WPROWADZENIE DO
EKONOMII

Tomasz Regucki

Instytut Allerhanda

[e-mail]

Kraków, 21.01.2013

Wprowadzenie do ekonomii – plan
wykładu



Gospodarka, system rachunków
narodowych i miary rozwoju społeczno-
gospodarczego



Podstawowe modele opisujące
funkcjonowanie gospodarki w krótkim i
długim okresie



Polityka fiskalna i system finansów
publicznych



Podaż pieniądza, polityka monetarna i stopy
procentowe

Część I

Gospodarka,

system rachunków narodowych

i miary rozwoju społeczno-

gospodarczego

Gospodarka i system rachunków
narodowych



Główne zmienne opisujące gospodarkę



Produkcja



Bezrobocie



Inflacja

Gospodarka – okrężny obieg dóbr, usług i
pieniądza

Gospodarstw

a domowe

Przedsiębiorstw

a

Wydatki na dobra i

usługi

Dochody czynników

produkcji

Oszczędnośc

i

Inwestycje

Usługi czynników

produkcji

Dobra i usługi

Gospodarka – model podstawowy

Gospodarstw

a domowe

Przedsiębiorstw

a

Państwo

Konsumpcja

C+I+G

Wydatki

państwa

Podatki

pośrednie

Podatki

bezpośrednie

PKB

Oszczędnośc

i

Inwestycje

Płatności

transferowe

Poziom produkcji w gospodarce



Produkt Krajowy Brutto, PKB (ang.
Gross Domestic Product, GDP) – miara
wielkości produkcji (finalnej)
wytworzonej przez czynniki produkcji
znajdujące się na terytorium danego
kraju (niezależnie, kto jest ich
właścicielem), w danym okresie czasu.

Poziom produkcji w gospodarce



Sposoby określania Produktu Krajowego
Brutto:

I: PKB jest sumą wartości dóbr i usług finalnych

wytworzonych w gospodarce w danym okresie

II: PKB jest sumą wartości dodanej w gospodarce w

danym okresie

III: PKB jest sumą dochodów wszystkich podmiotów

w gospodarce w danym okresie

Sposoby określania PKB

I: PKB jest sumą wartości dóbr i usług finalnych wytworzonych w
gospodarce w danym okresie

Dobra finalne a dobra pośrednie
Dobra finalne są to dobra nabyte przez ostatecznego
użytkownika. Są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez
gospodarstwa domowe albo dobra kapitałowe nabywane przez
przedsiębiorstwa.

II: PKB jest sumą wartości dodanej w gospodarce w danym okresie
Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr w wyniku
określonego procesu produkcji

III: PKB jest sumą dochodów wszystkich podmiotów w gospodarce
w danym okresie

Sposoby określania PKB – Zadanie



W gospodarce występują następujące podmioty:



Producent stali, producent maszyn, producent opon, producent
samochodów



Konsumenci



Zawarto następujące transakcje:



Producent stali sprzedał stal producentowi maszyn (wartość 1000)
oraz producentowi samochodów (wartość 3000)



Producent maszyn sprzedał maszyny producentowi samochodów
(wartość 2000)



Producent opon sprzedał opony producentowi samochodów (wartość
500)



Producent samochodów sprzedał samochody konsumentom
(wartość 5000)

PROSZĘ OKREŚLIĆ PKB.

Sposoby określania PKB – Zadanie

Dobro

Sprzedawca

Nabywca

Wartość

transakcji

Stal

Producent stali

Producent maszyn 1000

Stal

Producent stali

Producent

samochodów

3000

Maszyny

Producent

maszyn

Producent

samochodów

2000

Opony

Producent opon

Producent

samochodów

500

Samochody

Producent

samochodów

Konsumenci

5000

Sposoby określania PKB - przykład

Dobro

Sprzedawca

Nabywca

Wartość
transakcji

Wartość
dodana

Wydatki
na dobra
finalne

Dochody
czynnikó
w
wytwórcz
ych

Stal

Producent
stali

Producent
maszyn

1000

1000

-

1000

Stal

Producent
stali

Producent
samochodów

3000

3000

-

3000

Maszyny

Producent
maszyn

Producent
samochodów

2000

1000

2000

1000

Opony

Producent
opon

Producent
samochodów

500

500

-

500

Samochody

Producent
samochodów

Konsumenci

5000

1500

5000

1500

7000

7000

7000

PKB – miara wielkości gospodarki

Kraj

PKB - (mln $)

Świat

69,899,225

Unia Europejska

17,610,826

1. USA

15,075,675

2. Chiny

7,298,147

3. Japonia

5,866,540

4. Niemcy

3,607,364

5. Francja

2,778,085

6. Brazylia

2,492,907

7. Wielka Brytania

2,431,310

8. Włochy

2,198,732

9. Rosja

1,850,401

10. Indie

1,826,811

23. Polska

514,503

Źródło: International Monetary Fund 2011

PKB – miara wielkości gospodarki



PKB informuje jedynie o wytworzonej produkcji.



