Prawo do własności i
innych praw majątkowych
Regulacja konstytucyjna i prawno-
międzynarodowa
Prawo do własności i
innych praw majątkowych
Regulacja konstytucyjna i prawno-
międzynarodowa
Art. 20.
Społeczna gospodarka rynkowa
oparta na wolności działalności
gospodarczej, własności prywatnej
oraz solidarności, dialogu i
współpracy partnerów społecznych
stanowi podstawę ustroju
gospodarczego Rzeczypospolitej
Polskiej.
Własność prywatna jako filar
społecznej gospodarki rynkowej
Art. 21.
Rzeczpospolita Polska chroni
własność i prawo dziedziczenia.
Wywłaszczenie jest dopuszczalne
jedynie wówczas, gdy jest
dokonywane na cele publiczne i za
słusznym odszkodowaniem.
Ochrona własności jako zasada
ustroju
Art. 64.
Każdy ma prawo do własności, innych praw
majątkowych oraz prawo dziedziczenia.
Własność, inne prawa majątkowe oraz
prawo dziedziczenia podlegają równej dla
wszystkich ochronie prawnej.
Własność może być ograniczona tylko w
drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim
nie narusza ona istoty prawa własności.
Własność jako prawo
podmiotowe
Art. 165.
Jednostki samorządu terytorialnego mają
osobowość prawną. Przysługują im prawo
własności i inne prawa majątkowe.
Samodzielność jednostek samorządu
terytorialnego podlega ochronie sądowej.
Art. 218.
Organizację Skarbu Państwa oraz sposób
zarządzania majątkiem Skarbu Państwa
określa ustawa.
Własność samorządowa
Art. 17 Powszechnej Deklaracji praw
Człowieka
Brak gwarancji prawa własności w
Paktach Praw Człowieka ONZ
Regulacja prawno-
międzynarodowa
Brak gwarancji własności w tekście
pierwotnym EKPCz
Gwarancja prawa do poszanowania
mienia w art. 1 Protokołu nr 1 do
EKPCz z 1952 r.
Europejskie standardy ochrony
prawa własności
Artykuł 1
Ochrona własności
Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego
mienia. Nikt nie może
być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym
i na warunkach
przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami
prawa międzynarodowego.
Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać
prawa państwa do
stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania
sposobu korzystania z
własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu
zabezpieczenia uiszczania podatków
bądź innych należności lub kar pieniężnych.
Europejskie standardy ochrony
prawa własności
Artykuł 17
Prawo do własności
Każda osoba ma prawo do władania, używania,
dysponowania i przekazania w drodze spadku swego mienia
nabytego zgodnie z prawem. Nikt nie może być pozbawiony
swego mienia, chyba że w interesie publicznym, w
przypadkach i na warunkach przewidzianych w ustawie, za
uczciwym odszkodowaniem wypłaconym we właściwym
terminie. Korzystanie z własności może podlegać regulacji
ustawowej, jeśli jest to konieczne ze względu na interes
ogólny.
Własność intelektualna jest chroniona.
Gwarancja prawa własności w
KPP UE
Niektóre - inne niż własność sensu stricte
(prawo własności w znaczeniu prawa
rzeczowego) - prawa i interesy majątkowe
mogą być również uznane za mienie w
rozumieniu art. 1 także wtedy, gdy w
danym porządku krajowym nie występują
pod postacią praw podmiotowych.
Por. orzeczenie Gasus Dosier- und
Fördertechnik GmbH v. Holandia z 23 II
1995 r., § 53.
Pojęcie mienia w EKPCz
prawa rzeczowe (ius in rem),
prawa osobiste (ius in personam)
prawa na dobrach niematerialnych o
charakterze intelektualnych
Pojęcie mienia w EKPCz
prawa oparte na umowie lub ustawie
kwalifikacja praw rzeczowych w rozumieniu
Konwencji nie pokrywa się w pełni z
podziałem przyjętym w polskim prawie
cywilnym
wspólną cechą jest ich majątkowy charakter
oraz związek z przedmiotem materialnym,
jakim jest ruchomość lub nieruchomość.
Wyrok ETPCz w sprawie James i inni, §
19.
Prawa rzeczowe
prawo własności (na gruncie
polskiego prawa cywilnego także
użytkowanie wieczyste)
ograniczone prawa rzeczowe
posiadanie,
prawa majątkowe wynikające ze
stosunków obligacyjnych (zwłaszcza
najmu lub dzierżawy)
Prawa rzeczowe
Wyrok ETPCz z 16.9.1996 r. w
sprawie Matos e Silva, Lda i inni p.
Portugalii
nieprzerwane od prawie 100 lat
zajmowanie gruntu i pobieranie zeń
pożytków
Prawa rzeczowe
wyrok ETPCz w sprawie
Papamichalopoulos i inni, § 39
Oferta odszkodowania skierowana do
skarżącego, który nie posiadał
formalnego prawa własności gruntów,
stanowiących według prawa
greckiego przedmiot mienia
wojskowego
Prawa rzeczowe
wyrok z 23.11.2000 r. w sprawie The
former King of Greece i inni p. Grecji,
par. 60-66
mienie monarsze, z którego skarżący
korzystali raczej jako osoby prywatne
niż członkowie rodziny królewskiej
jako osoby publiczne
Prawa rzeczowe
Wyrok w sprawie Beyeler, par. 100 i 105
Długotrwałe posiadanie obrazu van
Gogha na postawie nieważnej umowy w
sytuacji, gdy władze publiczne
traktowały skarżącego jako właściciela
pozwala uznać, że skarżący ma
materialny interes w takim posiadaniu,
który stanowi własność w rozumieniu
art. 1.
Prawa rzeczowe
Prawo do świadczeń z tytułu czynszu
dzierżawnego,
prawo do czynszu z tytułu umowy najmu
lokalu,
służebności gruntowe,
prawo do miejsca na cmentarzu.
Prawa rzeczowe
Postanowienie EKPCz z 7.9.1995 r. w
sprawie Gradin p. Szwecji
przywileje, w tym prawo do łowienia
ryb, łowiectwa, wypasu bydła oraz
zbierania drewna i chrustu,
właścicieli w stosunku do
nieruchomości sąsiednich.
Prawa rzeczowe
ETPCz (w odróżnieniu do wielu
porządków krajowych) do własności
w rozumieniu art. 1 Protokołu nr 1
zalicza niektóre kategorie praw
osobistych, wynikające zarówno ze
stosunków cywilnoprawnych, jak i ze
stosunków publicznoprawnych.
