Podział terytorialny
państwa
Aleksandra Adamiak
Podział terytorialny
państwa
Aleksandra Adamiak
Względnie trwałe rozczłonkowanie
przestrzeni państwa dokonywane dla
pewnej grupy lub określonych tylko
jednostek organizacyjnych państwa lub
jednostek niepaństwowych, ale
wykonujących zadania państwowe.
Podział terytorialny – względnie trwałe
wyodrębnienie przez organy publiczne
zbioru elementów, składających się na
określoną część przestrzeni geograficznej.
Pojęcie podziału terytorialnego
•
Czynniki geograficzne
•
Społeczne
•
Ekonomiczne
Ustrój terytorialny zapewnia
decentralizację władzy publicznej, przy
czym należy:
•
Uwzględnić więzi społeczne, gospodarcze
lub kulturowe,
•
Zapewnić jednostkom terytorialnym
zdolność wykonywania zadań publicznych.
Kryteria podziału terytorialnego
•
Konstytucja RP,
•
ratyfikowana przez Polskę w 1993r. Europejska
Karta Samorządu Terytorialnego,
•
ustawa z 24 lipca 1998r o wprowadzeniu
zasadniczego trójstopniowego podziału
•
przepisy ustaw o samorządzie gminnym, o
samorządzie powiatowym, o samorządzie
województwa,
•
przepisy ustaw o administracji rządowej w
województwie i o ustroju miasta stołecznego
Warszawy.
Podstawy prawne podziału
terytorialnego
Prezes Głównego Urzędu Statystycznego
prowadzi, w systemie informatycznym,
krajowy rejestr urzędowy podziału
terytorialnego kraju.
Rejestr terytorialny obejmuje systemy:
identyfikatorów i nazw jednostek podziału
administracyjnego, identyfikatorów i nazw
miejscowości, rejonów statystycznych i
obwodów spisowych, identyfikacji
adresowej ulic, nieruchomości, budynków i
mieszkań. Rejestr jest jawny.
Informacje o podziale
terytorialnym
Tworzony ze względu na konieczność
wykonywania na określonym obszarze zadań
państwowych o istotnym znaczeniu z punktu
widzenia podstawowych celów państwa i zasad
jego funkcjonowania. Z podziału tego
korzystają przede wszystkim terenowe organy
państwowe o właściwości ogólnej, wyposażone
we władcze kompetencje, oraz organy
samorządu terytorialnego.
Jednostkami zasadniczego podziału
terytorialnego są: gminy, powiaty i
województwa.
Podział zasadniczy
Ustawa z 24 lipca 1998r. utworzyła 16 województw
ustalając ich nazwy, siedziby wojewodów i
sejmików województwa.
W woj. kujawsko-pomorskim siedzibą wojewody jest
Bydgoszcz, a sejmiku województwa – Toruń; także
w woj. lubuskim siedzibą wojewody jest Gorzów
Wielkopolski, a sejmiku – Zielona Góra.
Nazwy woj. pochodzą od nazw geograficznych
(wyjątek- województwa: lubelskie, łódzkie i
opolskie).
Nazwa urzędu wojewody pochodzi od nazwy woj.:
wojewoda dolnośląski, wojewoda łódzki.
Województwo
Rada Ministrów w drodze rozporządzeń
dokonuje zmian granic woj. związanych z
tworzeniem, łączeniem, dzieleniem lub
znoszeniem powiatów po zasięgnięciu
opinii organów stanowiących jednostek
samorządu terytorialnego, których zmiana
dotyczy.
Dokonując takich zmian ma się na celu
poprawę warunków wykonywania zadań
publicznych o charakterze wojewódzkim
oraz zachowania regionalnych więzi
społecznych, gospodarczych i kulturalnych.
Rada Ministrów tworzy, łączy, dzieli i znosi
powiaty, ustala ich granice, ustala i zmienia ich
nazwy oraz siedziby władz. Rozporządzenie takie
RM może wydać z własne inicjatywy bądź na
wniosek zainteresowanej rady powiatu, rady
miasta na prawach powiatu lub rady gminy.