Inną miarą jest PKB na osobę zamieszkującą w danym
kraju. Miara ta dużo lepiej jest w stanie oddać społeczny
dobrobyt (aczkolwiek jest to miara nadal odległa od
doskonałości).



Parytet Siły Nabywczej (ang. Purchasing Power Parity, PPP)
– podejście opierające się o porównanie cen sztywno
ustalonego koszyka dóbr i usług w różnych krajach w tym
samym czasie. Uwzględnia zatem różnice w sile nabywczej
poszczególnych walut – różnice te nie zaburzają analizy.



International Dollar – hipotetyczna waluta mająca taką siłę
nabywczą jak Dolar Amerykański w USA w danym czasie
(PPP)

PKB per capita

Kraj

PKB (International Dollar, Int$)

1. Katar

98,948

2. Luksemburg

80,559

3. Singapur

59,710

4. Norwegia

53,396

5. Brunei

49,536

6. USA

48,328

7. Zjednoczone Emiraty Arabskie

47,729

8. Szwajcaria

44,452

9. San Marino

43,090

10. Holandia

42,023

(30-31) Unia Europejska

31,673

45. Polska

20,184

Źródło: International Monetary Fund

System rachunków narodowych



Produkt Krajowy Brutto (PKB)



Produkt Krajowy Netto (PKN)



Produkt Narodowy Brutto (PNB)



Produkt Narodowy Netto (PNN)



Dochód Narodowy (DN)



PKB w cenach rynkowych – miara PKB wraz z
podatkami pośrednimi



PKB w cenach bazowych – miara PKB z
pominięciem podatków pośrednich

System rachunków narodowych



Produkt Narodowy Brutto (ang. Gross
National Product, GNP) – miernik
całkowitych dochodów osiąganych przez
obywateli danego kraju, niezależnie od
miejsca (kraju) świadczenia usług przez
czynniki produkcji. PNB to PKB
skorygowany o dochody netto z tytułu
własności za granicą.

System rachunków narodowych



Amortyzacja (zużycie kapitału trwałego) – miara
szybkości zmniejszania się wartości istniejącego
zasobu kapitału w danym okresie, będącego
wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego
zużycia.



Produkt Narodowy Netto = Produkt Narodowy
Brutto – Amortyzacja



Produkt Krajowy Netto = Produkt Krajowy Brutto
– Amortyzacja



Dochód Narodowy = Produkt Narodowy Netto –
podatki pośrednie (PNN w cenach bazowych)

System rachunków narodowych

PNN

PRODUKT

NARODOWY

BRUTTO W

CENACH

RYNKOWYCH

PKB

PRODUKT

KRAJOWY

BRUTTO W

CENACH

RYNKOWYCH

DOCHÓD

NETTO Z

WŁASNOŚCI

ZA GRANICĄ

PNN

PRODUKT

NARODOWY

NETTO W

CENACH

RYNKOWYCH

AMORTYZACJA

DOCHÓD

NARODOWY

(PNN W

CENACH

BAZOWYCH

)

PODATKI

POŚREDNIE

Źródło: D. Begg, S. Fischer, R. Dornbush, Makroekonomia, PWE
Warszawa 2003

Produkt Krajowy Brutto



Jest miarą prostą i obiektywną – należy jednak zwrócić
uwagę, że informuje o produkcji, nie zaś o rozwoju
społeczno-gospodarczym czy też o społecznym dobrobycie



Posiada szereg mankamentów:



Uwzględnia jedynie poziom produkcji, nie uwzględnia innych
czynników związanych z szeroko pojętym społecznym
dobrobytem, takich jak: poziom opieki zdrowotnej,
przestępczość, edukacja itp.



Nie udziela informacji dotyczącej niekorzystnych zjawisk
społecznych, takich jak bezrobocie, rozwarstwienie społeczne



Nie uwzględnia ochrony środowiska



Nie uwzględnia wartości wytworzonej przez wolontariuszy



Nie odnosi się do problematyki jakości życia (czas wolny,
wypoczynek itp.)

Miary rozwoju społeczno-gospodarczego



Human Development Index (HDI)



Inequality-adjusted HDI



OECD Better Life Index



The Economist Quality-of-life index



Big Mac Index

Human Development Index



HDI jest alternatywną miarą rozwoju
społeczno-gospodarczego. Wskaźnik
liczony przez United Nations
Development Programme.



Główny index z grupy Human
Development Indices (inne: Inequality-
adjusted HDI, Gender Inequality Index
GII, Multidimensional Poverty Index MPI)

Human Development Index

Long and

healthy

life

Oczekiwana długość

życia

Knowledg

e

Średia długość

uczęszczania do

szkoły / spodziewana

długość uczęszczania

do szkoły

Decent

standard

of living

Dochód narodowy

Obliczanie HDI



Very High Human Development: > 0,788



High Human Development: 0,695 –
0,784



Medium Human Development: 0,488 –
0,694



Low Human Development: < 0,470

HDI

HDI

Life

exp.

