Nadzór nad działalnością jednostek
samorządu terytorialnego
1.
Pojęcie, zadania i rodzaje kontroli w administracji
publicznej oraz istota nadzoru samorządu
terytorialnego.
2.
Organy kontrolne administracji (państwowe, sądowe,
wewnętrzne).
3.
Organy nadzorcze samorządu terytorialnego (Prezes
Rady Ministrów, Wojewoda, Regionalna Izba
Obrachunkowa).
Piotr Koliński
Adam Kozieł
1. Pojęcie, zadania i rodzaje
kontroli w administracji
publicznej oraz istota nadzoru
samorządu terytorialnego
Definicja Kontroli
Przez Kontrolę rozumiemy obserwowanie, ustalanie
czy wykrywanie stanu faktycznego, porównywanie
rzeczywistości z zamierzeniem, występowanie przeciw
zjawiskom niekorzystnym i sygnalizowanie
odpowiednim jednostkom o dokonanych
spostrzeżeniach lecz bez decydowania o kierunku
zmian działania jednostki kontrolowanej. Kontrola
nigdy nie może objąć całego procesu administrowania.
Zawsze dotyczy jego fragmentu, fragmentu
wskazanego przez obywatela bądź też fragmentu
wybranego przez aparat kontrolny
Kontrola określana bywa przy
pomocy innych terminów takich jak :
1. Inspekcja
jest kontrolą wykonywaną poprzez bezpośrednią
obserwację zachowania się badanej jednostki i porównania
tego zachowania z odpowiednimi wzorcami zachowania
poprawnego.
2.
Lustracja
jest kontrolą skierowaną nie na zachowanie się podmiotu,
lecz zwykle na określony przedmiot - tzn. na jego
rzeczywisty stan, jego cechy w porównaniu z odpowiednimi
wzorcami, określającymi stan pożądany.
3.
Rewizja to
bezpośrednia konfrontacja stanu faktycznego środków
finansowych i innych składników majątkowych jednostki
kontrolowanej z odpowiednią dokumentacją i zawiera ocenę
prawidłowości dysponowania tymi składnikami
.
4.
Wizytacja
polega
na kontroli mającej na celu bezpośredni wgląd w działalność
jednostki kontrolowanej w jej całokształcie.
Swoista forma kontroli; rozpatrywanie sprawozdań jednostki
kontrolowanej.
Istota kontroli
Brak kontroli powoduje niską jakość działania i
niemożliwość utrzymania odpowiednich
standardów. Zatem niezbędne jest dostosowanie
kontroli do potrzeb administracji. Ze względu na
różnorodność działalności administracji konieczne
jest istnienie pewnego sytemu instytucji
kontrolnych i zróżnicowanie form kontroli
Zadania i rola kontroli
Zadaniem kontroli jest zapobieganie błędom w
działaniu administracji.
Rolę kontroli w administracji można określić jako
wtórną.
Pierwotną jest bowiem bezpośrednia działalność
administracji publicznej.
Wtórna rola kontroli musi być dostosowana do
pierwotnej działalności administracji publicznej
Rola kontroli
•
Kontrola służy kierownictwu do:
- sprawdzania i oceniania, czy odpowiednie
jednostki wykonują swoje zadania,
- wykrywania nieprawidłowości,
- zapobiegania niekorzystnym zjawiskom.
•
Kontrola jest elementem zarządzania
(sprawdzanie i ocena działalności organizacji na
różnych płaszczyznach: organizacyjnych,
finansowych, technicznych)
Rodzaje kontroli
Podział ze względu na zakres kontroli
Podział ze względu na kryterium etapu działania
organu kontrolnego.
Podział ze względu na umiejscowienie organu
kontrolującego względem organu
kontrolowanego.
Podział ze względu na zakres kontroli
Zupełna (nieograniczona) obejmuje całość
działania kontrolowanej jednostki, jak również ze
wszystkich możliwych stron (kompetencje
kontrolowanej jednostki, gospodarność, celowość,
rzetelność itp.)
