Metodologiczna charakterystyka 

antropologii oraz problemy 

praktyki badawczej i 

zastosowanie wyników badań.

Przedmiotem badań antropologii są rozmaite 
społeczeństwa kulturowo różniące się między sobą. 
Dziś antropologia interesuje się społeczeństwami 
dużymi, rozwiniętymi strukturalnie, zaczyna 
ujawniać się specyfika metodologiczna tej 
dyscypliny, a zaciera się specyfika przedmiotowa. 
Claude Levi-Strauss porządkuje antropologię, 
wyróżniając w niej poddyscypliny wg poziomu 
ogólności twierdzeń: 

• Etnografia – badania ściśle opisowe i monograficzne;
• Etnologia – ogólniejszy poziom twierdzeń 

porównawczych, międzykulturowych;

• Antropologia – poziom najwyższy, poziom twierdzeń 

ogólnych.

To trzy fazy tego samego procesu 
poznawczego, który rozpoczyna się 
obserwacją terenową, następnie przechodzi 
przez fazę porównawczych generalizacji, by 
wreszcie dojść do twierdzeń natury ogólnej. 

Wyróżniamy dwa nurty w badaniach 
antropologicznych. Pierwszy nurt, 
reprezentowany jest jako podejście 
historyczne (wielu wiąże go z historią 
naturalną i określa jako podejście 
partykularystyczne i relatywistyczne) oraz 
nurt scjentystyczny (inni określają go jako 
uogólniający, mechanistyczny, procesualny). 

Te dwa nurty są traktowane jako odrębne style 
uprawiania antropologii, wymagające różnych 
procedur metodologicznych, bądź jako dwa ściśle 
ze sobą sprzężone i wzajemnie uzupełniające się 
sposoby analizy tej samej rzeczywistości. 

Alfred Kroeber twierdzi: „Dane mogą być 
bezpośrednio rozpatrywane tak, jak się 
przedstawiają same lub też możemy się starać 
dotrzeć poprzez nie do związanych z nimi 
procesów. Na tej podstawie nauki są albo 
historyczne i tylko przypadkowo dotyczą 
mechanizmów lub też są ahistoryczne i całkowicie 
poświęcają się określeniu mechanizmów zjawisk”.

Podejście historyczne 

(partykularystyczne)

• Kierunek dominujący w antropologii;
• Przedstawiciele: Franz Boas (Ameryka), Bronisław Malinowski 

(Europa); uczniowie Boasa:  Alfred L. Koeber, Ruth Benedict, 
Ralph Linton;

• Ma  wiele cech charakterystycznych dla historii naturalnej. 

Zainteresowanie konkretnymi zjawiskami, sytuacjami czy 
procesami. Pytania o przyczyny są stawiane tylko i wyłącznie w 
odniesieniu do określonego zjawiska, które pragnie opisać i 
zrozumieć;

• U podłoża przeradzania się praktyki badawczej w stanowisko 

metodologiczne leżało dążenie do możliwie jak najgłębszego 
wniknięcia w życie i kulturę badanej zbiorowości przez całkowite 
zanurzenie się w środowisku będącym przedmiotem obserwacji;

• Odkrycie specyfiki różnych kultur było podstawą rozumienia 

faktu zróżnicowania kulturowego, wykształciło też właściwą 
postawę ogólną w badaniach nad zróżnicowaniem kulturowym;

• Stanowisko relatywistyczne (Franz Boas) 

– poszczególne kultury to odrębne całości 
mające własny styl, geniusz, wzór, 
konfiguracje. Kultury to zamknięte 
całości. 

• Dwa odrębne etapy procedury badawczej: 

Etap pierwszy (szczegółowe badania 
kolejnych kultur z uwzględnieniem 
konkretnego kontekstu. Celem 
rekonstrukcja plemiennych kultur i ich 
historii); Etap drugi (porównywanie 
konkretnych historii plemiennych, celem 
formułowanie ogólnych praw rozwoju 
kulturowego). 