Education

(I)

Education

(II)

GNI

1.Norwegia

0,943

81,1

12,6

17,3

47 557

2.Australia

0,929

81,9

12,0

18,0

34 431

3.Holandia

0,910

80,7

11,6

16,8

36 402

4.USA

0,910

78,5

12,4

16,0

43 017

5.Nowa

Zelandia

0,908

80,7

12,5

18,0

23 737

6.Kanada

0,908

81,0

12,1

16,0

35 166

7.Irlandia

0,908

80,6

11,6

18,0

29 322

8.Lichtenstei

n

0,905

79,6

10,3

14,7

83 717

9.Niemcy

0,905

80,4

12,2

15,9

34 854

10.Szwecja

0,904

81,4

11,7

15,7

35 837

39. Polska

0,813

76,1

10,0

15,3

17 451

HDI a PKB – korelacja rang

Źródło: www.freakonomics.com

OECD Better Life Index



Stworzona w 2011 roku w ramach OECD
inicjatywa mająca na celu porównanie
poziomu życia w krajach świata.



Index uwzględia 11 kryteriów



OECD Better Life Index ma charakter
interaktywny – pozwala na
przyporządkowanie wag do kryteriów
według własnej oceny



http://www.oecdbetterlifeindex.org/

The Economist Quality of Life Index (2006)



Wskaźnik stworzony przez brytyjski magazyn The
Economist



Uwzględnia 9 kryteriów:



Zamożność (PKB per capita)



Zdrowie (Oczekiwana długość życia)



Stabilność polityczna i bezpieczeństwo



Życie rodzinne (wskaźnik rozwodów)



Społeczność (Praktyki religijne lub przynależność związkowa)



Klimat i geografia (Szerokość geograficzna)



Zatrudnienie (Bezrobocie)



Wolności polityczne



Równość płci (Wskaźnik równości dochodowych)

The Economist Quality of Life Index

Index

PKB per

capita

(PPP)

PKB -

ranking

Różnica

1.Irlandia

8333

36790

4

3

2.Szwajcaria 8068

33580

7

5

3.Norwegia

8051

39590

3

0

4.Luksembu

rg

8015

54690

1

-3

5.Szwecja

7937

30590

19

14

6.Australia

7925

31010

14

8

7.Islandia

7911

33560

8

1

8.Włochy

7810

27960

23

15

9.Dania

7796

32490

10

1

10.Hiszpani

a

7727

25370

24

14

48.Polska

6309

12825

43

-5

Źródło: www.economist.com

Parytet siły nabywczej – BigMac Index



Parytet siły nabywczej – analiza kursu
walutowego w oparciu o rzeczywiste
możliwości nabycia dóbr i usług w
danym kraju



Indeks stworzony w latach ‘80 przez
dwutygodnik The Economist

Część II

Podstawowe modele

opisujące funkcjonowanie

gospodarki w krótkim i

długim okresie

Gospodarka – model podstawowy

Gospodarstw

a domowe

Przedsiębiorstw

a

Państwo

Konsumpcja

C+I+G

Wydatki

państwa

Podatki

pośrednie

Podatki

bezpośrednie

PKB

Oszczędnośc

i

Inwestycje

Płatności

transferowe

Analiza gospodarki

Krótki

okres

Długi

okres

Składniki PKB



Y – Produkt krajowy brutto



C – Konsumpcja



I – Inwestycje



G – Wydatki państwa na dobra i usługi



X – Eksport



Im – Import



NX = X – Im Eksport netto



Y = C + I + G + NX

Składniki PKB - Konsumpcja



Konsumpcja jest funkcją dochodów
rozporządzalnych



MPC (ang. marginal propensity to consume) –
Krańcowa Skłonność do Konsumpcji, wielkość
informująca o tym, o ile zmieni się
konsumpcja w gospodarce, jeżeli dochód
rozporządzalny wzrośnie o jednostkę.

Składniki PKB



Inwestycje oraz wydatki państwa w
podstawowym modelu mają charakter
autonomiczny – nie są zależne od
dochodów rozporządzalnych gospodarstw
domowych



Import jest funkcją rosnącą dochodów
rozporządzalnych



Eksport ma charakter autonomiczny – jego
determinantą są dochody obywateli innych
krajów

Funkcja konsumpcji – gospodarka
zamknięta

Konsumpcj
a

Dochód

Popyt zagregowany – gospodarka
zamknięta

Popyt
zagregowan
y

Produkcja

G

I

Gospodarka zamknięta – równowaga na
rynku dóbr

Popyt
zagregowan
y
AD

Produkcja Y

45
º

Gospodarka zamknięta – mechanizm
mnożnikowy

Popyt
zagregowan
y
AD

Produkcja Y

45
º

ΔG

ΔY

AD

AD’

ΔG < ΔY !!! – Przyrost produkcji jest wyższy
od samej zmiany, która go wywołała.