Prawa osobiste
roszczenia (spełniające określone warunki)
wynikające z umów, czynów
niedozwolonych oraz z bezpodstawnego
wzbogacenia, a także udziały i akcje w
spółkach oraz papiery wartościowe,
prawa wynikające ze stosunku pracy (prawo
do ochrony przed zwolnieniem z pracy i
poziomu świadczeń, prawo do
wynagrodzenia.
Prawa osobiste wynikające ze
stosunków prywatnoprawnych
Prawa te muszą przyznawać
wyłączne prawo korzystania z nich
przez uprawnionego oraz posiadać
określoną wartość ekonomiczną.
Prawa osobiste wynikające ze
stosunku publicznoprawnego
Prawa/interesy wynikające z systemu
ubezpieczeń społecznych państwa
roszczenia restytucyjne, „mające na
celu odzyskanie przez uprawnionego
wcześniej odebranego mu przez
państwo mienia”.
Prawa osobiste wynikające ze
stosunku publicznoprawnego
prawa zdobyte w toku wykonywania zawodu
i prowadzenia działalności gospodarczej, a
więc zdobytą klientelę i goodwill (renomę,
dobrą sławę),
różnego rodzaju koncesje, pozwolenia i
licencje,
prawa własności intelektualnej - prawa
autorskie, patenty, prawa wydawców, znaki
towarowe i inne prawa wyłączne, np. wzory
przemysłowe
Prawa na dobrach
niematerialnych
Postanowienie ETPCz z 25.1.2000 r.
w sprawie Ian Edgar (Liverpool) Ltd.
p. Zjednoczonemu Królestwu.
Za chronione art. 1 w orzecznictwie
strasburskim uznawano np. prawo do
klienteli zbudowanej wskutek własnej
pracy księgowego, prawo dzierżawcy
do klienteli prowadzonego kina.
Prawa na dobrach
niematerialnych
„Nie naruszają natomiast art. 1 środki
zmniejszające rentowność/zyskowność
pewnych zawodów, jak na przykład:
adwokata świadczącego pomoc prawną z
urzędu, który nie otrzymuje pełnego
wynagrodzenia” (postanowienie EKPCz z
1.4.1970 r. w sprawie X. p Niemcom),
urzędnika celnego z powodu zniesienia
granic celnych między państwami UE
Prawa na dobrach
niematerialnych
Rozmiar działalności wykonywanej w
ramach wolnych zawodów, która jest
przedmiotem ryzyka działalności
gospodarczej, nie stanowi własności.
Podobnie tytuł szlachecki uznawany
w Hiszpanii, który nie mam sam w
sobie wartości pieniężnej -
postanowienie EKPCz z 28.10.1999 r.
p. Hiszpanii
Prawa na dobrach
niematerialnych
We wcześniejszym orzecznictwie nie
uznawano za własność praw, interesów lub
roszczeń wynikających z przyznawanych
przez władze publiczne koncesji, pozwoleń
lub licencji na prowadzenie działalności
gospodarczej lub wykonywanie zawodu
(wolnego) – por. wyrok ETPCz z 23.10.1985
r. w sprawie Bentham p. Niderlandom.
Prawa na dobrach
niematerialnych
W wyroku z 7.7.1989 r. w sprawie The Traktorer
AB p. Szwecji ETPCz przyjął, że koncesja na
podawanie piwa, wina i innych napojów
alkoholowych w ramach prowadzenia restauracji
Le Cardinal stanowi własność w rozumieniu art. 1.
Interesy gospodarcze związane z prowadzeniem
restauracji są własnością, a posiadanie koncesji
stanowi jeden z podstawowych warunków
prowadzenia działalności przez skarżącą spółkę, a
cofnięcie koncesji ma niekorzystny wpływ na
reputację i wartość restauracji (§ 53)
Prawa na dobrach
niematerialnych
Orzeczenie Wielkiej Izby z 11 I 2007 r. w
sprawie Anheuser-Busch Inc. przeciwko
Portugalii
„Marka handlowa mienia w rozumieniu art.
1 protokołu nr 1, ale dopiero po ostatecznej
rejestracji wniosku zgodnie z regułami
obowiązującymi w danym państwie.
Wcześniej zarejestrowany ma jedynie
nadzieję na uzyskanie takiego mienia,
nie korzysta więc z ochrony prawnej”.
Prawa na dobrach
niematerialnych
Pojęcie „mienia” nie ogranicza się do „istniejącego
mienia”, ale może obejmować również aktywa, w
tym roszczenia, w związku z którymi skarżący
może twierdzić, że ma przynajmniej uprawnione
oczekiwania skutecznego korzystania z prawa
majątkowego. Takie uprawnione oczekiwanie musi
mieć wystarczającą podstawę w prawie
krajowym”. Co do zasady art. 1 dotyczy tylko
własności (mienia) istniejącej.
Orzeczenie Izby z 29 III 2010 r. w sprawie Depalle
przeciwko Francji, skarga nr 34044/02,
Uprawnione oczekiwanie
„W określonych okolicznościach uprawnione
oczekiwanie uzyskania aktywów może
korzystać z ochrony przewidzianej w tym
przepisie. Warunkiem jest istnienie w prawie
krajowym wystarczającej do tego podstawy,
np. ustalonego orzecznictwa sądów
krajowych”.
Orzeczenie Wielkiej Izby z 11 I 2007 r. w
sprawie Anheuser-Busch Inc. przeciwko
Portugalii
Uprawnione oczekiwanie
Orzeczenie Wielkiej Izby z 6 X 2005 r.
w sprawie Draon przeciwko
Francji, skarga nr 1513/03
ograniczenie w drodze ustawy
możliwości uzyskania odszkodowania
związanego z inwalidztwem dziecka
Uprawnione oczekiwanie
Art. 1 Protokołu nr 1 chroni roszczenia
o charakterze pieniężnym pod
warunkiem jednak, że takie roszczenie
rzeczywiście istnieje.
Uprawnione oczekiwanie
„Przyszłe dochody, także długi stanowią
własność w rozumieniu art. 1 tylko wtedy,
gdy stanowią otrzymane wynagrodzenie lub
gdy istnieje egzekwowalne roszczenie o te
dochody”
postanowienie EKPCz z 5.7.1994 r. w
sprawie Storksen p. Norwegii). Warunkiem
jest legitymowanie się przez skarżącego
stosownym rozstrzygnięciem sądu.
Uprawnione oczekiwanie
„Istnienie długu potwierdzone wiążącym i
wykonalnym orzeczeniem sądu wyposaża
beneficjenta wyroku w legitymowane
oczekiwania, że dług zostanie zapłacony i
stanowi własność beneficjenta, w rozumieniu
art. 1. Uchylenie takiego wyroku jest
równoznaczne z ingerencją w spokojne
wykonywanie prawa własności”
wyrok ETPCz z 28.10.1999 r. w sprawie
Brumărescu p. Rumunii, par. 74; z 3.4.2008 r.
w sprawie Ponomaryov p. Ukrainie, par. 43.
