Podstawowe zasady 

udzielania pierwszej 

pomocy przedlekarskiej 

przy urazach układu 

kostnego 

złamania

Definiuje się jako przerwanie ciągłości kości po zadziałaniu urazu 
przekraczającego granicę elastyczności tkanki kostnej.
Dzielimy je na:

1. Zamknięte,
2. Otwarte,

• Objawy złamania:
1.

Znaczna bolesność w miejscu urazu nasilająca się przy dotykaniu i 
wszelkich próbach ruchu,

2.

Niemożność poruszania złamaną kończyną,

3.

Zmiana zarysu kości, znaczna w złamaniach z przemieszczeniem kości,

4.

Przy złamaniach kręgosłupa- dodatkowo czasem porażenie kończyn 
górnych i dolnych,

5.

Przy złamaniu żeber- ból przy każdym oddechu, a także kaszel i ucisk 
na klatkę piersiową

6.

Przy złamaniu miednicy- ból przy siadaniu i przy każdej próbie wstania.

Pierwsza pomoc przy

 złamaniach

1.

Założyć jałowy opatrunek na ranę (w przypadku złamania 
otwartego),

2.

Unieruchomić złamaną kończynę stosując zasadę 
unieruchamiania dwóch sąsiadujących ze złamaniem stawów (np. 
przy złamaniu kości przedramienia: staw nadgarstkowy i staw 
łokciowy) – do unieruchamiania kończyn należy stosować 
specjalne szyny druciane Kramera, a przy ich braku inne środki 
np. chusty trójkątne, bandaże,

3.

Przy złamaniu kończyn górnych, podudzia i żeber chorego można 
przenosić i przewozić w pozycji siedzącej,

4.

Przy złamaniu uda, miednicy i kręgosłupa tylko w pozycji leżącej,

5.

Przy złamaniu kręgosłupa chory musi być ułożony na twardym 
podłożu np. deski, drzwi itp.,

6.

Podać środki przeciwbólowe

7.

Zapewnić transport do lekarza.

Zwichnięcia

To trwałe przemieszczenia powierzchni stawowych kości 
wewnątrz stawu. Zwichnięciu często towarzyszy uszkodzenie 
torebki stawowej, przerwanie lub naciągnięcie wiązadeł torebki 
stawowej.

• Objawy zwichnięcia:
1. Ostry ból występujący w stawie,
2. Zniekształcenie stawu
3. Zniesienie lub ograniczenie ruchu w stawie

Pierwsza pomoc przy zwichnięciach

1.

Przyłożyć zimny okład na zwichnięty staw (np. z acetonu),

2.

Unieruchomić go za pomocą szyny i opaski,

3.

Podać środki przeciwbólowe,

4.

Przewieść chorego do lekarza ( przy zwichnięciu stawów 
kolanowego, biodrowego i skokowego – w pozycji leżącej).

Skręcenia

Krótkotrwałe przemieszczenie powierzchni stawowych kości 
wewnątrz stawu. Do skręceń dochodzi najczęściej podczas 
gwałtownych, nieprawidłowych ruchów w stawach. Najczęściej 
skręceniu ulegają stawy skokowy i kolanowy.

• Objawy skręceń:
1. Obrzęk stawu,
2. Często pojawia się krwawy wylew (zasinienie) w okolicach stawu,
3. Ograniczona ruchomość kończyny,
4. Bolesność.

Pierwsza pomoc przy 

skręceniach

1.

Unieruchomienie stawu wraz z kośćmi za pomocą szyny i 
bandaża elastycznego lub chusty trójkątnej w takiej pozycji jak 
przybiera poszkodowany,

2.

Na uszkodzone miejsca przykłada się również zimne okłady,

3.

Podać środki przeciwbólowe

4.

Konsultacja lekarska.