Gospodarka zamknięta – mechanizm
mnożnikowy



Wzrost wydatków państwa o X (ΔG)



Wzrost produkcji o:

MNOŻNIK

Determinanty inwestycji



Poziom inwestycji w gospodarce zależy od wysokości stopy
procentowej – im niższy poziom stopy procentowej tym
wyższe inwestycje.



Mechanizm transmisyjny – oddziaływanie stopy procentowej
na wielkość popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego

Stopa
procentowa

Inwestycje

Krzywa IS



Ujemna zależność pomiędzy wysokością
stopy procentowej a wielkością produkcji
w gospodarce.



Zbiór kombinacji dochodu i stopy
procentowej, które zapewniają
równowagę na rynku dóbr.

Krzywa IS

45º

Popyt
zagregowan
y

Produkcja

Produkcja

Stopa
procentowa
(r)

AD

AD’

IS

Y

Y’

Y

Y’

ΔI

Δr

Rynek pieniądza w gospodarce – ujęcie
modelowe



Popyt na pieniądz – zapotrzebowanie za
realne zasoby pieniądza zgłaszane przez
uczestników życia gospodarczego



Rodzaje popytu na pieniądz



Transakcyjny



Przezornościowy



Spekulacyjny



Inwestycyjny

Rynek pieniądza w gospodarce – ujęcie
modelowe

Stopa
procentow
a

Stopa
procentow
a

Realne
zasoby
pieniądz
a

Dochód

r

0

r

1

r

1

r

0

LM

Y

0

Y

1

M

0

LL

LL
’

Krzywa LM



Dodatnia zależność pomiędzy stopą procentową
a dochodem.



Takie kombinacje dochodu i stopy procentowej,
które zapewniają równowagę na rynku pieniądza.

Produkcja

Stopa
procentowa

LM

Model IS-LM



J. R. Hicks, Mr. Keynes and the „Classics”; A
Suggested Interpretation, Econometrica, Vol. 5,
No. 2 (April 1937) s. 147 – 159.



Formalna interpretacja dzieła J. M. Keynesa,
przedstawia zachowanie gospodarki w krótkim
okresie.



Model obrazuje takie kombinacje stopy
procentowej i dochodu zarówno na rynku dóbr
(krzywa IS) jak i na rynku pieniądza (krzywa
LM), które zapewniają równowagę na obu
rynkach równocześnie.

Model IS-LM

Stopa
procentowa

Dochód

IS

LM

Efekt wypierania (wypychania)



Zjawisko polegające na zmniejszeniu popytu
inwestycyjnego i konsumpcyjnego na skutek
zwiększenia stopy procentowej, będącego
następstwem ekspansji fiskalnej.



Państwo zwiększa wydatki, zwiększając jednocześnie
poziom deficytu budżetowego



Wyższy poziom deficytu jest finansowany emisją dłużnych
papierów wartościowych (obligacji)



Emisja obligacji powoduje wzrost stopy procentowej



Poprzez wzrost stopy procentowej następuje zmniejszenie
inwestycji (mechanizm transmisyjny)



Tym sposobem wydatki (inwestycje) sektora prywatnego
zostają niejako „wyparte” przez wydatki państwa.

Analiza gospodarki w długim okresie – Model AS-AD

AD

AS

Poziom cen

Produkcja

Y

p

Analiza gospodarki w długim okresie – Model AS-AD

AD

AS

Poziom cen

Produkcja

Y

p

SAS

p

1

p

2

AD’

Gospodarka w długim okresie



W długim okresie skuteczność aktywnej
polityki gospodarczej będzie zależała
m.in. od istnienia wolnych mocy
produkcyjnych. Innymi słowy istotne jest,
czy produkcja znajduje się na poziomie
produkcji potencjalnej.

Część III

Polityka fiskalna i system

finansów publicznych

Polityka fiskalna



Gromadzenie oraz wydatkowanie
określonych środków (otrzymywanych z
danin bezzwrotnych, takich jak podatki,
lub z innych źródeł – np. z budżetu Unii
Europejskiej) w celu realizacji
publicznych, społecznych i
gospodarczych zadań państwa.



Polityka fiskalna jest realizowana poprzez
system finansów publicznych.