Uprawnione oczekiwanie
Natomiast „roszczenie adwokata o
wynagrodzenie opłat i kosztów sądowych stanowi
własność, w rozumieniu art. 1, nie tylko wtedy,
gdy zostaną one przyznane bezpośrednio
adwokatowi orzeczeniom sądu, lecz także
wówczas, gdy na podstawie przepisów krajowych
o opłatach adwokackich klient ponosi koszty
każdej czynności adwokata podjętej w jego
imieniu w toczącym się postępowaniu” (wyrok
ETPCz z 19.10.2000 r. w sprawie Amruosi p.
Włochom, § 21 i 24), A. Wróbel, op. cit., s. 488.
Uprawnione oczekiwanie
„Roszczenia wtedy nie stanowią
własności, w rozumieniu art. 1, gdy
faktycznie nie powstały, ponieważ
nie zostały spełnione wymagane
prawem krajowym przesłanki”.
Uprawnione oczekiwanie
Art. 1 Protokołu nie gwarantuje
prawa do stania się właścicielem,
stąd też skarżący musi wykazać, że
przysługuje mu odpowiedni tytuł
prawny.
Wymóg istnienia własności
Trybunał stwierdził na przykład w
przypadku zamieszkiwania w lokalu
bez tytułu prawnego do niego.
Brak „istniejącej
własności”
Gdy skarżący domagał się uzyskania
określonego zysku.
„przyszłe dochody stanowią własność jedynie
wtedy, gdy zostały już uzyskane lub też, gdy
istnieje uzasadnione roszczenie ich nabycia”.
Dotyczy to w szczególności zysków z
działalności zawodowej lub gospodarczej, które
jeśli nie zostały już uzyskane lub nie istnieje
prawnie uzasadnione roszczenie ich nabycia,
nie stanowią mienia w rozumieniu art. 1”.
Wyrok w sprawie Marckx
Brak „istniejącej
własności”
W sprawie Stretch p. Zjednoczonemu Królestwu –
„skarżący wydzierżawił grunty od władzy na
dwadzieścia dwa lata w zamian za roczną rentę
dzierżawną z możliwością odnowienia dzierżawy na
dalszy okres i zgodnie z umową dzierżawy wzniósł na
tych gruntach wiele budynków przeznaczonych dla
przemysłu lekkiego (…), które poddzierżawił.
Trybunał uznał, że skarżący ma legitymowane
oczekiwania odnośnie do odnowienia umowy
dzierżawy, a to z kolei musi być kwalifikowane dla
celów art. 1 jako element praw właścicielskich w
ramach dzierżawy (zob. wyr. ETPCz z 24.6.2003 r., par.
35).
Wymóg „istnienia
własności”
Sprawy (roszczenia cywilnioprawne)
zawisłe, w tym sensie, że nie zapadły
jeszcze wyroki lub wyroki
prawomocne, stanowią majątek, w
rozumieniu art. 1
wyrok ETPCz z 9.12.1994r. w sprawie
Stran Greek Refineries i Stratis
Andreadis p. Grecji, par. 58-62).
Wymóg „istnienia
własności”
Trzy podstawowe zasady ochrony prawa
własności, tj.
zasada poszanowania własności,
dopuszczalności pozbawiania własności
dopuszczalności kontroli korzystania z
własności,
Dwie ostatnie zasady stanowią odstępstwo
od pierwszej.
Struktura art. 1 Protokołu nr 1 (rodzaje naruszeń prawa własności)
Związek zasad
Pierwszą zasadę Trybunał uznaje za
samodzielną kategorię ingerencji w
prawo do poszanowania mienia.
Struktura art. 1 Protokołu nr 1
(rodzaje naruszeń prawa własności)
Szerokie pojęcie pozbawienia własności
Autonomiczne wobec pojęć prawa
krajowego - wywłaszczenie, nacjonalizacja
czy socjalizacja
pozwala na kwalifikowanie jako pozbawienie
własności także innych (poza formalnym
wywłaszczeniem) środków ingerujących w
prawo do poszanowania mienia.
Pozbawienie własności
Formy pozbawienia własności - w
szczególności nacjonalizacja i
wywłaszczenie.
Zdaniem ETPCz, nacjonalizacja
stanowi środek gospodarczy o
charakterze ogólnym (sprawa
Lithgow przeciwko Zjednoczonemu
Królestwu, § 143).
Pozbawienie własności
„Zbliżonymi formami pozbawienia
własność są sprzedaż przymusowa i
rozczłonkowanie własności”.
(rozczłonkowanie własności – przy
restrukturyzacja gruntów rolnych związana
z tymczasowym transferem własności, por.
sprawa Poiss przeciwko Austrii, 23 IV 1987
r., § 64, Erkner i Hofauer przeciwko Austrii
z 23 IV 1987 r., § 74
Pozbawienie własności
Pozbawienie własności w ujęciu art. 1
ust. 1 zd. 2 Protokołu nr 1 rozumiane
jest w orzecznictwie strasburskim
jako odebranie przedmiotu własności
i pozbawienie właściciela uprawnień
(atrybutów) składających się na
prawo własności.
Wywłaszczenia de iure
Przymusowe przeniesienie własności
może nastąpić na rzecz państwa
bądź osoby trzeciej (podmiotu
prywatnego), jednakże zawsze
wskutek władczych działań państwa
przynoszących taki skutek.
Wywłaszczenia de iure
Warunkiem uznania danej ingerencji za
pozbawienie własności w ujęciu ust. 1 zd. 2
art. 1 jest:
sytuacja przymusowego i pełnego odjęcia
prywatnych praw majątkowych poprzez akt
państwowy i przyznanie ich państwu lub – o ile
służy to interesowi publicznemu – podmiotowi
prywatnemu
istnienie bezpośredniego i wystarczającego związku
przyczynowego pomiędzy pozbawieniem własności
a kwestionowanym działaniem państwa;
definitywność utraty pozycji własnościowej.
Wywłaszczenia de iure
Przymusowe przeniesienie własności
na inną osobę może jednak w pewnych
okolicznościach stanowić uprawniony
środek służący interesowi
publicznemu. W związku z tym odebranie
własności w realizacji uprawnionej polityki
społecznej, ekonomicznej lub innej może
leżeć w interesie publicznym, nawet jeśli
cała społeczność bezpośrednio jej nie używa
ani z niej nie korzysta.