Złamanie kończyn 

górnych

Z reguły unieruchamia się, stosując środki podręczne. Można 

np. wykorzystać temblak z chusty trójkątnej lub ubiór 
poszkodowanego, podwijając bluzkę, sweter do góry na zgiętą w 
stawie łokciowym i ułożoną w poprzek klatki piersiowej kończynę 
górną.

Unieruchomienie 

złamanego 

ramienia

Złamanie kończyn 

dolnych

Wymaga unieruchomienia obłożeniowego. Rzadko kiedy złamana noga 
układa się w wyproście. Często bywa wykręcona, podwinięta itp., a 
przemieszczenie jej może się przyczynić do dalszych uszkodzeń i 
wpłynąć na pogorszenie stanu poszkodowanego. Dlatego uszkodzone 
kończyny dolne obkłada się przedmiotami, które mogą je 
ustabilizować. Natomiast gdy jest konieczny transport 
poszkodowanego, należy kończyny dolne unieruchomić. Można do tego
 celu wykorzystać deseczki, narty itp., pamiętając o
 tym, że należy je obłożyć miękkimi tkaninami
 np. ręcznikiem, szlem szczególnie w okolicach
 stawów. Jeżeli nie ma sztywnych przedmiotów
 wówczas należy obłożyć uszkodzoną nogę 
zrolowanym kocem i przymocować do niej w kilku
 miejscach zdrową. Trzeba pamiętać o zachowaniu
 szczególnej ostrożności.

Złamanie żeber

Występuje najczęściej wskutek bezpośredniego urazu, np. 

ciosu lub upadku na klatkę piersiową. Charakterystyczną cechą 
tego złamania jest ostry (występujący w miejscu zranienia) ból, 
nasilający się przy oddychaniu, płytki oddech i przyjęta przez 
poszkodowanego pozycja. Poszkodowanego transportuje się w 
pozycji półsiedzącej. Rękę po uszkodzonej stronie należy 
unieruchomić, pod kolana należy podłożyć zrolowany koc, aby 
zapobiec przesuwaniu się nóg.

Złamanie miednicy

Typowymi objawami złamania miednicy są:
1.

 ból w podbrzuszu,

2.

Brak możliwości wstania i wyprostowania się,

3.

Wstrząs (jeśli zostaną uszkodzone naczynia krwionośne).
Poszkodowanego nie należy przemieszczać.

W pierwszej pomocy stosuje się unieruchomienie 

ułożeniowe. Pod kolana podkłada się zrolowany koc, a okolice 
lędźwi wypełnia się tkaniną. Głowę należy  unieść, odchylić do 
tyłu i odwieść w bok w celu udrożnienia dróg oddechowych.

Złamanie żuchwy

• Objawy:
1.

silny ból oraz obrzęk, powodujący niemożność połykania śliny, 

2.

trudności mowy, utrudnienie oddychania, a nawet całkowite 
zablokowanie górnych dróg oddechowych,

3.

Często występują dodatkowe obrażenia w postaci wybitych 
zębów, ran jamy ustnej i warg. 

•

Pierwsza pomoc:

1.

poszkodowanego układamy w pozycji siedzącej, aby pozwolić na 
swobodne wypływanie śliny i krwi.

Złamanie sklepienia 

czaszki

•

Objawy:

1.

Silny ból głowy,

2.

Najczęściej rana na głowie (czoło lub część owłosiona 
głowy).

•

Pierwsza pomoc:

1.

ułożenie rannego w taki sposób, aby nie uszkodzić 
dodatkowo rany,

2.

staramy się ograniczyć jego ruchy,

3.

wzywamy pogotowie,

Złamanie kręgosłupa

• Objawy:
1.

Uskok lub skręcenie prawidłowej krzywizny kręgosłupa,

2.

Utrata kontroli ruchów kończyn,

3.

Uczucie mrowienia lub płonięcia,

4.

Zaburzenia w oddawaniu moczu lub stolca,

5.

Ból w klatce piersiowej,

6.

Zaburzenia oddychania.

•

Pierwsza pomoc:

1.