Relacja wydatków państwa do PKB

Kraj

Wydatki państwa jako %PKB

Singapur

17,0

Hong Kong

18,6

Chiny

20,8

Korea Południowa

30,0

USA

38,9

Norwegia

40,2

Hiszpania

41,1

Polska

43,3

Niemcy

43,7

Wielka Brytania

47,3

Węgry

49,2

Belgia

50,0

Szwecja

52,5

Kuba

78,1

Wydatki państwa a PKB - Polska

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

47,7

51

46,4

44,3

42,7

41,1

43,8

44,2

44,6

42,6

2005

2006

2007

2008

43,4

43,3

42,3

41,5

Problemem polskiej polityki fiskalnej nie są
jednak zbyt wysokie wydatki państwa w relacji
do PKB, ale bardzo duży udział wydatków o
charakterze administracyjno-socjalnym oraz
duży udział wydatków sztywnych (ok. 75%).

Funkcja alokacyjna



Wypełnianie przez państwo zadań
publicznych i społecznych poprzez
odpowiednie wydatkowanie publicznych
pieniędzy na zakup określonych dóbr i
usług.



Kluczowe zagadnienia:



Ile „państwa w państwie”?



Efektywność rynku a market failures



Efektywność i zawodność państwa

Efektywność rynku



Perspektywa mikroekonomiczna –
równowaga cząstkowa



Perspektywa makroekonomiczna –
równowaga ogólna

Efektywność rynku – mikroekonomia



Model konkurencji doskonałej



Założenia:



Brak barier wejścia i wyjścia



Homogeniczny produkt



Rozproszenie rynku po stronie popytu i
podaży – istnienie wielu podmiotów, z
których żaden w pojedynkę nie ma wpływu
na cenę



Dobra informacja

Efektywność rynku – konkurencja
doskonała

Cena

Ilość

D

S

Q(E)

P(E)

Ilość

Q(E)

P(E)

D

S

Efektywność rynku – perspektywa
makroekonomiczna



Efektywność w sensie Pareto (Pareto-efektywność) – sytuacja,
w której nie można poprawić sytuacji żadnej jednostki bez
jednoczesnego pogorszenia sytuacji innej jednostki



Co do zasady, przy braku zakłóceń rynkowa alokacja
zapewnia efektywność



Warunki efektywności gospodarki:



Efektywność wymiany – krańcowe stopy substytucji dla wszystkich
jednostek odnoszące się do dowolnej pary dóbr są równe



Efektywność produkcji – wszystkie przedsiębiorstwa mają taką
samą krańcową stopę substytucji technicznej dowolnej pary
zasobów



Efektywność struktury produkcji – krańcowa stopa transformacji
równa się krańcowej stopie substytucji dla konsumentów

Zawodność rynku – czy to
uzasadnienie dla ingerencji
państwa?



Zawodności rynku (ang. market failure) – negatywne efekty
związane z działaniem rynku, które uniemożliwiają poprawne
ukształtowanie się wielkości popytu i podaży i w efekcie prowadzą
do nieefektywnej alokacji dóbr lub innych niekorzystnych zjawisk.



Możliwe działania państwa:



Alokacja dóbr i usług



Płaszczyzna legislacyjna



Klasyfikacja market failures:



Istnienie dóbr publicznych



Asymetria informacji



Niedoskonałość konkurencji – struktury rynkowe



Efekty zewnętrzne



Niekompletność rynków



Zakłócenia makroekonomiczne

Dobra publiczne



Cechy dóbr publicznych:



Nierywalizacyjny charakter (non-rival attribute) –
krańcowy koszt dostarczenia tego dobra kolejnej jednostce
wynosi zero.



Niemożliwość wykluczenia z konsumpcji (non-excludable
attribute) – nie istnieje możliwość wykluczenia określonej
jednostki z konsumpcji. Możliwość wystąpienia tzw. efektu
gapowicza (free-rider problem).



Dobra publiczne będą dostarczane na rynek w
nieodpowiedniej (zbyt małej) wielkości, gdyż nie
występują bodźce do ich dostarczania (produkcji).



Przykłady dóbr publicznych: Obrona narodowa, czyste
powietrze, światło latarni morskiej.

Klasyfikacja dóbr (I)

K

O
N

K

U

R

E

N

C

Y

J

N
O

Ś

Ć

TAK

TAK

NIE

NIE

MOŻLIWOŚĆ

WYKLUCZENIA

Klasyfikacja dóbr (II)

Struktury rynkowe – niedoskonałość
konkurencji

Asymetria informacji



Sytuacja, w której jedna ze stron umowy
dysponuje przewagą informacyjną, która
może prowadzić do czerpania
nieuzasadnionych korzyści kosztem
drugiej strony.



Konsekwencje asymetrii informacji



Pokusa nadużycia, wyuczona nonszalancja
(ang. moral hazard)



Selekcja negatywna (ang. adverse
selection)

Efekty zewnętrzne



Efekty zewnętrzne (ang. externalities) -
są związane z niekorzystnymi efektami
wynikającymi z działalności określonego
podmiotu przy braku odpowiednich
bodźców skłaniających ten podmiot do
zmiany niekorzystnego zachowania lub
przeciwdziałania tym efektom.

