PODSTAWY PRAWA I EKONOMII
POJĘCIE, GAŁĘZIE I ŹRÓDŁA PRAWA W
POLSCE
PODSTAWY PRAWA I EKONOMII
POJĘCIE, GAŁĘZIE I ŹRÓDŁA PRAWA W
POLSCE
ORGANIZACJA ZAJĘĆ
Konsultacje – środa, godz. 10:00, s. 232
Gmach Główny
Literatura:
J.Jabłońska-Bonca „Podstawy prawa dla
ekonomistów”
D. Begg „Mikroekonomia”, „Ekonomia”
POJĘCIE PRAWA
Prawo to termin wieloznaczny, różny sens pojęcia
zależnie od dziedziny w której jest używane.
Prawo to zespół norm (reguł postępowania)
ustalonych lub uznanych przez państwo i
zabezpieczonych przymusem państwowym.
Prawo to też wynik prawotwórczej działalności
organów państwowych.
Prawo to system norm reglamentujących
postępowania ludzie nie jedyny (moralność, religia)
ale sformalizowany i dysponujący przymusem !
SYSTEMY PRAWA
Prawo stanowione- to jednostronny i władczy akt decyzyjny podjęty przez organ
państwa, a z jego upoważnieniem, np. przez samorząd powstaje akt prawodawczy, który
składa się z przepisów prawa, które kierowane są do podmiotów prawa i zawierają
określone sposoby zachowania się.
Adresaci są w przepisach określani ogólnie, np. przedsiębiorcy, osoby fizyczne,
przedsiębiorcy prawa handlowego, a także ogólnie określane są sposoby zachowania
się. Konsekwencją w prawie stanowionym jest hierarchia źródeł prawa. Akty prawne są
zróżnicowane pod względem ich mocy prawnej, np. Konstytucja, która ma najwyższą
moc prawną, a zasady wyrażone w Konstytucji są konkretyzowane w ustawach i aktach
wykonawczych, np. w rozporządzeniach.
Prawo precedensowe – występuje w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych.
Polega to na tym, że prawo nie tylko jest tworzone w formie prawa stanowionego, ale w
formie precedensu prawotwórczego.
Precedens prawotwórczy ma charakter konkretny i polega na tym, że sąd podejmuje
konkretną indywidualną decyzję w określonej sprawie, chociaż w obowiązujących
przepisach prawa stanowionego nie ma podstaw do jej wydania lub też podstawy te są
niedostatecznie określone. Sąd formułuje zasadę rozstrzygnięcia i ta zasada powinna
być w przyszłości podstawą rozstrzygania spraw podobnych.
GAŁĘZIE PRAWA
1.
Prawo konstytucyjne (reguluje ustrój
państwa, prawa i obowiązki obywateli oraz
strukturę naczelnych organy państwa)
podstawowy akt Konstytucja.
2.
Administracyjne (reguluje strukturę
organów administracji publicznej ,stosunki
obywatel-urząd państwowy, jego cechą jest
nierównorzędność podmiotów), wiele ustaw
np. o samorządzie terytorialnym, policji.
3.
Finansowe (reguluje gospodarkę
finansową państwa w tym budżet i podatki)
np. ustawy o podatku dochodowym.
GAŁĘZIE PRAWA
1.
Cywilne (jego cechą jest równorzędność
podmiotów, reguluje stosunki majątkowe
podmiotów prawa np. umowy, spadki) kodeks
cywilny.
2.
Rodzinne( reguluje instytucję małżeństwa, opieki,
kuratela, oraz pochodzenie dzieci) kodeks rodzinny
i opiekuńczy.
3.
Pracy (reguluje prawa i obowiązki pracodawców i
pracowników) kodeks pracy.
4.
Karne (ustala czyny zabronione i kary za nie)
kodeks karny.
5.
Handlowe/gospodarcze (organizacja i
prowadzenie działalności gospodarczej, spółki)
kodeks spółek handlowych.
POJĘCIE NORMY PRAWNEJ
To elementarna cząstka prawa.
Reguła zachowania.
To wypowiedź językowa zawierająca
zasadę powinnego zachowania, w pełni
rozwinięta zawiera hipotezę,
dyspozycję i sankcję.
BUDOWA NORMY PRAWNEJ
KONCEPCJA TRÓJCZŁONOWA.
HIPOTEZA-określa warunki w jakich adresatowi coś
czynić jest nakazane, zakazane, dozwolone.
DYSPOZYCJA-określa rodzaj zachowania
nakazanego, zakazanego,
dozwolonego( najważniejsza część).
SANKCJA-określa rodzaj dolegliwości (ujemnych
konsekwencji) za naruszenie dyspozycji (nie tylko
kara w prawie karnym !).
PRZEPIS PRAWNY
Jest to najmniejsza jednostka
redakcyjna aktu normatywnego.
Każdy akt normatywny składa się z
przepisów (artykuły, paragrafy,
punkty).
Każda norma jest przepisem lecz nie
każdy przepis jest normą !!!
Normy wyrażają treść
obowiązującego prawa zaś
przepisy są tylko formą wyrażania
tej treści.
RÓŻNICA MIĘDZY NORMĄ PRAWNĄ A PRZEPISEM
Norma prawna jest to reguła, zasada postępowania,
podstawowa cząstka prawa. Normy prawne mogą być imperatywne
czyli bezwzględnie obowiązujące, a każde odstępstwo od
nakazanego sposobu postępowania jest naruszeniem prawa. Normy
mogą być też dyspozytywne; dają one możliwość wejścia w
określone postępowanie, pozostawiają stroną swobodę w układaniu
stosunków umownych.
