
sytuacja trudna)
• Kataklizmy;
• Wielkie wydarzenia
stresowe;
• Codzienne utrapienia.
Natężenie sytuacji
trudnych
Skala stresu wg Holmesa i Rahe
Social Readjustment Rating Scale (SRSS)
• Śmierć bliskiej osoby (100)
• Rozwód (75)
• Zawarcie małżeństwa (50)
• Zwolnienie z pracy (47)
• Ciąża (40)
• Nowy członek rodziny (39)
• Zmiana stanowiska pracy (36)
• Duża pożyczka na dom (31)
• Kłopoty z szefem (23
Niektóre stresory, ocenione w
punktach:
Rodzaje sytuacji
trudnych
Deprywacja
Przeciążenie
Utrudnienie
Zagrożenie
Konflikt motywacyjny
Stres jako
forma relacji
pomiędzy człowiekiem i
otoczeniem (brak dopasowania
pomiędzy możliwościami
jednostki a wymaganiami
otoczenia).
Ujęcie transakcyjne: Richard
Lazarus i Susan Folkman
Ujęcie transakcyjne
Interakcj
a:
A
B
Transakcj
a:
A
B
R. Lazarus i S. Folkman:
„Stres to szczególny rodzaj relacji
pomiędzy jednostką i otoczeniem,
która jest przez jednostkę
oceniana jako nadwyrężająca lub
przekraczająca jej możliwości
poradzenia i zagrażająca jej
dobrostanowi”.
Kluczowe pojęcia ujęcia
transakcyjnego:
• Ocena poznawcza;
• Radzenie sobie ze stresem
(coping).
Ocena poznawcza
jest procesem
wartościowania poprzez
który jednostka ocenia
jakie znaczenie ma dana
transakcja z otoczeniem.
Pierwotna:
Jakie znaczenie ma dana transakcja:
a/ transakcja jest bez znaczenia;
b/ jest sprzyjająco-pozytywna;
c/ jest stresująca:
(krzywda, strata, zagrożenie,
wyzwanie).
Wtórna:
Jakie są możliwości poradzenia sobie.
Ocena poznawcza
• Historia życia jednostki;
• Samoocena;
• Wcześniejsze doświadczenia;
• Motywacja i system wartości;
• Aktualny stan fizyczny i
psychiczny;
• Wsparcie społeczne;
• Umiejętność rozwiązywania
problemów;
• Umiejscowienie poczucia
kontroli.
O ocenie sytuacji stresowej
decydują:
Radzenie sobie ze stresem
określa wszelkie poznawcze i
behawioralne wysiłki podmiotu
aby sprostać specyficznym
zewnętrznym lub wewnętrznym
wymogom ocenianym jako
przekraczające możliwości.
Jest to dynamiczny proces
monitorowany oceną poznawczą
Funkcje radzenia sobie ze
stresem
1. Zmniejszenie napięcia
emocjonalnego
(radzenie zorientowane na
emocje
);
2. Rozwiązanie problemu, który
spowodował stres
(radzenie zorientowane na
problem
).
Radzenie zorientowane na
problem
• Aktywne radzenie sobie – podjęcie
działań by
usunąć, obejść stresor, lub osłabić go.
• Planowanie – rozważanie jak sobie
poradzić.
• Ograniczenie konkurujących
działań – odłożenie
wszelkich działań i skupienie się na
stresorze.
• Odsunięcie problemu – czekanie na
sprzyjające
warunki do działania.
• Szukanie wsparcia społecznego z
pobudek
instrumentalnych – szukanie rady,
pomocy,
informacji.
Radzenie zorientowane na
emocje
• Szukanie wsparcia społecznego z pobudek
emocjonalnych – szukanie współczucia i
pocieszenia.
• Pozytywna reinterpretacja – powtórna ocena
problemu w pozytywnym świetle.
• Akceptacja – zgoda na daną sytuację.
• Zaprzeczenie – odmowa uznania realności
sytuacji.
• Zwrot ku religii – modlitwa, szukanie
pociechy duchowej.
• Koncentracja na emocjach – skupienie na
negatywnych
uczuciach w celu ich przewartościowania.
• Oderwanie behawioralne – ograniczenie
działań w
kierunku usunięcia stresora, poddanie się.
• Oderwanie psychologiczne – podjęcie działań
w celu
oderwania uwagi od sytuacji.
Strategie radzenia sobie
ze stresem
• Konfrontacja
• Dystansowanie się
• Samokontrola
• Poszukiwanie wsparcia
społecznego
• Przyjmowanie
odpowiedzialności
• Ucieczka – unikanie
• Planowe rozwiązywanie
problemów
• Pozytywne przewartościowanie
Efektywne radzenia sobie
ze stresem:
• prowadzi do:
- rozwiązania transakcji stresowej;
- zminimalizowania poziomu napięcia;
- podtrzymania samooceny.
• jest dobrze dopasowane do
wymogów
transakcji stresowej;
• minimalizuje koszt radzenia na
płaszczyznie
psychologicznej, społecznej i
fizjologicznej.
Rezultaty procesu radzenia
sobie
• natychmiastowe: np. zmiany w
relacjach
człowieka z otoczeniem, emocje,
zmiany
fizjologiczne.
• odległe (wyniki adaptacyjne)
dotyczą:
- morale, np. poczucie szczęścia,
satysfakcji;
- zdrowia somatycznego;
- funkcjonowania społecznego;
- płaszczyzny duchowej;
- zachowania zasobów zaradczych na
przyszłość;
- zmian osobowości.
Techniki kontrolowania
stresu
•Relaksacja:
- Relaksacja neuromięśniowa;
- Systematyczne
odwrażliwianie.
•Medytacja.
•Biofeedback – biologiczne
sprzężenie zwrotne.
•Aktywność fizyczna.
•Wygadanie się.
Dziękuję za
uwagę.
Adrenalina i noradrenalina:
• wzrost ciśnienia krwi i rytmu serca;
• lepsze zapamiętywanie i czujniejsza
uwaga;
• czas od percepcji stresu do wzrostu
wydzielania
2-3 sekundy.
Kortyzol:
• uszkadza neurony podwzgórza;
• zaburza pracę układu
odpornościowego
(powstrzymuje produkcję nowych
limfocytów i
zabija limfocyty wchodząc do
limfocytu i
produkując białko które zalepia DNA;
• wydzielanie – minuty, godziny, doby).
Hormony
stresu