Funkcja redystrybucyjna



Redystrybucja polega na ingerencji
państwa w rynkowy podział dochodu –
przejmowana jest część dochodu
określonej grupy i przekazywana innym
grupom w formie płatności
transferowych lub wydatków na dobra i
usługi.

Rozwarstwienie społeczne – wskaźnik
Giniego i krzywa koncentracji (krzywa
Lorenza)

Udział w
całkowitym
dochodzie

Odsetek
społeczeństwa o
najniższych
dochodach

X

A

B

C

Wskaźnik Giniego

Kraj

GINI

Namibia

70,7

Brazylia

51,9

Chiny

48,0

USA

45,0

Litwa

35,5

Polska

34,2

Wielka Brytania

34,0

Niemcy

27,0

Dania

24,8

Szwecja

23,0

Rozwarstwienie społeczne – negatywne
konsekwencje



R. Wilkinson, K. Pickett, Duch równości, Wydawnictwo Czarna
Owca, Warszawa 2011 (Tytuł oryginału: The spirit level).



Por. też: C. Snowdon,The spirit level delusion,
http://spiritleveldelusion.blogspot.com/



Rozwarstwienie społeczne pociąga za sobą szereg negatywnych
konsekwencji i społecznych kosztów nierówności



Wyższa przestępczość



Otyłość i problemy zdrowotne



Gorsze wyniki edukacji



Inne

Korelacja pomiędzy tymi zmiennymi a nierównością okazywała się w
wyższym stopniu istotna niż korelacja pomiędzy tymi samymi
zmiennymi a poziomem dochodów na osobę. Badano zarówno kraje, jak
i poszczególne stany USA.

Rozwarstwienie społeczne – silna korelacja pomiędzy
wskaźnikiem problemów społecznych i zdrowotnych o
rozwarstwieniem społecznym

Źródło: R. Wilkinson, K. Pickett, The Spirit Level, London 2009

Rozwarstwienie społeczne – brak korelacji pomiędzy
wskaźnikiem problemów społecznych i zdrowotnych a
poziomem dochodu

Rozwarstwienie społeczne – analiza poszczególnych stanów
USA

Źródło: R. Wilkinson, K. Pickett, The Spirit Level, London 2009

Rozwarstwienie społeczne a przestępczość

Źródło: R. Wilkinson, K. Pickett, The Spirit Level, London 2009

Rozwarstwienie społeczne a
negatywne zjawiska

Źródło: R. Wilkinson, K. Pickett, The Spirit Level, London 2009

Funkcja stabilizacyjna



Prowadzenie przez państwo aktywnej polityki
fiskalnej w celu przeciwdziałania nadmiernym
wahaniom cyklu koniunkturalnego.



W tym kontekście istotna jest antycykliczność
polityki gospodarczej.



Efekt Histerezy – zależność równowagi
długookresowej od tego, co działo się w gospodarce
w krótkim okresie. W tym kontekście należy zwrócić
uwagę zwłaszcza na rynek pracy.



Skłonność do monopolizacji gospodarki – duże
wahania cyklu koniunkturalnego mogą spowodować,
że mniejsze podmioty będą kończyć działalność.

Krzywa Phillipsa



Statystyczna ujemna zależność
pomiędzy poziomem inflacji a
bezrobociem zaobserwowana przez
Albana Phillipsa w latach
pięćdziesiątych.



Stała się podstawą aktywnej polityki
gospodarczej państwa w wielu krajach w
latach sześćdziesiątych XX w.

Krzywa Phillipsa

Inflacja

Bezrobocie

Krzywa Phillipsa



Relacja opisana przez krzywą Phillipsa
sugerowała, że możliwa jest „wymiana”
wyższej inflacji na niższe bezrobocie w
drodze aktywnej polityki gospodarczej.



Stagflacja (równoczesne występowanie
wysokiej inflacji jak i stagnacji
gospodarczej, łączącej się m.in. z
wysokim bezrobociem) lat
siedemdziesiątych XX w. zanegowała
krzywą Phillipsa.

Długookresowa krzywa Phillipsa



Ujemna zależność pomiędzy inflacją a
bezrobociem występuje wyłącznie w krótkim
okresie.

Inflacja

Bezrobocie

NAIRU

Dochody budżetowe

Dochody budżetowe - podatki



Dochody podatkowe stanowią główny
element dochodów budżetowych i przez
to główne źródło finansowania wydatków
państwa.



Nie można jednak zapominać, że
istnienie podatków wiąże się z szeregiem
negatywnych efektów
makroekonomicznych.

PIT - zmniejszenie dochodów rozporządzalnych

Popyt
zagregowany
AD

Produkcja Y

45
º

Ale… mnożnik zrównoważonego budżetu

Popyt
zagregowa
ny
AD

Produkcja Y

45
º

ΔG

PIT – Efekt klina podatkowego



Różnica pomiędzy płacą brutto a płacą netto
narusza równowagę na rynku pracy
powodując zwiększenie poziomu bezrobocia.