Chorego z urazem kręgosłupa nie powinno się ruszać. Jeżeli trzeba 
go wynieść z miejsca gdzie uległ wypadkowi, w żadnym wypadku 
nie wolno unosić go za głowę i biodra lub barki i biodra, lecz należy 
użyć prowizorycznych noszy, na które należy do delikatnie 
przesunąć. Nie wolno przekładać chorego z noszy na nosze aż do 
chwili zbadania go przez specjalistę w szpitalu i ewentualne 
wykonanie zdjęcia rtg. W razie konieczności przeniesienia chorego 
na inne nosze czynność ta powinna być wykonana przez kilka osób 
podtrzymujących chorego pod głowę, kark, klatkę piersiową, okolicę 
lędźwiową, miednicę i uda. Dalsza pomoc, unieruchomienie na czas 
przewiezienia należy do lekarza.

Zwichnięcie stawu 

łokciowego

Rozpoznaje się po zniekształceniu okolicy stawu łokciowego i 

przymusowym ułożeniu kończyny w zgięciu. Urazowi towarzyszy 
silny ból, nasilający się przy próbie wykonania ruchu obrotowego, 
obrzęk, zasinienie.

• Pierwsza pomoc:

Uszkodzoną kończynę należy unieruchomić przez zastosowanie 
temblaka i przymocowanie drugą chustą do klatki piersiowej. 
Przedramię trzeba ułożyć w zgięciu, dłonią zwróconą do klatki 
piersiowej.

Zwichnięcie stawu 

biodrowego

Objawia się silnym bólem, niemożnością wykonywania ruchów 

w stawie oraz nieprawidłowym ułożeniem kończyny.
W zwichnięciu tylnym kończyna ustawia się w zgięciu tak, że leży 
kolanem na udzie nogi zdrowej.
 W zwichnięciu przednim noga jest lekko zgięta w kolanie i 
odwiedziona na bok.

• Pierwsza pomoc:

Polega na unieruchomieniu  obłożeniowym kończyny w 
istniejącej, przymusowej pozycji. Następnie wzywamy pogotowie, 
transport przypadkowy może być niebezpieczny.

Zwichnięcie stawu 

barkowego

Można podejrzewać na podstawie ramienia, które staje się 

kanciaste. Wyrostek barkowy sterczy przez mięśnie. 
Poszkodowany nie może wykonywać żadnego ruchu w stawie, a 
ponadto odczuwa silny ból.

• Pierwsza pomoc:

Należy unieruchomić kończynę za pomocą dwóch chust 
trójkątnych. Nie wolno wkładać wałka z tkaniny do dołka 
pachowego. 

Zwichnięcie żuchwy

Jest następstwem bezpośredniego zadziałania siły. Może do 

tego dojść przy nadmiernym otwieraniu ust (głębokie ziewanie, 
śmiech itp.). Zwichnięcie rozpoznaje się po tym, że szczęka dolna 
jest przesunięta bocznie względem szczęki górnej (nierówny 
zgryz). Mówienie jest utrudnione, a przesuwaniu szczęką 
towarzyszy ból.  Jeżeli w okolicy brody wystąpi krwawienie, 
wówczas trzeba wykonać opatrunek procowy.  Niezbędna jest 
pomoc lekarska, ponieważ narastający w obrębie stawu obrzęk 
może doprowadzić do niedrożności dróg oddechowych.

Zwichnięcia sródręczno-paliczkowe

• Objawy:
1.

Bolesny obrzęk

2.

Niemożność wykonywania ruchów w uszkodzonym stawie.

Przyczyną zwichnięć może być silne uderzenie, np. podczas gry 
w piłkę lub bójki.

•

Pierwsza pomoc:

1.

Unieruchomienie, częściowo zgiętą w pieść dłoń należy ułożyć 
na wałku z waty lub gazy i dopiero umocować na temblaku. 
Unieruchamiając się nie prostuje dłoni.