• Bronisław Malinowski: zalecał 

skoncentrowanie się na szczegółowym 
badaniu konkretnych społeczeństw z 
uwzględnieniem ich specyfiki. 

•

Krober – twórca koncepcji opisowej integracji danych: 
wiązanie w logiczne schematy całości nazywanych 
wzorami. Uzyskuje je za pomocą analizy danych 
wynikających z opisu ściśle historycznego. Opis konkretu;

•

Evans-Pritchard i Kroeber: opisowa integracja danych to 
procedura badawcza polegająca na typologicznym, 
kontekstowym, czyli rozumiejącym, opisie konkretnego 
zjawiska. Rozumienie uzyskuje się dzięki odniesieniu do 
zjawisk podobnych w innych zbiorowościach.

•

Antropologia nie jest nauką ścisłą, bo zajmuje się 
rzeczywistością, która jest powtarzalna tylko w bardzo 
niewielu o bardzo ogólnych aspektach. Poza tym operuje 
danymi jakościowymi, bardzo rzadko zaś ilościowymi;

Nurt ten dostarczył ogromnej masy 
informacji na temat bogactwa 
różnych kultur, odmienności i 
zróżnicowań form adaptacji do 
środowiska wśród zbiorowości 
ludzkich. Umożliwił wniknięcie w 
poszczególne kultury, stwarzając 
szansę badania kultur niejako od 
wewnątrz. 

Nurt scjentystyczny

• Jest dziś reprezentowany w antropologii 

słabiej  niż w przeszłości;

• Badacze o orientacji scjentystycznej 

zakładają, że wszystkie monograficzne 
badania szczegółowe zmierzają lub powinny 
zmierzać ku nadrzędnemu celowi, którym jest 
tworzenie teorii ogólnych;

• Antropologowie w tym nurcie nie ograniczają 

swoich ambicji do opisu oderwanych faktów, 
czy konkretnych zespołów faktów (kultur).

• Większość antropologów wyznaje możliwość, a 

nawet konieczność wzorowania antropologii na 
modelu nauk ścisłych;

• Do badaczy nastawionych na realizację 

scjentystycznego programu badań w 
antropologii należał np. Alfred Radcliffe-Brown, 
który poszukiwał związków np. między 
miejscem zamieszkania pary po ślubie, a 
zaleceniem wzajemnego unikania się teściowej 
i zięcia. 

• Kolejnym przedstawicielem jest Leslie White, 

autor słynnego prawa ewolucji opierającego się 
na kryterium energii absorbowanej z otoczenia 
i przetworzonej przez system kultury. 

• Claude Levi-Strauss widzi przyszłość 

antropologii w stosowaniu wzorów 
nauk przyrodniczych (odwołuje się on 
do prac Marcela Maussa); 

• Dla badaczy scjentystycznych 

charakterystyczne jest stosowanie 
metody porównawczej, która cechuje 
się sięganiem do rozmaitych kultur, 
stosowaniem indukcji do uzyskania 
pełnego materiału do uogólnień. 

• Jednym z kryteriów dojrzałości nauk w 

sensie science jest zdolność 
kumulowania wiedzy. 

ANALIZA FAKTÓW.

•Dane antropologa: 

- dane, którymi dysponuje antropolog, to zachowania jednostek ludzkich, 
ich sposoby odczuwania i przezywania;

- pierwotnymi i zasadniczymi danymi są wypowiedzi i zachowania;

•Metoda porównawcza: 

- polega na porównywaniu materiałów pochodzących z różnych, 
odmiennych kulturowo społeczeństw;

- jest ona obecna w nurcie historycznym, np. w procedurach kontekstu 
międzykulturowego potrzebnego do konstruowania podstawowych pojęć;

- w nurcie scjentystycznym była ona stosowana jako sposób wykrywania 
cech kulturowych absolutnie uniwersalnych, czyli występujących we 
wszystkich znanych nam zbiorowościach

.

TECHNIKI BADAŃ.

