PEDAGOGIKA – 

Obserwacja, 

rodzaje 

obserwacji.

             Przygotował

Dawid Augustynowicz

Co to jest obserwacja ?

• Obserwacja wg. Słownika wyrazów 

obcych jest to uważne przyglądanie 
się czemuś, skupienie na czymś 
uwagi, dokonywanie 
systematycznych spostrzeżeń, 
obserwowanie.

• Jest to wiec uważne, dokładne, 

precyzyjne przyglądanie się, 
spostrzeganie czegoś, patrzenie na 
coś, na przedmiot, człowieka lub 
inną żywą istotę.

• Obserwacja w pedagogice jest 

jedną z podstawowych metod 
badawczych w naukach 
społecznych, stosowana przede 
wszystkim 
w socjologii, etnologii i psycholo
gii.

• Istnieje wiele metod 

obserwacyjnych różniących się 
przede wszystkim stopniem 
ingerencji obserwatora w 
obserwowane sytuacje, 
sposobami rejestracji i analizy 
oraz czasem trwania.

Cel obserwacji.

•

Celem obserwacji jest chęć uzyskania wiedzy na 
temat jakiegoś zjawiska psychicznego, inaczej 
czynności psychicznej, sposobu jej przejawiania 
się w zachowaniu dziecka, prawidłowości 
rozwojowych charakterystycznych dla danego 
okresu rozwojowego. 

•

Inaczej mówiąc celem obserwacji jest poznanie 
dziecka, naszych interakcji z dzieckiem, jego 
funkcjonowania w grupie, możliwości i potrzeb 
dziecka, aby móc dopasować wszystkie nasze 
oddziaływania do „wymagań” dziecka.

W obserwacji wyróżnia się trzy rodzaje 

celów:

•

cel ekologiczny powalający poznać stosunki między 
zachowaniem się a różnymi okolicznościami 
zachodzącymi w otaczającej rzeczywistości,

•

cel normatywny pozwalający poznać dzięki 
obserwacji główne tendencje rozwojowe w zakresie 
pewnych cech , np. dzieci w różnym wieku,

•

cel systematyzacyjny, poznanie ogólnych 
prawidłowości psychologicznych oraz badanie za 
pomocą obserwacji zależności między ogólnymi 
zmiennymi zachowania, np. reakcji strachu w 
sytuacji zagrażającej.

Cechy dobrej obserwacji.

1. Uważne przyglądanie- cecha wynikająca z 

samego określenia nie ingerowanie w przebieg 
obserwowanych zjawisk. Obserwator rejestruje 
wszystko co, co jest w stanie zaobserwować.

2. Obserwator dokonujący obserwacji jest bierny, 

nie ingeruje w żaden sposób w jej przebieg.

3. Obserwowane osoby nie mogą wiedzieć, że są 

obserwowane.

4. Obserwację powinna cechować :celowość, 

obiektywność, planowość, selektywność i 
dokładność.

Obiektywność 

- 

czyli nie skażona 

nastawieniami obserwatora; jest to złożona 
kwestia subiektywnego uwarunkowania 
sposobów widzenia, rozumienia i oceniania 
przedmiotu obserwacji; to subiektywne 
uwarunkowanie obserwacji może być dwojakie:
• emocjonalno – intelektualne – subiektywnie 

zależne od podmiotu obserwującego

• biofizjologiczne – subiektywnie zależne od 

obserwatora

 

Swobodność - 

swobodny przebieg obserwacji

• Celowość

 - to znaczy, iż obserwator uświadamia 

sobie jasno cel, jaki pragnie zrealizować w wyniku 
przeprowadzanej przez niego obserwacji; 
świadomość taka ukierunkowuje go odpowiednio na 
to, co powinno być jej przedmiotem

.

• Planowość - 

chodzi tu o obserwację 

prowadzoną według ściśle określonego planu; w 
planie tym uwzględniamy m.in.:

I.

czas

 trwania obserwacji i poszczególne jej etapy

II. sposoby obserwowania
III. sposoby zapisu danych obserwacyjnych
IV. warunki i sytuacje, w jakich odbywa się obserwacja zachowań 

osób obserwowanych i zadanie sobie sprawy z ich wpływu, 
jaki mogą mieć one na zgromadzone za jej pomocą dane

V. zapewnianie osobom obserwowanym w miarę naturalnych 

warunków funkcjonowania

VI. określenie zasad interpretacji zgromadzonego materiału 

obserwacyjnego

• Naturalna
• Dokładna
• Selektywna

 –polega na ścisłym 

postrzeganiu, przygotowanego uprzednio, 
rejestru kategorii zachowania się osób 
badanych. Selektywność obserwacji, może 
ułatwić z jednej strony samo jej 
przeprowadzenie, z drugiej zaś 
wyciągnięcie odpowiednich wniosków, nie 
wykraczających poza ustaloną z góry i 
aktualnie postrzeganą selekcję problemów 
i osób oraz selekcję sytuacji, miejsca i 
czasu obserwowanych zjawisk.