Ustalenie granic powiatu następuje poprzez
wskazanie gmin wchodzących w skład powiatu.
Np. w skład największego woj. mazowieckiego
wchodzi 38 powiatów i 4 miasta na prawach
powiatu, a w skład woj. śląskiego- 17 powiatów i
19 miast na prawach powiatu.
Ogólna liczba powiatów wynosi 315.
Powiat
Miasto na prawach powiatu jest gminą
wykonującą również zadania powiatu.
Funkcje organów powiatu sprawuje rada
miasta i zarząd miasta.
•
Miasta liczące więcej niż 100.000
mieszkańców (w dniu 31 grudnia1998r.),
•
Miasta, które w tym dniu przestały być
siedzibami wojewodów,
•
Miasta, które otrzymały ten status na mocy
ustawy z 7 sierpnia 1998r.
Miasto na prawach
powiatu
Podstawowa jednostka samorządu
terytorialnego. Obejmuje obszar możliwie
jednorodny ze względu na układ osadniczy i
przestrzenny uwzględniający więzi społeczne,
gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający
zdolność wykonywania zadań publicznych.
Tworzenie, łączenie, podział i znoszenie gmin,
ustalenie ich granic i nazw oraz siedzib władz
następuje w drodze rozporządzenia Rady
Ministrów, po przeprowadzeniu konsultacji z
mieszkańcami.
Gmina
Nadanie gminie lub miejscowości statusu
miasta, ustalenie jego granic i ich zmiana
dokonywane są w sposób uwzględniający
infrastrukturę społeczną i techniczną oraz
ład urbanistyczny i charakter zabudowy.
Miasto stołeczne Warszawa jest związkiem
komunalnym i tworzy je 11 gmin.
Tworzenie, łączenie, podział i znoszenie
gmin warszawskich, ustalenie ich granic,
nazw oraz siedzib władz następuje w trybie
i na zasadach dotyczących gmin.
Wprowadzany jest w ramach jednostek podziału
zasadniczego i służy określaniu właściwości
miejscowej poszczególnych podmiotów
administrujących w tej samej jednostce.
Podział, który dokonywany jest dla organów o
charakterze pomocniczym w stosunku do
organów o podstawowym znaczeniu.
Podział pomocniczy nie jest obligatoryjny i może
dotyczyć tylko części gminy.
Traktuje się też podział województwa na obszary
działania delegatur urzędu wojewódzkiego.
Podział pomocniczy
Najczęściej w gminach wiejskich są
sołectwa, a w gminach miejskich dzielnice i
osiedla, które zazwyczaj wyróżnia sposób
zabudowy terenu.
Jednostki te mogą także nosić inne nazwy.
Organizację i zakres działania jednostki
pomocniczej określa rada gminy statutem
po przeprowadzeniu konsultacji z
mieszkańcami.
Jednostki pomocnicze
Określa w szczególności jej nazwę i obszar, tryb
wyborów, organizację i zadania jej organów,
zakres zadań przekazywanych przez gminę i
sposób ich realizacji, zakres i formy kontroli i
nadzoru rady gminy nad działalnością organów
jednostki pomocniczej. Statut może przewidywać
powołanie w jej ramach jednostki pomocniczej
niższego rzędu- np. sołectwo dzieli się na kolonie.
Jednostki pomocnicze mogą korzystać z gminnego
mienia oraz rozporządzać przynoszonymi przez
nie dochodami.
Statut jednostki
pomocniczej
Rejonizacja jest następstwem wyznaczenia dla
poszczególnych instytucji lub organizacji
wykonujących w formach niewładczych
zadnia kulturalne, oświatowe itd. obszaru
działania, który nie pokrywa się z
jednostkami zasadniczego i specjalnego
podziału terytorium państwa.