• Metoda terenowa: 

- polega ona na długotrwałym i bezpośrednim 
kontakcie badacza z przedmiotem badań;

- obserwacja bezpośrednia jest dla 
antropologa niezbędna m.in. dlatego, że 
przedmiotem jego badań są zbiorowości obce 
mu kulturowo w podstawowych kulturach 
myślenia, odczuwania i oceniania. 

• Badanie kultury poprzez jednostki: 

- badanie zbiorowości małych liczebnie 
umożliwia kontakt z poszczególnymi jej 
przedstawicielami;

- Ruth Benedict twierdzi, że w 
społeczeństwach pierwotnych cała kultura 
zamyka się bez reszty w doświadczeniach 
poszczególnych jej uczestników, czyli, że 
badając doświadczenia wybranej jednostki, 
możemy poznać kulturę zbiorowości, której 
jest ona przedstawicielem. 

• Element subiektywny w badaniach 

antropologicznych: 

- są nim cechy badacza: zespół czynników, 
którymi wyjaśnić można rozbieżności w 
badaniach tej samej populacji, społeczeństwa 
na ten sam temat;
- odmienność cech osobistych badaczy 
powoduje powstanie odmiennych obrazów tej 
samej kultury 
-  odmienne spojrzenia na kulturę =  BADANIA 
PRYWATNE; 
- odmienne obrazy = 
ZINDYWIDUALIZOWANE.

Specyfika technik antropologicznych 
wiąże się z tradycją bezpośrednich 
badań terenowych, długiego 
kontaktu badacza z badanymi, 
nacisku na poznawanie jednostek i 
poszukiwanie w nich realizacji całej 
kultury patrzenia - jeśli to tylko 
możliwe - na rzeczywistość 
kulturową od jej wnętrza, czyli ze 
współczynnikiem humanistycznym.

Problemy praktyki badawczej i 

zastosowanie wyników badań.

Etyczne problemy antropologii: 

Problemy powstają na etapie wyboru 
przedmiotu badań, ich prowadzenia 
oraz praktycznego stosowania 
wyników. 

Wybór przedmiotu badań.

• Motywacja: 

- intelektualna (ciekawość), 
-  ideologiczna (temat jest „palący”, pilny do 
zbadania przez badacza). 

- Antropologia przedmiotu (połączenie dwóch 
motywacji przedstawionych wyżej, idealizacja 
kultury której nie znamy, do której chcielibyśmy 
należeć, być jej cząstką, kultury egzotyczne) 
- Poznawczo-ideologiczna (zachwyt dla cywilizacji 
zachodniej z pełną jej akceptacją i przewidywaniem 
jej świetlanej przyszłości).

• Cel: uzasadnienie jakieś ogólnej tezy, 

sprawdzenie techniki badania 
terenowego, czy też metody 
podporządkowania faktów ;

• Wybór: zawsze kryją się wartości 

bardziej lub mniej świadome. Nie ma 
badania pozbawionych 
wartościowania przez badacza. 
Człowiek poddawany jest badaniu, 
nawet gdy tego nie chce. Człowiek = 
badany przedmiot. 

Procedura badawcza.

PROBLEM: 

•  ochrona prywatności życia badanych - 

trudno zachować anonimowość (Antropolog 
bada na ogół małe społeczności); 

•  etyka antropologa: tajemnice, tradycje w 

kulturach skrywane dla osób obcych (np. 
praktyki związane z inicjacją, tajne 
stowarzyszenia) Antropolog zadaje sobie 
pytanie : wnikać? Chociaż wie że nie 
powinien. 

•

Leo Simmons ujawnił tajemnice obrzędów 
Indian Hopi w mediach w celu wydobycia 
jeszcze głębszych, szerszych informacji. Reakcja 
Indian: smutek i podziw dla sprytu antropologa; 

•

przekupstwo: pieniądze, rzeczy wartościowe dla 
danej kultury, lub przekonanie o ważności 
sprawy informatorów antropologa; 

•

tworzenie nowych wersji mitów na użytek 
badacza - czasem celowe fałszerstwo;

•

sama obecność antropologa sprawia, że ludność 
badana zachowuje się nienaturalnie.