Odjęcie własności na korzyść
osoby prywatnej
W sprawie Bramelid i Malström przeciwko Szwecji
chodziło o zmianę prawa spółek poprzez którą
akcjonariusze większościowi uzyskali opcję
zakupu udziałów akcjonariuszy
mniejszościowych.
Wprawdzie Komisja nie uznała pozbawienia
własności, niemniej wyprowadziła jednak ogólnie, że
pobawieniem własności objęte są środki, za pomocą
których państwo dla realizacji interesu publicznego
sięga po określone dobra własnościowe lub
upoważnia do tego inne podmioty (decyzja z 12 X
1982 r., nr 8588/79 i 8589/79). – s. 28
Odjęcie własności na korzyść
osoby prywatnej
Wyrok sprawie James i inni
zmiana systemu dzierżawy przez
rząd partii pracy w 1967 r. - w wyniku
tzw. „Leasehold Reform Act” dwuletni
dzierżawcy uzyskali prawo opcję
nabycia własności, którą mogli
przymusowo wyegzekwować wobec
wydzierżawiajacwego.
Odjęcie własności na korzyść
osoby prywatnej
Od wyroku w sprawie James w
ugruntowanym orzecznictwie uznaje
się, że przymusowe przeniesienie
własności z jednej osoby prywatnej
na inna osobę prywatną może
stanowić legitymowany środek do
wspierania interesu publicznego.
Odjęcie własności na korzyść
osoby prywatnej
Pod pojęciem „pozbawienia” własności w
rozumieniu art. 1 Protokołu nr 1 należy
rozumieć wszystkie przypadki, w których
własność poprzez akt państwowy, wiążący
zarówno formalnie, jak i materialne, zostaje
przeniesiona na inny podmiot niezależnie od
tego, czy następuje to w formie ustawy,
aktu administracyjnego czy umowy
prywatnoprawnej. Por. wyrok w sprawie
Lithgow, § 107.
Pojęcie pozbawienie
własności
W sprawie Święte Monastery przeciwko
Grecji Trybunał stwierdził formalne
przeniesienie własności na państwo, mimo
że nie weszło ono faktycznie w
posiadanie nieruchomości. Trybunał
uznał to za nieistotne, ponieważ zgodnie z
ustawodawstwem krajowym w każdym
czasie możliwe było wydanie zarządzenia
administracyjnego. Wyrok z 9 XII 1994 r.
w sprawie Święte Monastery przeciwko
Grecji, nr 13092/87.
Pojęcie pozbawienie
własności
środek gospodarczy o charakterze
ogólnym,
państwo zachowuje duży margines
swobody
niedopuszczalna byłaby
nacjonalizacja bez odszkodowania,
nie musi to być odszkodowanie pełne
Nacjonalizacja
wyrok w sprawie Lithgow i inni w
kontekście brytyjskiej ustawy
nacjonalizacyjne z 1977 r., nacjonalizującej
niektóre przedsiębiorstwa przemysłu
lotniczego i stoczniowego.
W skardze do ETPCz skarżący nie
kwestionowali samej nacjonalizacji, ale
przyjęty w ustawie system kompensacji.
Odszkodowanie nie obejmowało pełnej
wartości znacjonalizowanych przedsiębiorstw.
Nacjonalizacja
Trybunał uznał, że nacjonalizacji nie
można traktować tak jak innych
postaci pozbawienia własności.
Jak podkreślił, jest to środek
ekonomiczny o charakterze
ogólnych, w przypadku którego
państwu przysługuje szeroki
margines oceny.
Wyrok w sprawie Lithgow i inni, §
143.
Nacjonalizacja
Upaństwowienie, zwłaszcza dużych
przedsiębiorstw jest procesem bardziej
skomplikowanym, a państwo znając lepiej
warunki lokalne aniżeli sąd międzynarodowy
powinien mieć szeroki margines oceny przy
ustaleniu wysokości odszkodowania.
Trybunał może wypowiadać się na ten
temat, tylko gdy uzna, że państwo
przekroczyło szeroki margines oceny.
Wyrok w sprawie Lithgow i inni, § 122.
Szeroki margines oceny w przypadku nacjonalizacji
Wyroki dotyczące nacjonalizacji
przeprowadzonych w LATACH 70-tych w
Portugalii
Wyrok z 11 I 2000 r. w sprawie Almeida
Garrett, Mascarenhas Falcao i inni p.
Portugalii
Wyrok z 19 II 2004 r., skarga nr 52662/99 w
sprawie Jorge Nina Jorge i inni p. Portugalii
Wyrok z 4 XI 2004 r., skarga nr 61009/00 w
sprawie Geraldes Barba p. Portugalii
Nacjonalizacja
Zakres zastosowania art. 1 ust. 1 zd.
2 Protokołu nr 1 wykracza poza
formalne pozbawienie własności.
Obejmuje także inne skrajne wypadki
odmowy poszanowania mienia.
Wywłaszczenie de facto
Przypadki, w których prawo własności
nadal formalnie przysługuje właścicielowi,
ale stopień ingerencji państwa w
swobodne korzystanie z atrybutów
właścicielskich ze względu na jego skalę i
skutki (całkowite pozbawienie możliwości
wykonywania uprawnień) można
przyrównać do faktycznego
wywłaszczenia.
Wywłaszczenie de facto
Środki, w przypadku których nie dochodzi
wprawdzie do transferu własności na rzecz
państwa lub podmiotu prywatnego, ale których
skutki są równoważne z formalnym zniesieniem
pozycji własnościowych i dotykają właściciela tak
samo jak wywłaszczenie formalne, są traktowane
także w kategoriach pozbawienia własności jako
tzw. wywłaszczenie de facto .
Por. wyrok z 18 II 1991 r., nr 12033/86 w sprawie
Fredin przeciwko Szwecji, § 42, a także wyrok z 21
VII 2005 r. w sprawie Străin przeciwko Rumunii,
skarga nr 57001/00,
Wywłaszczenie de facto
Wojskowa okupacja nieruchomości i jej
wykorzystywanie na cele marynarki
wojennej oraz miejsce wypoczynku dla
oficerów powodująca, że właściciel nie
mógł ani korzystać ani rozporządzać swoją
nieruchomością, chociaż nie został
formalnie pozbawiony własności.
Wyrok w sprawie Papamichalopoulos
przeciwko Grecji, § 45.