LD

AJ

LF

Płaca

Liczba pracowników

r1

r2

r3

N1

N2

CIT – Podatek dochodowy od osób
prawnych



Podatek CIT zmniejsza konkurencyjność
krajowych przedsiębiorstw.



Ucieczka od opodatkowania –
przenoszenie działalności gospodarczej
do krajów o niższym poziomie
opodatkowania działalności gospodarczej
(tzw. raje podatkowe)

Krzywa Laffera



Krzywa Laffera przedstawia zależność
pomiędzy stawką opodatkowania (podatki
bezpośrednie – PIT i CIT) a dochodami
budżetowymi z tytułu tych podatków.



W przypadku zastosowania wysokiej
stawki podatkowej powyżej pewnego
poziomu m.in. na skutek ucieczki od
opodatkowania wpływu budżetowe będą
maleć.

Krzywa Laffera w ujęciu teoretycznym

Stopa
opodatkowani
a

Dochody budżetowe

f*

Ale… krzywa Laffera w ujęciu
empirycznym

Stopa
opodatkowani
a

Dochody budżetowe

Podatki pośrednie – zaburzenie równowagi na rynku
dóbr

D

S

Ilość

Cena

p1

p2

q1

q2

p3

Wydatki budżetowe



Wydatki sztywne – wydatki, które zostały
zagwarantowane ustawowo i muszą zostać
poniesione (w Polsce ok. 75%)



Wydatki quasi-sztywne – wydatki, które co
prawda nie zostały zagwarantowane
ustawowo, niemniej są powiązane z
wydatkami sztywnymi i również muszą
zostać poniesione



Wydatki elastyczne – wydatki nie będące
prawnie zagwarantowane

Deficyt budżetowy i dług publiczny



Deficyt budżetowy – nadwyżka
wydatków budżetowych nad dochodami.



Dług publiczny – nominalne zadłużenie
sektora finansów publicznych.

Saldo budżetu - klasyfikacja



Saldo nominalne



Saldo realne



Saldo pierwotne



Saldo majątkowe



Saldo cykliczne



Saldo strukturalne

Saldo budżetu – klasyfikacja



Saldo nominalne – kategoria
rachunkowa, która powstaje przez odjęcie
od nominalnych dochodów budżetowych
nominalnych wydatków budżetowych



Saldo realne powstaje na skutek
wyłączenia z wydatków budżetowych tych
obciążeń, które pojawiają się jako rezultat
zjawisk inflacyjnych.

Saldo budżetu - klasyfikacja



Saldo pierwotne (kredytowe) –
różnica pomiędzy dochodami a
wydatkami budżetowymi pomniejszona o
koszty obsługi długu publicznego. Saldo
to informuje, jaki byłby stan finansów
państwa, gdyby państwo nie musiało
ponosić kosztów obsługi długu
publicznego.

Saldo budżetu - klasyfikacja



Saldo majątkowe – różnica pomiędzy
dochodami budżetowymi
pomniejszonymi o dochody uzyskane z
tytułu sprzedaży majątku publicznego i o
pożyczki uzyskane na cele inwestycyjne
a wydatkami budżetowymi.

Saldo budżetu - klasyfikacja



Saldo cykliczne (koniunkturalne) –
wskazuje na część salda rzeczywistego,
która jest związana z wahaniami cyklu
koniunkturalnego.



Saldo strukturalne – różnica pomiędzy
saldem rzeczywistym a saldem cyklicznym,
informuje o hipotetycznym saldzie
budżetowym przy pełnym wykorzystaniu
czynników produkcji w gospodarce.

Strukturalne przyczyny
nierównowagi finansów
publicznych w Polsce



Struktura demograficzna



Bezrobocie strukturalne



Struktura PKB i wartości dodanej



Konkurencyjność gospodarki



Nierównowaga zewnętrzna

Sposoby finansowania deficytu
budżetowego



Emisja dłużnych papierów wartościowych



Przychody z prywatyzacji



Inne, teoretyczne sposoby finansowania
deficytu:



Dodruk pieniądza przez Bank Centralny
(prawnie zakazany w większości państw)



Nadwyżka z lat ubiegłych (nadwyżka
budżetowa nie występuje  )

Dług publiczny wybranych państw (% PKB)

Kraj

Dług publiczny

Japonia

208,2

Grecja

165,3

Włochy

120,9

Portugalia

108,5

Wielka Brytania

86,8

Francja

86,5

Niemcy

82,0

USA

73,0

Polska

56,3

Norwegia

48,9

Słowacja

43,5

Luksemburg

18,6

Estonia

6,1

Część IV

Podaż pieniądza,

polityka monetarna i

stopy procentowe

Polityka monetarna i stopy procentowe



Polityka monetarna (pieniężna) – działalność
banku centralnego mająca na celu mająca na
celu zapewnienie równowagi pieniężnej w
gospodarce oraz przeciwdziałanie i zwalczanie
inflacji.