Fragmentaryczna (ograniczona) Obejmuje
jedynie fragment kontrolowanej działalności
Podział ze względu na kryterium etapu
działania organu kontrolnego
Wstępna (Wyprzedzająca) (tzw. ex ante- przed
danym działaniem), są to badania obejmujące
czynności wstępne przed podjęciem decyzji,
zarządzenia, przed zrealizowaniem wydatków, np.
badanie umowy w sprawie transakcji, inwestycji
Bieżąca (faktyczna) to kontrola czynności
aktualnie prowadzonych, pracy bieżącej, kontrola
robót inwestycyjnych, w trakcie pracy.
następcza (następna) tzw. kontrola ex post, to
kontrola wykonywanych przedsięwzięć,
zarządzeń, wydatków, sprawozdań finansowych.
Jest najbardziej typową, najczęściej spotykaną i
najbardziej efektywną formą kontroli. Kontrola ta
koncentruje się na etapach działania, które
zostały już zakończone
Podział ze względu na
umiejscowienie organu
kontrolującego względem organu
kontrolowanego
Zewnętrzna
Wewnętrzna
Kontrola Zewnętrzna
Kontrola zewnętrzna jest wykonywana przez
organ strukturalnie nie włączony do systemu
administracji publicznej, a więc wykonują ją
osoby fizyczne i prawne oraz jednostki
organizacyjne usytuowane na zewnątrz
administracji, a więc nie związane stosunkiem
zależności z jakimkolwiek organem administracji.
Kontrolę zewnętrzną możemy podzielić na
kontrolę państwową i kontrolę
niepaństwową
Kontrolę państwową,
Jest to kontrola sprawowana przez organy
państwowe i instytucje państwowe, usytuowane
poza administracją rządową: Sejm RP, Trybunały,
NIK, Sądy powszechne i administracyjne, GIODO.
Kontrola niepaństwowa Jest to kontrola sprawowana
przez osoby fizyczne i organizacje społeczne (stąd
też określenie jako kontrola społeczna), które pozostają
na zewnątrz struktur administracji i nie wchodzą też w
skład organów administracyjnych.(związki zawodowe,
społeczna inspekcja pracy, samorząd pracowniczy w
przedsiębiorstwach państwowych, środki masowego
przekazu). Z taką kontrolą mamy do czynienia także
wtedy, gdy obywatel zauważy nieprawidłowość w
działalności organów administracji i zgłosi się z
odpowiednim wnioskiem do organu przełożonego w
celu zlikwidowania tych nieprawidłowości.
Prawo kontroli organów administracyjnych wynika np. z
uprawnienia do składania petycji, wniosków i skarg w
interesie publicznym, własnym lub innej osoby z jej
zgodą (zob. art. 221 KPA)
Kontrola wewnętrzna:
Wykonywana przez osoby usytuowane
wewnątrz administracji, czyli pracownika,
wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub
inny podmiot należący do systemu
jednostek organizacyjnych administracji.
Może to być: samokontrola lub kontrola
innych pracowników.
Do tej kontroli może być również powołana
odrębna jednostka organizacyjna tego
urzędu.
Kontrola wewnętrzna:
•
kontrola funkcjonalna
to kontrola związana z funkcją, stanowiskiem kierowniczym w
jednostce, do której obowiązków należą czynności kontrolne,
np.. główny księgowy jednostki ma szerokie obowiązki
kontrolne. Ten rodzaj kontroli jest wykonywany przez
upoważnionych pracowników, kierowników wewnętrznych
jednostek organizacyjnych, gdy kontrola jest tylko związana z
wykonywanymi w ramach resortu zadaniami.
•
kontrola instytucjonalna (niesamoistna)
Ten rodzaj kontroli pełnią wyodrębnione i wyspecjalizowane w
kontroli jednostki organizacyjne danego resortu, czyli gdy
mamy do czynienia z tym rodzajem kontroli, gdy jej
sprawowanie jest wyłączną lub główną funkcją jednostki lub
pracownika.
2.
Organy kontrolne
administracji (państwowe,
sądowe, wewnętrzne).
