SZKODLIWE 

CZYNNIKI 

ZABURZAJĄC

E ROZWÓJ W 

OKRESIE 

PRENATALNY

M

Wykonały:

Konieczna 

Anna 

Koza Anna

Rozwój człowieka zależy od trzech 

grup czynników, którymi są:



 czynniki genetyczne



czynniki paragenetyczne



czynniki pozagenetyczne

Czynniki 

genetyczne

Zaburzenia rozwoju o charakterze genetycznym są przekazywane dziedzicznie lub wynikają z zadziałania 
na komórki rozrodcze: zygotę i embrion uszkadzających czynników powodujących zmiany materiału 
dziedzicznego.

Zaburzenia te mogą się przejawiać w postaci:



 aberracji chromosomowych strukturalnych np. „zespół miauczącego kota”



 aberracji chromosomowych liczbowych, które dotyczą: 

AUTOSOMÓW np. zespół Downa lub CHROMOSOMÓW PŁCIOWYCH np. Zespół Turnera, Klinefeltera



mutacji monogenowych przekazywanych w sposób dominujący np. choroba Bourneville’a, Aperta, Marfana, 

Crouzona, Sturge-Webera, lub w sposób recesywny np. fenyloketonuria, galaktozemia, sprzężonych z płcią 
np. hemofilia, dystrofia mięśniowa typu Duchena



mutacji poligenowych, które ujawniają się wskutek sumowania działania wielu genów, a często również 

czynników środowiskowych np. choroby psychiczne

Czynniki 
paragenetyczne

Czynniki paragenetyczne to 
genetyczno-konstytucjonalne 
właściwości matki stanowiące 
tzw. regulator matczyny  
wpływający na modyfikację 
predyspozycji genetycznych 
dziecka.

Czynniki 
pozagenetyczne

Czynniki pozagenetyczne są przyczyną chorób i wad wrodzonych 
powstałych w okresie jajowym tzw. blastopatie 1. -2. tydzień, w 
okresie zarodkowym tzw. embriopatie 3. – 8. tydzień i w okresie 
płodowym tzw. fetopatie od 9. tygodnia do urodzenia.

Do czynników pozagenetycznych należą:



 wirusy (różyczki, cytomegalii, świnki, żółtaczki zakaźnej, półpaśca, grypy)



Bakterie (kiły, listeriozy)



Pasożyty (toksoplazmozy)



Promieniowanie (ultrafioletowe, rentgenowskie, izotopem, odpadami radioaktywnymi

Toksyny (alkohol, narkotyki, 

nikotyna, leki zwłaszcza 
hormonalne , psychotropowe,  
antybiotyki, związki ołowiu, rtęci i 
azbestu,  środki ochrony roślin)



Niedotlenienie (z powodu zaburzonego krążenia 

krwi w organizmie matki, dziecka lub łożyska)



Stany niedoborowe ilościowe, czyli 

niedożywienie i jakościowe (niedobór wit. A czy 
B2)

Do czynników pozagenetycznych należą 
(ciąg dalszy):



Choroby matki (cukrzyca, choroby nerek, 

 choroby serca)



Komplikacje ciążowe (zagrażające 

poronienie, krwawienia w czasie ciąży, 
zatrucia ciążowe, wysokie miano 
przeciwciał w wyniku niezgodności 
głównych grup krwi lub czynnika Rh



Stres matki

Szkodliwość danego czynnika oraz rozmiar 
 i znaczenie powstałego zaburzenia dla 
rozwijającego się dziecka zależy od:



 właściwości organizmu matki oraz 

łożyska



właściwości konstytucyjnych dziecka, 

które czynią dziecko bardziej lub mniej 
odpornym na działające czynniki 
uszkadzające



okresu rozwojowego, w którym dany 

czynnik zadziałał

innych czynników, które 

zadziałały wcześniej, lub w tym 
samym czasie, które zwiększają 
działanie głównego czynnika 
negatywnego

    siły, rodzaju, długości czasu 
działania czynnika 
uszkadzającego

Im  wcześniejszy  etap  w  rozwoju,  tym  szybsze  tempo  wzrostu, 
intensywne dojrzewanie, słabsza obrona kosmówkowa lub łożyskowa 
oraz  słabsza  odporność  dziecka,  stąd  bardziej  rozległe  i  poważne 
efekty  patogenne  działających  czynników,  które  mogą  zaburzyć 
kształtowanie  się  tego,  co  zostało  dziedzicznie  przekazane  (okresy 
krytyczne)