Art. 3 ustawy o Narodowym Banku Polskim
Podstawowym celem działalności NBP jest
utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy
jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej
rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu
NBP.

Agregaty podaży pieniądza



M0 – Baza monetarna: Pieniądz gotówkowy w
obiegu + gotówka w kasach banków



M1 = M0 + Depozyty i inne zobowiązania bieżące



M2 = M1 + Depozyty i inne zobowiązania do 2 lat
włącznie + Depozyty z terminem wypowiedzenie
do 3 miesięcy włącznie



M3 = M2 + Operacje z przyrzeczeniem odkupu +
Dłużne papiery wartościowe z terminem
pierwotnym do 2 lat



Podstawowym agregatem podaży pieniądza jest
M3

Agregaty podaży pieniądza (mln zł)

Mnożnik kreacji pieniądza – działalność
depozytowo-kredytowa



Bank 1: Przyjmuje depozyt w wysokości 100
(D1)



Bank 1: Udziela kredytu w wysokości 90 (K1)



Bank 2: Przyjmuje depozyt K1



Bank 2: Udziela kredytu w wysokości 81 (K2)



Bank 3: Przyjmuje depozyt K2



W zaprezentowanym przykładzie: Baza
Monetarna wynosi 100, a podaż pieniądza M1
= 100+90+81 = 271

Stopy procentowe



W najprostszym ujęciu stopa procentowa
to wynagrodzenie dla posiadacza
wolnych środków pieniężnych za
czasowe udostępnienie tych środków
innemu podmiotowi



Stopa procentowa – cena pieniądza

Stopy procentowe w gospodarce



Stopy NBP



Stopy procentowe na rynku
międzybankowym



Oprocentowanie skarbowych papierów
wartościowych



Oczekiwania co do kształtowania się stóp
procentowych – kontrakty Forward Rate
Agreement (FRA)

Stopy procentowe - oddziaływanie

Stopy procentowe NBP



Referencyjna (Nominalna) – Oprocentowanie 7
dniowych bonów pieniężnych (4,00%)



Lombardowa (5,50%) – Stopa po jakiej bank centralny
udziela bankom komercyjnym kredytu pod zastaw
papierów wartościowych (kredyt lombardowy)



Depozytowa (2,50%) – Oprocentowanie jednodniowych
depozytów w NBP



Redyskontowa (4,25%) – Stopa po jakiej NBP skupuje
weksle od banków komercyjnych (redyskonto weksli)



Stopy procentowe ustalane są przez Radę Polityki
Pieniężnej raz w miesiącu.

Stopy procentowe na rynku
międzybankowym



Stopy procentowe po jakich banki
udzielają sobie kredytów oraz przyjmują
depozyty – IBOR Interbank Offered Rate



WIBOR – Warsaw Interbank Offered Rate



WIBID – Warsaw Interbank Bid Rate



POLONIA – Polish Overnight Index
Average

Stopy procentowe na rynku
międzybankowym



Stopy procentowe są ustalane w każdy dzień roboczy na
fixingu o godz. 11.00, przeprowadzanym przez ACI –
Stowarzyszenie Dealerów.



Stopy procentowe:



O/N (Overnight)



T/N (Tomorrow Next)



S/N (Spot Next)



2W



1M



3M



6M



9M



1Y

Stopy procentowe w Polsce

Termin

WIBID

WIBOR

Godzina

Data

ON

3,80

4,10

12:00:00 18 JAN 2013

TN

3,80

4,10

12:00:00 18 JAN 2013

SW

3,91

4,11

12:00:00 18 JAN 2013

2W

3,91

4,11

12:00:00 18 JAN 2013

1M

3,91

4,11

12:00:00 18 JAN 2013

3M

3,83

4,03

12:00:00 18 JAN 2013

6M

3,79

3,99

12:00:00 18 JAN 2013

9M

3,72

3,92

12:00:00 18 JAN 2013

1Y

3,67

3,87

12:00:00 18 JAN 2013

Polityka monetarna

Zalecana literatura



T. Włudyka (red.), Polityka gospodarcza podręcznik dla
studentów kierunków nieekonomicznych, Wydawnictwo Wolters
Kluwer



D. Begg, S. Fisher, R. Dornbush, Makroekonomia, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne



D. Begg, S. Fisher, R. Dornbush, Mikroekonomia, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne



P. A. Samuelson, W. D. Nordhaus, Ekonomia, Rebis Dom
Wydawniczy



J. E. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo
Naukowe PWN



O. Blanchard, Makroekonomia, Wydawnictwo Wolters Kluwer



A. Moździerz, Nierównowaga finansów publicznych, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne

Dziękuję za uwagę

Dalsze pytania i wszelkie uwagi:

[e-mail]

[e-mail]