Przepis prawa jest to postać redakcyjna normy prawnej. Przepis
prawa stanowi samodzielną całość redakcyjną fragmentu aktu
prawnego. W przepisach prawnych zakodowane są normy prawne.
Dany przepis prawa nie musi zawierać całej normy, lecz jej
elementy. Dopiero zespół przepisów pozwala na odkodowanie
normy. Przepisem prawa jest: artykuł, paragraf, ustęp, punkt, litera.
ŹRÓDŁA PRAWA W RP
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa
Rzeczypospolitej Polskiej są:
Konstytucja,
ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe
rozporządzenia.
TWORZĄ hierachiczny system- niższego szczebla nie
mogą zawierać przepisów sprzecznych z wyższym !
Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy
administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień
zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego
obowiązujące na obszarze działania tych organów
KONSTYTUCJA
Konstytucja jest najwyższym prawem
Rzeczypospolitej Polskiej. Przepisy Konstytucji
stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja
stanowi inaczej(art.8).
Określa zakres podstawowych praw i wolności
człowieka oraz zasady organizacji i funkcjonowania
władzy publicznej.
Obecnie z 2 kwietnia 1997.Uchwala Zgromadzenie
Narodowe.
UMOWY MIĘDZYNARODOWE
Umowy zawiera RM a ratyfikuje Prezydent.
Umowa międzynarodowa ratyfikowana za
uprzednią zgodą Sejmu (np. sojusze
wojskowe polityczne, obciążenia finansowe)
ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli
ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
.
ROZPORZĄDZENIE
Rozporządzenia są wydawane przez
organy wskazane w Konstytucji (np.
RM, ministrowie), na podstawie
szczegółowego upoważnienia
zawartego w ustawie i w celu jej
wykonania
OGŁASZANIE PRAWA
Warunkiem wejścia w życie ustaw, ratyfikowanych
umów międzynarodowych, rozporządzeń oraz aktów
prawa miejscowego jest ich ogłoszenie.
Podstawowymi organami publikacyjnymi są Dziennik
Ustaw RP, Monitor Polski i wojewódzkie dzienniki
urzędowe.
W Dzienniku Ustaw ogłasza się: Konstytucję, ustawy,
rozporządzenia, ratyfikowane umowy
międzynarodowe.
Akty normatywne ogłaszane w dziennikach
urzędowych wchodzą w życie po upływie czternastu
dni od dnia ich ogłoszenia, chyba, że dany akt
normatywny określi inny termin.
CZŁONKOWSTWO W UE
Prawo europejskie w znaczeniu prawa Unii Europejskiej wyodrębniania dwa
podstawowe rodzaje źródeł prawa tj. pierwotne i pochodne(wtórne).
Prawo pierwotne obejmuje przede wszystkim Traktaty wraz z ich protokołami
i załącznikami.
Pochodne prawo europejskie obejmuje akty normatywne organów
wspólnotowych wydane na podstawie upoważnień wynikających z Traktatów.
Do podstawowych form prawa wtórnego należą wymienione w art.
249 TWE rozporządzenie, dyrektywa i decyzja.
Za jedno ze źródeł prawa europejskiego uznaje się też tzw. ogólne
zasady prawa np. zasadę prymatu (żaden przepis prawa wewnętrznego nie
ma pierwszeństwa przed prawem wspólnotowym) , bezpośredniości.
Po akcesji 1 maja 2004 do Unii Europejskiej elementem systemu
źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Polsce jest także
prawo europejskie !
ROZPORZĄDZENIE
Rozporządzenie stanowi instrument ujednolicania
prawa w danej dziedzinie na obszarze całej UE.
Rozporządzenia mają zastosowanie ogólne i
obowiązują we wszystkich swoich częściach oraz
stosuje się je bezpośrednio w każdym państwie
członkowskim (tj. bez wprowadzania do systemu
krajowego).
DYREKTYWA
Głównym celem dyrektyw nie jest unifikacja
prawa, ale zbliżenie (harmonizacja) legislacji.
Dyrektywy są wiążące pod względem
zamierzonego celu dla każdego państwa
członkowskiego, do którego są skierowane.
Pozostawiają jednak władzom krajowym wybór
formy i metod włączenia do systemu prawa
krajowego.
Dyrektywy należy w określonym w nich terminie
wprowadzić do prawa krajowego(implementować)
np. uchwalając ustawę.
PROCES LEGISLACYJNY
Inicjatywa ustawodawcza przysługuje
posłom, Senatowi, Prezydentowi
Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów oraz
grupie co najmniej 100 tys. obywateli.
Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech
czytaniach.
Sejm uchwala ustawy zwykłą większością
głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów, chyba że
Konstytucja przewiduje inną większość.
PROCES LEGISLACYJNY
Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy może ją
przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić
odrzucenie jej w całości.
Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia
przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku
Ustaw.
Przed podpisaniem ustawy Prezydent może wystąpić do
Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie
zgodności ustawy z Konstytucją. Jeżeli Prezydent
Rzeczypospolitej nie wystąpił z wnioskiem do TK , może z
umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do
ponownego rozpatrzenia.
Dziękuję za uwagę