Organy państwowe:
•
Najwyższa Izba Kontroli
•
Generalny Inspektor Ochrony Danych
Osobowych
•
Państwowa Inspekcja Pracy
•
Urząd Zamówień Publicznych
Organy sądowe:
•
sądy powszechne cywilne
•
sądy ubezpieczeń społecznych
Jest to typ kontroli bezpośredniej -
odwołania od decyzji w sprawach o
świadczenia pieniężne z ubezpieczenia
społecznego
•
sąd antymonopolowy
•
sądy administracyjne
Organy wewnętrzne
•
Komisja rewizyjna
•
Inne komisje powołane według potrzeb.
3. Organy nadzorcze samorządu
terytorialnego (Prezes Rady
Ministrów, Wojewoda,
Regionalne Izby Obrachunkowe)
Nadzór nad JST:
Nadzorem państwowym nad samorządem terytorialnym jest
funkcją państwa mająca swój tytuł w ustawie zmierzająca w
sposób władczy do uzgodnienia czynności prawnych i
publicznych z wymogami prawa w interesie porządku i
dobra publicznego. Organami nadzoru są: Prezes RM,
Wojewodowie i RIO —w zakresie spraw finansowych. Sejm
na wniosek Prezesa RM może rozwiązać organ stanowiący
samorządu terytorialnego za rażące naruszenie Konstytucji
lub ustawy. Skargi indywidualnych osób fizycznych i
prawnych na dotyczące ich bezpośrednio decyzje j.s.t.
rozpatrywane są przez Samorządowe Kolegia Odwoławcze.
Strona niezadowolona może złożyć skargę do sądu
administracyjnego.
Nadzór nad samorządem
województwa:
Organy nadzoru mogą wkraczać w działalność
województwa tylko w przypadkach określonych
ustawami. Organy nadzoru mają prawo żądania
informacji i danych dotyczących organizacji i
funkcjonowania województwa, niezbędnych do
wykonania przysługujących im uprawnień nadzorczych.
Marszałek województwa przedstawia wojewodzie
uchwały sejmiku województwa oraz uchwały zarządu
podlegające nadzorowi w ciągu 7 dni od dnia ich
podjęcia. W przypadku wprowadzenia przepisów
porządkowych termin przedłożenia ich wojewodzie
wynosi 2 dni. W tym samym terminie marszałek
przedstawia RIO uchwały objęte zakresem nadzoru izby.
Nadzór nad samorządem powiatowym:
Organy kontroli i ich wkraczanie tak jak w
województwie. Nadzór nad związkiem powiatu
sprawuje wojewoda właściwy dla siedziby
związku. Starosta zobowiązany jest do
przedłożenia wojewodzie uchwał rady w ciągu 7
dni od dnia ich podjęcia. Uchwały powiatu w
sprawie wydania przepisów porządkowych
podlegają przekazaniu nie zwłocznie. Starosta
przedkłada RIO uchwałę budżetową w sprawie
absolutorium dla zarządu oraz inne uchwały
objęte zakresem nadzoru izby.
Nadzór nad samorządem gminnym:
Organy kontroli i ich wkraczanie tak jak w
województwie. Organy nadzoru mają prawo
żądania niezbędnych informacji i danych
dotyczących organizacji i funkcjonowania
gminy oraz mogą dokonywać wizytacji
administracji komunalnej i uczestniczyć w
posiedzeniach organów gminy. Wójt
przedkłada RIO uchwałę budżetową, uchwałę
w sprawie absolutorium dla zarządu oraz inne
uchwały objęte zakresem nadzoru izby.
Organy nadzoru mogą:
•
orzec o nieważności aktu prawnego w
terminie 30 dni od przedłożenia im aktu
(po upływie terminu wniosek do SA)
•
zawiesić organy j.s.t. i ustanowić w nich
zarząd komisaryczny
•
odwołać organ wykonawczy j.s.t. przez
PRM
•
rozwiązać organ stanowiący j.s.t. przez
Sejm
Bibliografia
•
Hubert Izdebski ,,Samorząd terytorialny.
Podstawy ustroju i działalności’’. Lexis
Nexis; Warszawa 2006
•
Ustawa o regionalnych izbach
obrachunkowych z 7.10.1992r. wraz z
pózniejszymi zmianami.
•
Cykl wykładów p. Anety Kuberskiej
pt:,,Kontrola administracji rządowej’’
Dziękujemy za uwagę
*
||