NOWOCZESNE 
PIELĘGNIARSTWO NA 
ZIEMIACH POLSKICH

Opieka  zdrowotna  na  ziemiach  polskich  w 

drugiej połowie XIX w. i na początku XX w., tj. 
do  czasu  odzyskania  niepodległości,  we 
wszystkich  trzech  zaborach  stała  na  bardzo 
niskim 

poziomie, 

a 

warunki 

do 

zapoczątkowania  jej  poprawy  były  ogromnie 
trudne. Szpitale miały charakter przytułków, a 
poziom  higieny  był  w  nich  bardzo  niski. 
Ochrona zdrowia publicznego nie rozwijała się. 
Proces  przemiany  szpitala  z  przytułku  na 
instytucję,  której  głównym  zadaniem  byłoby 
leczenie, 

przebiegał 

wolno. 

W 

sposób 

jednoznaczny 

nastąpiło 

to 

dopiero 

po 

odzyskaniu niepodległości.

Sekularyzacja  szpitali  i  objęcie  ich  przez  władzę  centralną 

dokonały  się  w  latach  1817  --  1842.  Szpital  zaczął  służyć 
studentom  medycyny  i  młodym  lekarzom  do  celów 
dydaktycznych.  Równocześnie  powstawały  ambulatoria 
przyszpitalne.

Liczba  lekarzy  zatrudnionych  w  szpitalach,  w  porównaniu  z 

innymi  krajami,  była  bardzo  mała.  Sytuacja  zmieniła  się 
dopiero na początku XX w.

Diagnostyka  lekarska  zaczęła  się  rozwijać  na  początku  lat 

czterdziestych  XIX  w.,  a  z  pełną  świadomością  znaczenia 
metod  diagnostycznych  propagowanych  przez  wybitnych 
lekarzy  —  dopiero  od  lat  pięćdziesiątych.  W  tym  czasie 
powstawało 

coraz 

więcej 

laboratoriów 

szpitalnych 

organizowanych  przez  lekarzy,  w  tym  także  na  ich  własny 
koszt.

Poprawa 

warunków 

higienicznych 

szpitala 

następowała  bardzo  wolno,  choć  pewne  przejawy 

zainteresowania  tym  zagadnieniem  wystąpiły 

jeszcze  w  XVIII  w.  Różne  instrukcje  w  sprawie 

higieny  szpitalnej  zaczęły  się  pojawiać  jednak 

dopiero  na  początku  XIX  w.  Nosiły  one  wyraźne 

znamiona  teorii  europejskich.  Widoczna  poprawa 

stanu  higienicznego  szpitali  nastąpiła  w  latach 

osiemdziesiątych XIX w.

Na zły stan higieny szpitalnej wpływał pośrednio niski 

status społeczny jego użytkowników, brak nawyków 

kulturalnych  i  nieodczuwanie  ich  potrzeby  przez 

większość 

pacjentów, 

a 

także 

lekceważący 

stosunek zarządu szpitala do potrzeb chorych.

Na  wprowadzanie  postępowych  zmian  w  polskich 

szpitalach  oprócz  rozwoju  medycyny,  metod 

leczenia,  zwiększającej  się  liczby  wykształconych 

lekarzy  duży  wpływ  wywarło  także  powstanie 

kościuszkowskie  i  wojny  napoleońskie,  w  czasie 

których 

organizowano 

lazarety 

wojskowe, 

przeznaczane  wyłącznie  do  celów  leczniczych,  z 

odpowiednio  zapewnioną  opieką,  a  także  przykłady 

prusko-francuskie  dotyczące  organizacji  szpitali  i 

opieki społecznej.

Pielęgnowaniem  w  ówczesnych  szpitalach  zajmował 

się 

bardzo 

zróżnicowany 

personel: 

siostry 

miłosierdzia, 

cyrulicy 

(felczerzy), 

dozorcy, 

posługacze.  Rolę  najważniejszą  odgrywały  siostry 

miłosierdzia,  choć  ich  przygotowanie  do  tej  roli  było 

znikome.  Stosunkowo  wysoką  pozycję  i  szeroki 

zakres  zadań  miał  cyrulik.  Do  niego  należało  np. 

przeprowadzanie 

wizyt, 

opatrywanie 

ran, 

wykonywanie  zleceń  lekarskich,  dopilnowywanie 

przestrzegania diet, podawanie pożywienia chorym.