• Wyczerpująca – obserwacja winna 

każdorazowo doprowadzać nas do ujęcia 
wybranej liczby elementów w strukturalne 
całości (wnikliwie docieramy do tych faktów).

• Wierna – ma ujmować fakty 

niezniekształcone; chodzi o zniekształcenia 
poza podmiotowe, to znaczy o zmiany 
zachodzące w samej rzeczywistości badanej 
pod niezamierzonym wpływem obserwatora 
(trzeba systematycznie pisać, notować).

• Wnikliwa – chodzi tutaj o równoczesne 

obserwowanie elementów przypuszczalnie 
związanych ze sobą, a więc kolejnych 
następstw między elementami, zmian 
towarzyszących im.

Rodzaje obserwacji.

• W

 

obserwacji jawnej

 osoby badane wiedzą o tym, że są 

przedmiotem zainteresowania obserwatora, przy czym nie 
muszą być poinformowane o przedmiocie i celu badania. Z 
tego powodu mogą zmieniać swoje postępowanie.

• W

 

obserwacji niejawnej (ukrytej) 

osoby badane nie 

wiedzą o tym, że są obiektem obserwacji, dzięki czemu ich 
zachowania traktowane są jako bardziej "naturalne". 
Pewnym utrudnieniem przy stosowaniu tej techniki jest 
konieczność rejestracji wyników w sposób niedostrzeżony 
lub nie wzbudzający podejrzeń. Technika ta jednak może być 
jednak wątpliwa z etycznego punktu widzenia, ponieważ nie 
pozwala badanym osobom wyrazić sprzeciwu wobec 
badania.

• Obserwacja uczestnicząca polega na wejściu 

badacza w określone środowisko społeczne i 
obserwowaniu danej zbiorowości od wewnątrz tj. 
jako jeden z jej członków, uczestniczący wraz z 
nią w codziennym życiu. Zaletą takiej metody jest 
przyjęcie punktu widzenia badanej społeczności i 
"zasmakowanie" w życiu i kulturze jej członków. 
Badacz może od razu robić notatki lub w inny 
sposób zapisywać swoje obserwacje (fotografia, 
film, nagrania audio). Wadą jest natomiast fakt, 
że osoba prowadząca badania musi przyjąć punkt 
widzenia badanego obiektu wyrzekając się 
jednocześnie własnego poglądu, stereotypów czy 
przeświadczeń na temat badanych, co nie jest 
łatwe.

• Obserwacja nieuczestnicząca polegająca na 

obserwowaniu danej zbiorowości "z zewnątrz", 
czyli bez ingerencji w zachodzące w niej 
interakcje i zachowania.

• W obserwacji kontrolowanej w 

jasny sposób określone jest co, i w 
jaki sposób jest rejestrowane. 
Rejestracja wyników obserwacji 
oparta jest najczęściej 
na kwestionariuszach obserwacji. 
Jest to technika zestandaryzowana,    
 której wyniki można analizować   
metodami statystycznymi.

• Obserwacja niekontrolowana jest 

natomiast techniką elastyczną, w 
której cel i zakres obserwacji, a 
także sposób rejestracji pomiaru nie 
są jasno zdefiniowane i zależą od 
uznania badacza.

Dobry obserwator.

Wbrew pozorom, pełnienie roli obserwatora nie jest sprawą łatwą. 
Nie wymaga jednak żadnych specjalnych zdolności, lecz określonego 
stanu umysłu oraz opanowania szeregu umiejętności:

1. Zainteresowanie ludźmi i zjawiskami, będącymi przedmiotem 

obserwacji. Trafności i wnikliwości obserwacji sprzyja, gdy osoba 
chce poznać dane stanowisko, zależy jej na zdobyciu informacji, 
ciekawi ją jak zachowują się ludzie w określonych sytuacjach. 

2. Aktywność umysłowa, polegająca głównie na umiejętności 

skupiania uwagi na tym, co się dzieje w otoczeniu.

3. Spostrzegawczość, czyli umiejętność dostrzegania chwilowych, 

subtelnych aspektów ludzkich zachowań i wzajemnych relacji.

4. Postawy w stosunku do wykonywanych zadań. Chodzi tu o ogólne 

ustosunkowanie się osoby do podejmowanych prze nią zadań, co 
znajdować powinno wyraz także w podejściu do obserwacji. W 
przypadku tego zadania wyróżniającymi się aspektami tej 
postawy jest rzetelność i dokładność.