Leki wpływające na 

czynność gruczołów 

wydzielania 

wewnętrznego

Lek.med. Krzysztof Marosz

Lek.med. Magdalena Michalska

Hormony



Substancje wytwarzane w 

wyspecjalizowanych komórkach organizmu. 
Komórki te zlokalizowane są w gruczołach 
dokrewnych (hormony klasyczne) oraz poza 
gruczołami (hormony tkankowe).



 Funkcją hormonów jest regulacja czynności i 

modyfikacja cech strukturalnych tkanek 
leżących w pobliżu miejsca jego wydzielania 
lub oddalonych, do których dociera poprzez 
krew

Działanie hormonów



Ogólnie działanie hormonów polega na 

aktywacji lub dezaktywacji pewnych 
mechanizmów komórkowych w tkankach 
docelowych (narządach docelowych)



Wiele hormonów działa ze sobą na zasadzie 

antagonizmów (celem utrzymania homeostazy 
organizmu) np. insulina-glukagon



Niektóre hormony sprawują nadrzędną 

funkcje nad innymi (oś przysadka-
podwzgórze-gruczoł dokrewny)

Regulacja działania 
hormonów



Hormony tropowe: grupa hormonów 

wydzielanych przez komórki przedniego płata 
przysadki mózgowej, których zadaniem jest 
regulacja wydzielania innych hormonów.



Natomiast kontrolę nad hormonami przysadki 

sprawują hormony produkowane w 
podwzgórzu.



Całość tej regulacji działa na zasadzie 

sprzężenia ujemnego zwrotnego

Sprzężenie zwrotne 
ujemne



Jest to podstawowy mechanizm regulujący 

działanie hormonów w organizmie człowieka. 
Hormony tropowe przedniego płata przysadki 
pobudzają produkcje hormonów dokrewnych. 
Natomiast poszczególne hormony dokrewne 
hamują produkcję hormonów tropowych

Sprzężenie zwrotne 
ujemne

Oś 
podwzgórze-
przysadka-
kora 
nadnerczy

Oś
podwzgórze-
przysadka-
tarczyca

Oś
podwzgórze-
przysadka-
gonada

Podwzórze



Nadrzędny ośrodek regulacji hormonalnej, 

poprzez swoje hormony reguluje czynność 
przedniego płata przysadki. Uwalnia hormony 
pobudzające (liberyny) oraz hormony 
hamujące (statyny) produkcję hormonów 
przedniego płata przysadki.

Hormony podwzgórza- pobudzające



Somatoliberyna- stymuluje uwalnianie 

hormony wzrostu. Stosuje się ją w 
różnicowanie pierwotnej niedoczynności 
przysadki, wynikającej z choroby przysadki, z 
niedoczynnością wtórną, która wynika z 
uszkodzenia na poziomie podwzgórza

Hormony podwzgórza- 
pobudzające



Tyreoliberyna- pobudza wydzielanie 

hormmonu tyretropowego (TSH) i prolaktyny 
(PRL) z komórek przysadki. Tyreoliberyna 
stosuje się w diagnostyce chorób tarczycy, 
akromegalii i oceny wydzielania prolaktyny 
przez podwzgórze. 



Kortykoliberyna- pobudza wydzielanie 

hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), 
stosowana w diagnostyce chorób osi 
podwzgórze-przysadka-kora nadnerczy

Hormony podwzgórza- 
pobudzające



Gonadoliberyna- pobudza działanie obu 

hormonów gonadotropowych (LH, FSH). 
Stosowana w diagnostyce układu podwzgórze-
przysadka-gonady i w leczeniu wtórnego 
braku miesiączki i niepłodności pochodzenia 
podwzgórzowego, wnętrostwa, zaburzeniach 
dojrzewania płciowego i endometriozie. 

Hormony podwzgórza- hamujące



Somatostatyna- hamuje syntezę i wydzielanie 

hormonu wzrostu, hormonu tyreotropowego 
oraz prolaktyny. W lecznictwie znalazły 
zastosowanie analogi somatostatyny – 
okrtreotyd i lanreotyd. Stosowane są w 
leczeniu akromegalii i guzów 
neuroendokrynnych.

Przysadka mózgowa



Funkcjonalnie dzielimy przysadkę na płat 

tylny i płat przedni. Hormony przedniego płata 
przysadki związane są z osią podwzgórze-
przysadka-gruczoły w mechanizmie 
sprzężenia ujemnego

Hormony przedniego płata 
przysadki



Hormon wzrostu (somatotropina, GH)



Prolaktyna (PRL)



Hormon adrenokotrykotropowy (ACTH)



Hormon tyreotropowy (tyreotropina TSH)



Hormon luteinizujący (LH)



Hormon wzrostu pęcherzyków (FSH)

Hormon wzrostu (GH)



Uwalniany w sposób pulsacyjny, najwięcej w 

nocy. Synteza pobudzana przez GHRH i grelinę 
a hamowana przez somatostatynę. Na 
komórki działa za pośrednictwem 
somatomedyny C, (IGF-1). IGF-1 zwrotnie 
hamuje działanie hormonu wzrostu.