Wywłaszczenie de facto
W tej sprawie trzy działki skarżących zostały
przyłączone do strefy wojskowej, w związku z czym
zażądali ich wywłaszczenia. Władze nie odpowiedziały, a
następnie po 8 latach (między 1983-2001), powołując się
na upływ 20-letniego terminu zasiedzenia wystąpiły do
sądu z wnioskiem o stwierdzenie, że własność
skarżących przeszła na Skarb Państwa bez
odszkodowania. W reakcji na faktyczne wywłaszczenie
wystąpili do sądu, który potwierdził faktyczne wywłaszczenie i
zasądził odszkodowanie wraz z odsetkami w ustawowej
wysokości oraz postanowił o formalnym przejęciu gruntów na
Skarb Państwa. „Później skarżący żądali naliczenia odsetek
według stawki maksymalnej stosowanej w przypadku długów
publicznych. Wypłacone odszkodowanie zostało powiększone,
jednak tylko o niższe od nich odsetki ustawowe”,
Wywłaszczenie de facto
Za faktyczne pozbawienie własności w
sprawie Hentrich przeciwko Francji Trybunał
uznał prawo pierwokupu, które francuska
ustawa przyznała urzędowi finansowemu w
odniesieniu do nieruchomości, które zostały
sprzedane poniżej ich wartości rynkowej.
Wyrok z 22 IX 1994 r., nr 13616/88, § 34.
Wywłaszczenie de facto
W sprawie Vasilescu przeciwko Rumunii wieloletnie
zatrzymanie bezprawnie zajętych złotych monet
rumuńskiego banku narodowego, pomimo
stwierdzenia, że konfiskata dokonana w 1966 r. było
niezgodna z prawem.
Trybunał wyraźnie uznał za wywłaszczenie de facto
z uwagi na utratę możliwości dysponowania i braku
skutecznej pomocy ze strony krajowych urzędów i
sądów.
Wyrok z 22 V 1998 r., nr 27053/95 w sprawie
Vasilescu przeciwko Rumunii, § 53.
Wywłaszczenie de facto
W sprawie Brumarescu przeciwko Rumunii
skarżący, którego dom rodzinny został zajęty w
wyniku nacjonalizacji w 1950 r. uzyskał uprawnione
oczekiwanie zwrotu, którego podstawą był wyrok
uznany później za niezgodny z prawem.
Uchylenie tego wyroku przez Sąd Najwyższy
Rumunii Trybunał zakwalifikował jako pozbawienie
własności, ponieważ skarżącego ponownie
pozbawiono możliwości korzystania i
rozporządzania jego nieruchomością.
Wyrok z 28 X 1990 r., nr 28342/95 w sprawie
Brumarescu przeciwko Rumunii, § 77.
Wywłaszczenie de facto
W sprawie Zwierzyński działania organów państwa
opóźniających moment restytucji mienia, pomimo
wyroku NSA stwierdzającego niezgodność z
prawem pozbawienia własności i przywracającego
ex tunc prawo do własności skarżącego po jego
ojcu uznał za „naruszenie prawa skarżącego do
poszanowania jego mienia w rozumieniu drugiego
zdania pierwszego paragrafu art. 1 Protokołu nr 1”
(a więc pozbawienie własności).
Wyrok z 19 VI 2001 r. w sprawie Zwierzyński
przeciwko Polsce.
Wywłaszczenie de facto
W sprawie Străin przeciwko Rumunii
Trybunał zakwalifikował jako pozbawienie mienia
sytuację, w której z jednej strony sąd krajowy
(apelacyjny) potwierdził prawo do całości mienia
(znacjonalizowanej nieruchomości budynkowej)
z uwagi na niezgodność z prawem decyzji
nacjonalizacyjnej z 1950 r., a z drugiej strony
wyłączył ostatecznie możliwość zwrotu
wcześniej sprzedanego mieszkania znajdującego
się w budynku podlegającym restytucji.
Wywłaszczenie de facto
O ile właściciel posiada jeszcze istotne
możliwości korzystania i rozporządzania
swoją własnością, nawet ingerencja istotnie
obciążająca jej wartość nie stanowi jeszcze
wywłaszczenia de facto.
Dopiero w razie utraty możliwości
korzystania i rozporządzania przedmiotem
własności lub jej całkowitej utraty Trybunał
przyjmuje istnienie wywłaszczenia
faktycznego.
Wywłaszczenie de facto
Konstrukcję tę stosuje zatem bardzo
restrykcyjnie, a więc jedynie wtedy, gdy
związek między właścicielem a jego
własnością całkowicie się zakończył i został
nieodwracalnie zerwany. Ponadto, po
stronie dotkniętych ingerencją musi
istnieć uzasadnione zaufanie w
kontynuację korzystania z własności
wolnego od ograniczeń wskutek
państwowych środków ingerencji.
Wywłaszczenie de facto
Z uwagi na ostatnią z wymienionych
przesłanek Trybunał nie stwierdził na
przykład wywłaszczenia de facto w sprawie
Tre Traktörer przeciwko Szwecji dotyczącej
pozbawienia pozwolenia na wyszynk
alkoholu w związku z prowadzeniem
restauracji. Wyrok z 7 VII 1989 r., 10873/84
w sprawie Tre Traktörer Aktiebolag
przeciwko Szwecji, § 55.
Wywłaszczenie de facto
W sprawie Fredin przeciwko Szwecji,
cofnięcie koncesji na wydobycie żwiru, na
której utrzymanie skarżący nie mógł
liczyć, nie może być uznane za
równoważne z wywłaszczeniem, ponieważ
właściciel dysponował pozostałymi
możliwościami korzystania z nieruchomości.
Wyrok z 18 II 1991 r., nr 12033/86 w
sprawie Fredin przeciwko Szwecji, § 43.
Wywłaszczenie de facto
W sprawie Depalle przeciwko Francji dotyczącej
nakazania skarżącym rozbiórki domu
wybudowanego na gruncie leżącym na
wybrzeżu należącym do kategorii morskiej
własności publicznej, którego zajmowanie przez
skarżącego było uwarunkowane stosownymi
zezwoleniami (przedłużanymi sukcesywnie),
nie stwierdził sytuacji wywłaszczenia
faktycznego. Uznał, że zezwolenia na
zajmowanie gruntu należy uznać za
środek kontroli korzystania z własności.
Wywłaszczenie de facto
W sprawie Pine Valley przeciwko Irlandii
dotyczącej uchylenia zgody na
przemysłową rozbudowę nieruchomości
stwierdził wprawdzie, że skarżący kupił tę
nieruchomość w zaufaniu do tego zezwolenia,
niemniej pozostały mu także inne, np. rolnicze
możliwości korzystania z nieruchomości.
Wartość nieruchomości znacznie spadła, ale
nie stała się całkowicie bezwartościowa.
Wyrok z 29 XI 1991 r., nr 12742/87, § 56.