Czynniki szkodliwe 
– leki

ASPIRYNA – zbyt duże ilości mogą 
powodować poronienia, krwawienia, 
problemy noworodka z oddychaniem
BARBITURATY (środki nasenne) – mogą 
powodować problemy dziecka z 
oddychaniem
DES (lek zapobiegający poronieniom) – 
może powodować raka szyjki macicy i 
pochwy u kobiety, a u dziecka anomalie 
narządów płciowych u obu płci
IZORETYNA (przy leczeniu wysypek) – może 
powodować  zniekształcenia głowy i uszu, 
uszkodzenia serca i centralnego układu 
nerwowego, problemy z zachowaniem

TALIDOMID -  może powodować 
deformacje kończyn, deficyty 
sensoryczne, uszkodzenia narządów 
wewnętrznych, śmierć

FENYTOINA (lek rozkurczowy) - 
trzykrotny wzrost 
prawdopodobieństwa wystąpienia 
wad serca i zahamowania wzrostu
STREPTOMYCYNA  - może powodować 
utratę słuchu
TETRACYKLINA – może powodować 
plamy na zębach, może wpływać na 
rozwój kości

Czynniki szkodliwe 
- narkotyki

KOKAINA I CRACK– może powodować zahamowanie wzrostu, przedwczesny poród, drażliwość noworodka, 
syndrom głodu narkotycznego

HEROINA I METADON – mogą powodować zahamowanie wzrostu, przedwczesny poród, drażliwość noworodka, 
syndrom głodu narkotycznego, syndrom nagłej śmierci

LSD I MARIHUANA - Przy znacznych ilościach – prawdopodobny powód przedwczesnych porodów i zahamowań 
wzrostu, uważane za przyczynę odrywania się kawałków chromosomów, ale efekt ten nie jest pewny

Czynniki szkodliwe 

związane z matką

WIEK - nastoletnie matki oraz kobiety powyżej 35 
roku życia mają dzieci z niższą wagą urodzeniową niż 
matki w optymalnym wieku rozrodczym, 
prawdopodobieństwo urodzenia dziecka z 
syndromem Downa rośnie wraz z wiekiem

ALKOHOL – może powodować uszkodzenia mózgu, 
serca, zahamowanie wzrostu, opóźnienie umysłowe, 
płodowy zespół alkoholowy

CUKRZYCA - trzykrotny wzrost prawdopodobieństwa 
wystąpienia wszystkich typów wad wrodzonych, nie 
wyłączając takich jak: bezmózgowie, rozszczepienie 
kręgosłupa, wady wrodzone serca

NIEDOŻYWIENIE - wzrost 
prawdopodobieństwa zahamowania 
wzrostu, wcześniactwo, kłopoty z 
koncentracja uwagi, małe zdolności 
społeczne, szczególnie wtedy gdy matka 
była niedożywiona w okresie 
poprzedzającym ciążę

FENYLOKETONURIA - opóźnienia 
rozwojowe mózgu i głowy, opóźnienie 
umysłowe, wady serca

TYTOŃ - zahamowanie wzrostu, 
wcześniactwo

Czynniki szkodliwe 
– infekcje 

AIDS - wrodzone deformacje, dziecko bezbronne wobec 
infekcji

CYTOMEGALOWIRUS - głuchota, ślepota, anomalie 
rozwoju głowy i mózgu, opóźnienie umysłowe

LISZAJE - opóźnienie umysłowe, uszkodzenie oczu, 
śmierć

RÓŻYCZKA - opóźnienie umysłowe, 
uszkodzenie oczu, głuchota, wady 
wrodzone

SYFILIS - opóźnienie umysłowe, 
poronienie, ślepota, głuchota, śmierć

TOKSOPLAZMOZA - anomalie rozwoju 
głowy i mózgu, opóźnienie umysłowe

Zagrożenia 
środowiskowe

OŁÓW - poronienie, anemia, opóźnienie umysłowe

RTĘĆ - anomalie rozwoju głowy i mózgu, brak koordynacji motorycznej, opóźnienie umysłowe,

PCV – zahamowanie wzrostu

PROMIENIOWANIE - białaczka, anomalie rozwoju głowy i ciała, rak, zmiany genetyczne, poronienie, urodzenie 
martwego dziecka