Rejonizacja dotyczy jednostek terytorialnych
mniejszych niż województwo, natomiast
regionizacja dotyczy obszarów większych,
obejmujących nawet kilka województw.
Rejonizacja a regionizacja
Powstające regiony i organy regionalne
powoływane są na podstawie porozumień i
umów zawieranych między organami
tworzącymi region, niekiedy należącymi do
różnych systemów organizacyjnych.
Regiony uważa się za formę pośrednią
między jednostkami terytorialnymi dla
wyższej administracji rządowej i
samorządowej a władzami centralnymi.
Tworzony dla potrzeb wykonywania zadań
organów administracji niezespolonej
wykonujących zadania publiczne.
Organy podziału specjalnego można
ustanawiać tylko w drodze ustawy, gdy jest
to uzasadnione ogólnopaństwowym
charakterem zadań lub terytorialnym
zasięgiem przekraczającym obszar jednego
województwa.
Obecnie jest 14 rodzajów organów
administracji niezespolonej .
Podział specjalny
Organy administracji niezespolonej
występują w takich działaniach
administracji rządowej, jak: administracja
wojskowa; skarbowa; górnicza; miar;
probiercza; gospodarki wodnej; celna i
inspekcja celna; morska; statystyki
publicznej; żeglugi śródlądowej i służby
granicznej.
Np. administracja skarbowa może działać w
województwach i powiatach oraz miastach
na prawach powiatu.
Oznaczona przestrzeń na której obowiązuje
specyficzny reżim prawny wyłączający lub co
najmniej ograniczający dotychczasowy porządek
prawny.
Skutki takiej regulacji prawnej mogą występować
także w prawie cywilnym i karnym.
Tworzony jest w celu realizacji zadań publicznych.
Obszary specjalne ustanawiane są w ustawach lub
przez organy administracji na trwałe – np. w celu
ochrony granic, lub tymczasowo – np. w związku
z chorobą zakaźną.
Obszar specjalny
Obszary specjalne to głównie obiekty wyodrębnione
w prawie ze względu na ich specyficzne właściwości
naturalne, usytuowanie lub wykorzystanie:
•
Strefy - nadgraniczna, ochronna, zagrożenia
•
Obszary - celny, wodny, morski, górniczy, kolejowy
•
Grunty - zdegradowane, zdewastowane, leśne
•
Tereny – leśne, zieleni, zamknięte
•
Obwody – łowiecki, rybacki
•
Obręby – hodowlany, ochronny
•
Parki – narodowy, krajobrazowy, miejski
•
Ogrody – botaniczny, zoologiczny, działkowy
•
Wody – graniczne, gruntowe, podziemne, płynące,
stojące, śródlądowe, żeglowne.
Typy obszarów specjalnych
Ustalenie i zmienianie urzędowych nazw
miejscowości i obiektów fizjograficznych (rzek,
jezior, szczytów i łańcuchów górskich, dolin
itp.) wraz z ich pisownią następuję w trybie
rozporządzenia i należy do kompetencji
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Istnieje obowiązek numeracji nieruchomości i
używania wyłącznie nazw w brzmieniu
prawnie ustalonym.
Do kompetencji rady gminy należy nadawanie i
zmiany nazw ulic i placów publicznych.
Nazwy miejscowości i
obiektów fizjograficznych
Specyficzny reżim prawny ustala ustawa z 7
października 1999r. o języku polskim. Obliguje
wszystkie podmioty wykonujące zadania
publiczne na terytorium RP do sporządzania
wszystkich napisów i informacji w języku polskim.
W wyjątkach nazwom i tekstom polskim mogą
towarzyszyć wersje w przekładach na język obcy
m.in. w strefie nadgranicznej, przy
międzynarodowych drogach tranzytowych, w
miejscowościach wypoczynkowych i
uzdrowiskach, w miejscowościach, w których
występują zwarte środowiska mniejszości
narodowych i grup etnicznych.