Wywłaszczenie de facto
W sprawie Sporrong i Lönnrot
właściciel w wyniku wydania zezwolenia na
wywłaszczenie i trwający latami zakaz
budowy poniósł uszczerbek w jego prawach
w stosunku do nieruchomości,
Trybunał nie stwierdził działania podobnego
do wywłaszczenia, ponieważ w dalszym ciągu
po stronie skarżących istniała możliwość
korzystania i dysponowania nieruchomością.
Wyrok w sprawie Sporrong i Lönnroth, § 63.
Wywłaszczenie de facto
W sprawie Skibiński przeciwko Polsce nie
uznał za wywłaszczenie faktyczne trwającej
latami blokady przedsięwzięcia
budowlanego wskutek przeznaczenia
gruntów skarżących w wyniku zmian w
planach zagospodarowania przestrzennego
pod wywłaszczenie, ale jedynie za tzw.
„inną” („pozostałą”) ingerencję. Wyrok z 14
XI 2006 r., nr 52589/99, § 79 i n.
Wywłaszczenie de facto
W sprawie Bugajny przeciwko Polsce
brak zgody władz na wywłaszczenie gruntu
pod budowę drogi publicznej i wypłatę
odszkodowania, a w konsekwencji
zobowiązanie do wybudowania drogi,
poniesienia kosztów związanych z jej
budową i utrzymaniem oraz znoszenia
przeznaczenia gruntu do użytku
publicznego, nie stanowi wywłaszczenie
de facto
Wywłaszczenie de facto
Trybunał stwierdził mianowicie, że sytuacja
skarżących jest lepsza niż w przypadku
sprawy greckiej, ponieważ „nie zostali oni
całkowicie pozbawieni możliwości czerpania
korzyści ze swojej własności”, natomiast
negatywnie ocenił ingerencję władz w tej
sprawie w świetle zasady pierwszej ust. 1
zd. 1 art. 1 Protokołu.
Wyrok z 6 XI 2007 r., skarga nr 22531/05, §
60 i 73.
Wywłaszczenie de facto
Za porównywalnej do wywłaszczenia Trybunał
nie uznawał także ingerencji w postaci
ustawowego obniżenia stawek czynszu najmu
(np. w sprawie Mellacher przeciwko Austrii
dotyczącej ustawowego obniżenia stawek
czynszu do poziomu poniżej 20% pierwotnej
stawki czynszu czy w sprawie Hutten-Czapskiej
dotyczącej tzw. czynszu regulowanego).
Wyrok z 19 XII 1989r., nr 10522/83 i inne
przeciwko Austrii.
Wyrok z 19 VI 2006 r., nr 350014/97 .
Wywłaszczenie de facto
W praktyce Trybunał odwołuje się często do
pierwszej zasady w sytuacji, gdy działania
ze strony państwa dotykają w sposób
szczególny w istoty prawa własności,
niemniej Trybunał nie uznaje takiej
ingerencji za porównywalnej ze skutkami
formalnego wywłaszczenia, ponieważ
właściciel mógł w dalszym ciągu korzystać i
dysponować swoją własnością.
„Pozostałe” ingerencje w prawo
własności
Działania, które w różny sposób służyć miały
jako wstępny etap dla późniejszych, ale
ostatecznie nie podjętych wywłaszczeń
(potencjalnych), których legalność została z
góry uznana przez władze krajowe:
tymczasowe przeniesienie własności związane ze
scalaniem gruntów,
wieloletnia odmowa zapewnienia właścicielowi
dostępu do nieruchomości poprzez czynności
faktyczne podejmowane przez władze państwowe;
odmowa ponownego objęcia w posiadanie
wydzierżawionej nieruchomości.
„Pozostałe” ingerencje w prawo
własności
potencjalne wywłaszczenia, dotykające istoty prawa
własności, a zarazem nie stanowiące w ocenie ETPCz
ani pozbawienia własności ani kontroli korzystania z
niej:
w sprawie Sporrong and Lönnroth odnośnie oceny
zgodności z art. 1 zezwolenia na wywłaszczenie w
dowolnie wybranym momencie przez miasto
Sztokholm,
w sprawie Phocas przeciwko Francji (wyrok z 24 IV
1996 r., skarga nr 17869/91) w związku z koniecznością
przeniesienia miejsca prowadzenia działalności
gospodarczej w związku z grożącym potencjalnym
wywłaszczeniem, utrzymującym się przed dziesiątki lat.
„Pozostałe” ingerencje w prawo
własności
Wyrok w sprawie Loizidou przeciwko Turcji z
18 XII 1996 r., skarga nr 15318/89, choć
uwzględniając kryteria pozbawienia
własności przyjmowane przez ETPCz,
utrzymującą się przez ponad 16 lat odmowę
dostępu do nieruchomości można było
uznać za wywłaszczenie faktyczne.
„Pozostałe” ingerencje w prawo
własności
Pod pojęciem regulowania korzystania z
własności w znaczeniu art. 1 ust. 2 należy
rozumieć środki władcze, które zakazują lub
nakazują określonego korzystania z
własności. Umocowanie państwa do
regulowania korzystania z własności jest
wyrazem socjalnej funkcji własności.
Zakres dopuszczalnych ograniczeń
prawa własności (kontrola korzystania z
własności
Termin ten, nawet gdy w konkretnych
okolicznościach dochodzi do utraty własności
nie może być jednak utożsamiany z jej
pozbawieniem w rozumieniu art. 1 ust. 1 zd. 2
Protokołu nr 1.
Regulacja, która wprawdzie prowadzi do
utraty tytułu własności, jednak służy jedynie
przeprowadzeniu regulacji korzystania z
własności (np. zajęcie przedmiotu
własności) kwalifikowana jest jako
wchodząca w zakres art. 1 ust. 2.
Zakres dopuszczalnych ograniczeń
prawa własności (kontrola korzystania z
własności
Ograniczenia wynikające z planowania przestrzennego
jak zakazy budowy,
nakaz rozbiórki nielegalnie wzniesionej budowli,
uchylenie pozwolenia na budowę,
władcze ingerencje w działalność gospodarczą, np. odebranie
koncesji na określone formy korzystania z nieruchomości,
środki ochrony najemcy.
Wyrok z 28 II 2006 r., nr 47473/99 Hellborg przeciwko
Szwecji, § 45.
Wyrok z 8 XI 2005 r., nr 4251/02, w sprawie Silba przeciwko
Malcie, § 35.
Wyrok z 29 XI 1991 r., nr 12742/87 w sprawie Pine Valley
Developments Ldt i inni przeciwko Irlandii, § 56.