W  pierwszej  połowie  XIX  w.  docierały  do  Polski 

wieści  o  początkach  szkolenia  personelu 
pielęgnującego w krajach zachodnich. W 1838 
r.  z  polecenie  rządu  dr  Ludwik  Gąsiorowski 
dokonał  przekładu  z  języka  niemieckiego 
opracowania  C.E.  Gedickego  pt.  „Przewodnik 
pielęgnowania chorych". Nieco później lekarze 
przyjeżdżający 

zza 

granicy 

przywozili 

informacje  o  koncepcjach  i  reformach 
wprowadzanych  w  pielęgniarstwie  przez 
Florencję Nightingale.

Propozycje  wysuwane  przez  lekarzy  w  sprawie 

szkolenia 

pielęgniarek 

były 

bardzo 

zróżnicowane,  najczęściej  jednak  bardzo 
skromne. 

Pionierską 

działalność 

kobiet 

dotyczącą 

szkolenia 

przygotowującego 

do 

pielęgnowania  rozpoczęła  w  Warszawie  Julia 
Aleksandrowicz.  W  1882  r.  założyła  ona  z 
pobudek  filantropijnych  ambulatorium  dla 
chorych i podjęła w nim pracę pielęgniarską. 

W  otworzonym  przez  siebie  ambulatorium 

rozpoczęła  prowadzenie  krótkich  kursów  z 
zakresu  pierwszej  pomocy  w  nagłych 
wypadkach oraz z zakresu higieny dla kobiet 
- wolontariuszek.

W  pierwszym  dziesięcioleciu  XX  w.  społeczne 

zainteresowanie  ideą  zorganizowania  szkoły 
pielęgniarskiej było coraz większe. 

Pierwszą szkołę pielęgniarską charakteryzującą się 

wieloma  cechami  nowoczesnymi  była  otwarta  w 
Krakowie  w  1911  r.—  Szkoła  Pielęgniarek 
Zawodowych Panien Ekonomek św. Wincentego a 
Paulo, tzw. stara szkoła krakowska. Główną rolę w 
staraniach  o  zorganizowanie  szkoły  odegrała 
Maria  Epstein  Najbliżej  współpracowała  z  nią 
Anna  Rydlówna  (1884—1969)  —  córka  rektora 
Uniwersytetu 

Jagiellońskiego 

i 

profesora 

okulistyki, siostra Lucjana Rydla, znanego poety i 
autora  sztuk  teatralnych.  Organizatorki  szkoły 
uzyskały  największe  poparcie  i  pomoc  ze  strony 
kilku  profesorów  Uniwersytetu  Jagiellońskiego,  a 
także sióstr miłosierdzia.

W tym czasie, gdy w Krakowie prowadziła 

swoją działalność pierwsza szkoła 
nowoczesnego pielęgnowania, w innych 
miejscowościach były podejmowane także 
inicjatywy na rzecz szkolenia pielęgniarek, 
nie tylko na potrzeby szpitalnictwa, ale także 
na potrzeby ochrony zdrowia publicznego. 
Szkolenia te były organizowane jednak jako 
krótkie, najwyżej jednoroczne kursy.

Okres  od  1918  r.  do  wybuchu  drugiej  wojny 

światowej  —  to  okres  intensywnego  rozwoju 
nowoczesnego pielęgniarstwa w Polsce. 

Do  największych  osiągnięć  tego  okresu 

należało:



organizowanie  szkół  pielęgniarskich,  które 
przygotowywały  do  opieki  nad  człowiekiem 
chorym  w  szpitalu  i  w  domu,  a  także  do 
pracy w placówkach zdrowia publicznego, 



rozwój  praktyki  szpitalnej  i  praktyki  w 
instytucjach zdrowia publicznego,



zapoczątkowanie  doskonalenia  zawodowego, 
powstanie 

Polskiego 

Stowarzyszenia 

Pielęgniarek  Zawodowych  (PSPZ)  i  jego 
przystąpienie 

do 

MRP 

(1925 

r.), 

wprowadzenie  przedstawicielki  zawodu  do 
Departamentu 

Służby 

Zdrowia 

w 

Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (1926 r.), 



powoływanie pielęgniarek wojewódzkich, 



rozpoczęcie 

wydawania 

czasopisma 

zawodowego „Pielęgniarka Polska" (1929 r.),



sformułowanie  podstaw  prawnych  zawodu 
(Ustawa  o  pielęgniarstwie  z  dnia  21  lutego 
1935 r.).