Nadmiar tego hormonu w dzieciństwie 

prowadzi do gigantyzmu, natomiast w życiu 
dorosłym do akromegalii 

Hormon wzrostu (GH)



Poprzez IGF-1 stymuluje wzrost kości,tkanek 

miękkich i narządów trzewnych



Dodatkowe działanie dotyczy 

białek,węglowodanów i tłuszczów.



Białka- zwiększa transport aminokwaów do 

mięśni, wątroby i tkani tłuszczowej oraz 
zwiększa syntezę białek



Węglowodany- zwiększa stężenie glukozy we 

krwi, działając antagonistycznie do insuliny



Tłuszcze- zwiększa lipolizę

Hormon wzrostu (GH)



Wskazania do stosowania



Karłowatość wynikająca z niedoboru GH u dzieci



Zespół Turnera



Niedobór GH u ludzi starszych



Leczenie jest bezpiecznie niestety koszty 

terapii są ogromne

Akromegalia

Gigantyzm

Prolaktyna



Pobudza wzrost gruczołów sutkowych podczas 

ciąży i wywołuje laktację. 



Wzrost stężenia we krwi hamuje uwalnianie 

gonadotropin i prowadzi do zaniku miesiączki, 
mlekotoku, niepłodności u kobiet, a u mężczyzn 
może być przyczyną impotencji i zaburzeń 
płodności.



 U kobiet karmiących piersią prolaktyna hamuje 

wydzielanie FSH i LH, blokując owulację i 
menstruację, szczególnie w pierwszych 
miesiącach po porodzie. Ale nie w 100%!!

Hiperprolaktynemia



Podstawowym czynnikiem hamującym 

produkcje prolaktyny jest działająca w 
stosunku do niej dopamina. W stanach 
hiperprolaktynemii stosujemy antagonistów 
dopaminy aby obniżyć poziom prolaktyny:



Bromokryptyna (Bromergon)



Chinagolid



Kabergolina



Pergolid

Hormon tyreotropowy 
TSH



Jego działanie polega na stymulacji wzrostu 

tarczycy i wydzielania hormonów tarczycy.



Zastosowanie w diagnostyce zaburzeń 

czynności tarczycy, celem różnicowania 
pierwotnych i wtórnych zaburzeń funkcji 
tarczycy

Hormon Adrenokortykotropowy 
ACTH



Hormon pobudzający korę nadnerczy do 

produkcji glikokortykosterydów



Jego wydzielanie ma rytm pulsacyjny co jest 

istotne w diagnostyce



Nie stosowany w lecznictwie mimo podobnego 

działania do glikokortykosterydów, stosowany 
w diagnostyce chorób osi podwzgórze-
przysadka-kora nadnerczy, głównie w 
różnicowaniu pierwotnych i wtórnych 
niedoczynności 

Hormony gonadotropowe FSH i 
LH



Stosuje się preparaty łączane FSH i LH 

( menotropina)



Wykazuje zarówno aktywność folitropową, jak 

i luteotropową. W organizmie kobiet folitropina 
(FSH) kontroluje rozwój, dojrzewanie 
pęcherzyka jajnikowego i wydzielanie 
estrogenów; lutropina (LH) powoduje 
owulację, tworzenie ciałka żółtego w jajnikach 
oraz kontroluje wytwarzanie estrogenów i 
progesteronu



Wskazanie: Niepłodność u kobiet z hipo- lub 

normogonadotropową niewydolnością jajników

Hormony tylnego płata przysadki



Tylny płat przysadki wytwarza dwa hormnony:



Oksytocynę



Wazopresynę

W przeciwieństwie do hormonów przedniego 

płata nie są one syntetyzowane w przysadce 
tylko w podwzgórzu, a przysadce 
magazynowane

Wazopresyna ADH 
(hormon antydiuretyczny)



Powoduje zagęszczanie moczu poprzez 

resorpcję wody i jonów sodu w kanalikach 
nerkowych.



Głównym czynnikiem pobudzającym 

wydzielanie ADH jest wzrost osmolarności 
osocza, oraz zmniejszenie objętości krwi, 
spadek ciśnienia, ból, ciężki stres. 



Dodatkowym działaniem jest obkurczanie 

naczyń krwionośnych



Zwiększa wchłanianie zwrotne wody i wzmaga 

wydalanie sodu

Desmopresyna



W lecznictwie stosuje się analog wazopresyny 

Desmopresynę. 



Wskazania



leczenie i diagnostyka moczówki prostej pochodzenia 
ośrodkowego (p.o., aerozol do nosa)



 leczenie pierwotnego izolowanego moczenia  (p.o., 
aerozol do nosa) 



ocena zdolności zagęszczania moczu przez nerki (p.o., 
aerozol do nosa)



zapewnienie hemostazy podczas zabiegów 
chirurgicznych u chorych z łagodną postacią hemofilii 
A lub chorobą von Willebranda

Oksytocyna



Pobudza skurcze macicy poprzez pobudzanie 

sytnezy prostaglandyn. Dodatkowo kurczy 
komórki mioepitelialne sutka prowadząc do 
wypływu mleka z pęcherzyków



Wskazania do stosowania:



Brak czynności mięśnia macicy po odejściu 

łożyska



Wywołanie akcji porodowej



Profilaktyka i leczenie zapaleń sutka