Zakres dopuszczalnych ograniczeń
prawa własności (kontrola korzystania z
własności
odmowa zezwolenia na zamieszkanie we
własnym domu – decyzja z 8 II 1978 r., nr
7456/76 Wiggings przeciwko Wielkiej
Brytanii;
ustawowe obniżenie dopuszczalnej wysokości
czynszu z tytułu najmu – wyrok w sprawie
Mellacher, § 44 czy Hutten-Czapska, § 145;
ustawowe przeszkody w eksmisji z lokalu –
wyrok z 28 IX 1995 r., nr 19133/91 w sprawie
Scollo przeciwko Włochom, § 27;
Zakres dopuszczalnych ograniczeń prawa
własności (kontrola korzystania z własności
przeszkody w zakresie wykonania wyroku
eksmisji – wyrok z 21 IX 2001 r., nr
68880/08 w sprawie Schrimer przeciwko
Polsce, § 33 (odrzucenie skargi na
eksmisję); ustawowe ograniczenie
wypowiedzenia lokalu na własny użytek –
wyrok z 21 XI 1995 r., nr 18072/91 w
sprawie Velosa Barrelto przeciwko
Portugalii, § 35.
Zakres dopuszczalnych ograniczeń prawa
własności (kontrola korzystania z własności
Pozbawienie własności w świetle art. 1 ust. 1
zd. 2 Protokołu nr 1 jest dopuszczalne jeśli
dany środek podjęty przez państwo został
podjęty
po pierwsze, w interesie publicznym,
po drugie, na warunkach przewidzianych
przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi
zasadami prawa międzynarodowego (wymóg
legalności ingerencji)
po trzecie, z zachowaniem wymogu
proporcjonalności
Kryteria usprawiedliwienia ingerencji w prawo własności
Niezależnie od klasyfikacji ingerencji w
prawo własności są one dopuszczalne w
razie spełnienia trzech kumulatywnych
warunków: 1.następują w zgodzie z
ustawą, 2. leżą w interesie publicznym, 3.
są proporcjonalne, tj. istnieje sprawiedliwa
równowaga między ogólnym interesem
społeczeństwa a prawem podstawowym
skarżącego.
Kryteria usprawiedliwienia
ingerencji w prawo własności
Zgodnie z art. 1 pozbawienie własności
może nastąpić „na warunkach określonych
w ustawie”, co oznacza, że państwo
może dla tego rodzaju ingerencji
stosować tylko „ustawy”.
Koniecznie jest istnienie i przestrzeganie
odpowiednio dostępnych i dostatecznie
określonych przepisów prawnych.
Wymóg legalności pozbawienia własności
Nie jest przy tym konieczna ustawa w znaczeniu
formalnym.
Pojęcie „law” and „loi” zgodnie z wykładnią
Trybunału stanowi zarówno prawo pisane, jak
niepisane. Trybunał uznaje bowiem, że należy
uwzględniać różnice źródeł prawa w
poszczególnych systemach prawnych (zwłaszcza
systemu common law)
Wyrok z 26 IV 1976 r., nr 6538/74 w sprawie
Sunday Times przeciwko Wielkiej Brytanii, § 47,
wyrok z 2 VIII 1984 r., nr 8691/79 w sprawie
Malone przeciwko Wielkiej Brytanii, § 66.
Wymóg legalności pozbawienia
własności
„Samo istnienie podstawy prawnej w
prawie krajowym nie wystarcza
jednak do spełnienia wymagań
zasady legalności, znaczenie ma
tutaj jakość przepisów mających
zastosowanie”.
Wymóg legalności pozbawienia
własności
Regulacja musi być dla wszystkich, których
dotyczy dostępna i wystarczająco dokładna i
przewidywalna dla jej adresatów, co do tego
w jakim zakresie ma do nich zastosowanie.
wyrok w sprawie Hentrich, z 22 IX 1994r. ,
nr 13616/88, § 42, wyrok z 24 V 2005 r. w
sprawie Sildedzis przeciwko Polsce, nr
45214/99, § 48.
Wymóg legalności pozbawienia
własności
Dwa wymogi, tj.
zgodność norm, na których opiera się
pozbawienie własności z wewnętrznym
porządkiem prawnym państwa, w tym
także z postanowieniami konstytucji
dostateczna dostępność, precyzyjność i
przewidywalność.
Wymóg legalności pozbawienia
własności
W ramach testu legalności stosownie do
okoliczności danej sprawy Trybunał bada
także, czy pozbawienie własności
nastąpiło zgodnie z ogólnymi zasadami
prawa międzynarodowego, które
„chronią obywateli państw trzecich (…)
przed arbitralnym wywłaszczeniem, a w
wypadku zgodnego z prawem
wywłaszczenia, gwarantują im
odszkodowanie za utratę własności”.
Wymóg legalności pozbawienia
własności
Zgodnie z brzmieniem Protokołu nr 1
pozbawienie własności wymaga wykazania
interesu publicznego (ust. 1 zd. 2), zaś
uregulowanie korzystania z własności „musi
pozostawać w zgodzie z interesem ogółu”
(ust. 2).
Także Trybunał podkreśla, że między tymi
pojęciami nie ma zasadniczej różnicy.
Wymóg istnienia interesu publicznego
Szeroki margines oceny państw w
ocenie istnienia interesu publicznego
Szerokie pojęcie interesu publicznego
Wymóg istnienia interesu
publicznego
Jak się wskazuje, Trybunał nie może tym
samym wiążąco określić co służy interesowi
publicznemu przy ukształtowaniu porządku
gospodarczego i majątkowego.
Ustawodawca krajowy musi mieć możliwość
społecznej i gospodarczej oceny interesu
publicznego lub interesu ogółu,
władze krajowe są do takiej oceny lepiej
przygotowane.
Wymóg istnienia interesu
publicznego
Po drugie, Trybunał podkreśla, że pojęcie
„interesu publicznego” jest z natury
szerokie.
Orzeczenie z 15 III 2007 r. w sprawie
Velikovi i inni przeciwko Bułgarii, skargi nr
43278/98, 45437/99, 48014/99 i inne, M. A.
Nowicki, Wybór orzeczeń 2007, s. 264.
Wymóg istnienia interesu
publicznego
W przeciwieństwie do warunkowych
praw zawartych w artykułach od 8
do 11 EKPC nie istnieje żadna
wyczerpująca lista „uzasadnionych
celów” dla ograniczenia praw: ich
ograniczenia muszą być po prostu
wprowadzane w „interesie
publicznym”.
