GEOMETRYCZNE TYPY WSI I 
ICH SPECYFIKA PRZESTRZENNA

inż. arch. kraj. Aniela Ciesielska

WIEŚ

Jest  to  jednostka  osadnicza  o  zwartej 
lub 

rozproszonej 

zabudowie. 

Nie 

posiada  statusu  miasta  oraz  praw 
miejskich.  Wieś  posiada  już  istniejące 
funkcje  rolnicze  lub  związane  z  nimi 
funkcje usługowe lub turystyczne.

KRAJOBRAZ WIEJSKI JEST:

•

krajobrazem otwartym,

•

o niewielkim udziale człowieka,

•

skomponowany 

 

z 

trwałych 

elementów przyrodniczych,

•

nieodłącznym  komponentem  jest 
zieleń,

•

zawiera  budynki  oraz  zagrody  o 
niewielkiej skali.

GENETYCZNE I GEOMETRYCZNE 
TYPY PRZESTRZENNE WSI

WYRÓŻNIAMY

:

•

powstałe w efekcie naturalnego 
rozwoju, często na podstawie 
średniowiecznych lokacji,

•

powstałe w wyniku kolonizacji.

GRUPA WSI POWSTAŁYCH W EFEKCIE 
NATURALNEGO ROZWOJU:

OKOLNICA 

zagrody są ustawione 
zwarcie w krąg lub 
podkowę wokół 
środkowego placu, później 
nierzadko wykorzystanego 
jako staw. Niwowy lub 
blokowy układ pól. Ze 
względu na rodzinny 
charakter tych 
wczesnośredniowiecznych 
wsi nie trzeba było 
wprowadzać 
podziału ziemi. 
Typ słowiański wsi, 
popularny na Pomorzu i 
w Czechach.

 

OWALNICA

 

typ wsi budowanej 
wokół okrągłego 
placu, zwarte 
zabudowania tworzą 
zamknięty pierścień 
z jednym lub dwoma 
wejściami do wsi. 
Plac zabudowany, 
ale wyłącznie z 
funkcjami wspólnymi 
dla wszystkich 
mieszkańców, 
jak staw, cmentarz, k
ościół. Często z 
jednej strony wejścia 
brama, a z drugiej 
kościół.

ULICÓWKA

typ wsi 
jednodrożnej o 
zwartej zabudowie 
po obu stronach 
drogi, 
rozciągniętej, z 
budynkami z 
jednej lub dwu 
stron drogi. 
Wyglądem 
przypomina 
miejską ulicę. 
Występuje w całej 
Polsce, Słowacji 
oraz we 
wschodniej Francji.

WIELODROŻNICA

duża wieś o zwartej 
lub luźnej zabudowie, 
powstająca wzdłuż 
kilku ciągów 
komunikacyjnych 
(ulic), nieregularny 
kształt,  jedna z 
wczesnych form 
słowiańskiej 
zabudowy wsi. Wsie 
wielodrożnicowe mają 
zazwyczaj układ pól 
nieregularny, niwowy 
lub niwowo-blokowy, 
zawsze z dużym 
rozbiciem własności 
na liczne działki.

WIDLICA

typ wsi o 
zwartej 
zabudowie, 
skoncentrowa
nej wzdłuż 2-3 
dróg polnych 
rozwidlającyc
h się w 
kształcie litery 
V, 
połączonych 
często krótką 
przecznicą, 
odchodzących 
od drogi 
głównej. 

GRUPA WSI POWSTAŁYCH W EFEKCIE KOLONIZACJI

ŁAŃCUCHÓWKA 

(wieś leśno-łanowa) 
zakładana w 
średniowieczu na prawie 
niemieckim na 
zalesionych obszarach 
górskich, zagrody po obu 
stronach drogi, która 
przebiegała zazwyczaj 
dnem doliny, każda 
zagroda zbudowana była 
na własnym łanie 
wykarczowanego pola, 
który odchodził od 
głównej drogi. Dalej 
przechodził w należący do 
tego samego gospodarza 
płat lasu (stąd wieś leśno-
łanowa), który biegł aż do 
działu wód, stanowiącego 
granicę wsi.

RZĘDÓWKA 

typ wsi, 
charakteryzując
a się luźną 
zabudową 
wzdłuż drogi, 
najczęściej po 
jej jednej 
stronie i 
prostopadle do 
drogi 
biegnącymi 
szerokimi 
pasami pól. 
Występuje na 
Mazowszu i 
kielecczyźnie.

SZEREGÓWKA

 

powstała w XVI 
wieku wskutek 
reorganizacji dóbr 
królewskich. 
Wyróżnia się 
najczęściej 
regularnym 
łanowym 
układem pól, ale 
w przeciwieństwie 
do rzędówki i 
łańcuchówki 
zagrody są 
zwarcie 
ustawione wzdłuż 
prostej ulicy w 
środku obszaru 
wiejskiego

PRZYSIÓŁKI

 

(bezkształtny, 

placowy) 

skupisko 

kilku 

gospodarstw 

położonych  poza  zabudową  stanowiącą  integralną  część  wsi. 
W  różnych  regionach  Polski  używa  się  innych  nazw  na 
oznaczenie przysiółków: rola, kolonia lub osiedle.

bezkształtny

kształtny

WIEŚ SAMOTNICZA 

składa się z pewnej liczby stojących oddzielnie, oddalonych 
od  siebie  gospodarstw  rolnych,  czyli  samotni  (lub  osad 
jednodworczych).