Wymóg istnienia interesu
publicznego
swoiste domniemanie istnienia
legitymowanego interesu
publicznego,
Trybunał nie stwierdził, że
pozbawienie własności nastąpiło
w interesie publicznym
Wymóg istnienia interesu
publicznego
Spektrum interesów uznanych przez
ETPCz za interes publiczny jest
szerokie i obejmuje:
np. sprawiedliwy podział korzyści
gospodarczych (wyrok w sprawie James, §
44),
wspieranie sprawiedliwości społecznej,
poprawa infrastruktury
zadośćuczynienie bezprawiu wyrządzonemu
w okresie komunizmu
Wymóg istnienia interesu
publicznego
Podstawową regułą w ocenie dopuszczalności
środków pozbawiających własności stanowi
zasada proporcjonalności.
Zasada ta mieści w sobie dwa wymogi, tj.
zachowania rzetelnej równowagi między
ochroną prawa własności a potrzebami
społeczeństwa (wspólnoty)
istnienia rozsądnego (racjonalnego) związku
pomiędzy środkiem pozbawiającym własności
a celem, do realizacji którego dąży państwo
Zasada proporcjonalności ingerencji (wymóg sprawiedliwej
równowagi)
Czy właścicielowi przysługiwało godne
ochrony zaufanie zachowania własności w
niezmienionym stanie?
Nie ma to miejsca, jeśli:
skarżący już w momencie uzyskania własności
miał wiedzę o możliwości państwowej ingerencji
lub był ostrzeżony, że są wobec niego
przewidywalne lub mogą zostać zastosowane
lub jeśli interes właścicielski już ze swej istoty
zawierał pewien element ryzyka, które
urzeczywistniało się poprzez środki państwowe.
Zasada proporcjonalności
ingerencji
Sprawiedliwą równowagę osłabia trwanie
ewentualnej niepewności co do
dalszego losu własności (Sporring i
Lönnroth, § 73, Matos i Silva przeciwko
Portugalii, § 92, Almeida Garrett i inni
przeciwko Portugalii, § 54) i ewentualne
wsteczne środków państwowych (np.
wyrok w sprawie Pressos Compania Naviera
S.A. i inni przeciwko Belgii, § 39 i następne).
Zasada proporcjonalności
ingerencji
Wyraźny obowiązek odszkodowawczy
nie został wyraźnie przewidziany w
treści art. 1 PD nr 1 i nie wynikał
także wprost ze wskazania w tym
przepisie na „ogólne zasady prawa
międzynarodowego”.
Wymóg kompensacji w przypadku pozbawienia własności i jej
wysokość
Natomiast Trybunał w sprawie Sporrong i
Lönnroth uznał odszkodowanie jako element
zapewnienia równowagi w ramach testu
proporcjonalności ingerencji.
Uznał, że sprawiedliwa równowaga może
być zachowana tylko w razie
zagwarantowania odszkodowania (§ 73).
Wymóg kompensacji
Wysokość odszkodowania powinna
pozostawać „w odpowiednim stosunku do
wartości” wywłaszczonego dobra (§ 121), co
implikuje, że nie zawsze konieczne
(wymagane) jest pełne odszkodowanie.
Wysokość odszkodowania zależy raczej od
rozsądnego i sprawiedliwego wyważenia
interesów.
Wymóg kompensacji
Realizacja legitymowanych interesów, jak
np. reformy gospodarcze lub społeczne
może zdaniem Trybunału uzasadniać
odszkodowanie poniżej wartości rynkowej
wywłaszczanego dobra. Publiczny interes
mógłby zatem czynić koniecznym
odszkodowanie poniżej wartości rynkowej.
Wymóg kompensacji
W przypadku brytyjskiego upaństwowienia
przemysłu lotniczego i stoczniowego
Trybunał stwierdził, że standard
odszkodowania w przypadku nacjonalizacji
może być inny niż w pojedynczych
przypadkach pozbawienia własności, o ile w
pozostałym zakresie zostanie zapewniona
sprawiedliwa równowaga (Lithgow, § 121
i139).
Wymóg kompensacji
W przypadku środków, które dotyczą
dużej liczby osób Trybunał przyjął
niższe wymogi odnośnie wysokości
odszkodowania aniżeli w przypadku
środków indywidualnych.
Wymóg kompensacji
Art. 1 nie gwarantuje prawa do pełnego
odszkodowania, a wyjątkowo nawet
usprawiedliwiony może być jego zupełny
brak, niemniej w ramach test
proporcjonalności bada każdorazowo, czy
kwoty, których w danym przypadku można
było oczekiwać pozostawały w rozsądnej
proporcji.
Wymóg kompensacji
Zdaniem ETPC dla oceny, czy w konkretnym
przypadku zachowano właściwą równowagę
między interesem publicznym i prywatnym,
istotny jest także moment wypłaty
odszkodowania.
Wymóg kompensacji
W takich przypadkach różnica wysokości
odszkodowania w chwili wywłaszczenia i
jego faktycznej zapłaty wynika wyłącznie z
zaniedbań organów prowadzących
wywłaszczenie (por. wyroki w sprawach
Akkus v. Turcja, 1997, oraz Aka v. Turcja,
1998). (por. też wyrok w sprawie Almeida
Garrett, Mascarenhas Falcao i inni przeciwko
Portugalii).
Wymóg kompensacji
„Naruszenie własności Trybunał upatruje
również w sytuacji, gdy odszkodowanie
wypłacono z istotną zwłoką i bez odsetek,
które pokrywałyby wysokość inflacji”
(sprawa Pembe i inni p. Turcji, wyrok z 21 VII
2005 r., § 20).
Wymóg kompensacji
W związku z odszkodowaniem Trybunał
dopatrzył się np. naruszenia sprawiedliwej
równowagi w przypadku schematycznego
odszkodowania za wywłaszczenie bez
uwzględnienia indywidualnych okoliczności i
utraty wartości (wyrok z 15 XI 1996 r., nr
19385/92 w sprawie Katikardis przeciwko
Grecji, § 49)
Wymóg kompensacji
W odniesieniu zaś do cudzoziemców
obowiązek zapłaty odszkodowania wynika z
„ogólnych zasad prawa
międzynarodowego”.
zasady te stosuje się wyłącznie przy
odszkodowaniach dla osób nie będących
obywatelami danego państwa. Zostały one
bowiem wprowadzone specjalnie w tym celu
i nie dotyczą w żaden sposób traktowania
przez państwo własnych obywateli.
Wymóg kompensacji
ETPCz uznaje, że w zgodzie z art. 14
Konwencji (zakaz dyskryminacji) możliwe
jest zróżnicowanie pozycji własnych
obywateli cudzoziemców. Ci ostatni mogą
ubiegać się nawet o wyższe odszkodowanie
aniżeli obywatele danego państwa.
Odszkodowanie należy się cudzoziemcom
nawet, gdy obywatele danego państwa
zostali go pozbawieni.
Wymóg kompensacji