Przygotowała:

Karolina Jaskólska

Tekst w dobie jego reprodukcji 

elektronicznej

Karin Wenz

„słowo  «tekst»  oznacza  tkaninę,  a  słowo 

«linia»  znaczy  nić  przewodnią.  Teksty  wszakże 
są tkaniną jeszcze niegotową: składają się z linii 
(nitek  «osnowy»)  i  nie  są,  jak  gotowa  tkanina, 
utrzymywane  razem  przez  pionowe  nici  wątku. 
Literatura  kieruje  się  do  odbiorcy,  od  którego 
domaga  się,  by  ją  wykończył.  Piszący  przędzie 
nici, które odbiorca ma pozbierać i poprzetykać. 
Dopiero wtedy tekst nabiera znaczenia”

Vilém Flusser 

(ur. 12 maja 1920, zm. 27 listopada 1991) - filozof urodzony w Pradze 

(gr. mneme - pamięć) - ogólna nazwa 

sposobów ułatwiających zapamiętanie, 

przechowywanie i przypominanie 

sobie informacji.

Mnemotechnika, 

mnemonika 

„Do  aspektu  pisma  dochodzi  aspekt  lektury, 
która  kieruje  się  ku  mnemotechnicznemu 
dziedzictwu tekstu literackiego.
[…]  Tekst  zostaje  wczytany  niejako  w  procesie 
mnemotechnicznym,  w  którym  znaki  pisarskie 
zarazem  go  oznaczają  i  przypominają.  Tekst 
staje
się sam argumentem pamięci”

Anselm Haverkamp 

(ur.1943) w Niemczech, krytyk literatury 

 Renate Lachmann

(ur.1936) w Niemczech, literaturoznawczyni

„Te próby pisania książek, które rozsadzają formę 
książek,  są  pouczające  właśnie  przez  swą 
zawodność.  Najwyraźniej  system  przetwarzania 
informacji «książka» nie dorasta już do złożoności 
naszych systemów społecznych”

N.  Bolz,  Am  Ende  der  Gutenberg-Galaxis.  Die  neuen  Kommunikationsverhältnisse, 
München
1993, s. 17; zob. J. Derrida, Glas, London 1986 oraz G. Deleuze, F. Guattari, Mille
plateaus, Paris 1992

.

Walter Benjamin

(ur. 15 lipca 1892 r. w Berlinie, zm. 26 września 1940 r. w Portbou) 

– niemiecko-żydowski filozof, teolog, teoretyk kultury, tłumacz, 

marksistowski krytyk literacki i eseista.

Wolfgang  Iser,  definiuje  imaginacyjność  jako  nadanie 
„czemuś  rozproszonemu  formy  określonych  przedstawień”, 
a tym samym system odniesienia, którego funkcja polega na 
pośredniczeniu 

między 

rzeczywistością 

a 

fikcją. 

„Rzeczywistości” i fikcji nie należy traktować jako opozycji, 
ponieważ łączy je ze sobą imaginacja. 

(W. Iser, Das Fiktive und das Imaginäre. Perspektiven literarischer

Anthropologie, Frankfurt a. M. 1991, s. 22)

„Symultaniczna obecność tej złożoności w języku nie wydaje mi się możliwa. 
Techniki narracyjne, jak na przykład intertekstualność i kłącze, osiągają tę 
symultaniczną obecność wprawdzie nie materialnie, ale jednak dzięki 
wyobraźni”

Intertekstualność zakłada 
zdolność rozszyfrowywania, jak 
też znajomość różnych 
kulturowych artefaktów. Tekst 
absorbuje inne teksty i zarazem 
stanowi odpowiedź na nie

Julia Kristeva

(ur. 1941) – bułgarsko-francuska językoznawczyni, filozof 

i psychoanalityk.

„Każdy tekst jest skonstruowany

jak mozaika z cytatów, każdy tekst stanowi 

wchłonięcie i przekształcenie

innego tekstu” 

J. Kristeva, Bakhtine, le mot, le dialogue et le roman, „Critique” 1967,

239, s. 396.

Ekstensywne pojęcie 

intertekstualności w ujęciu Kristevej: 

Intertekstualność  wskazuje  na  leżącą  u 
podstaw konceptualną strukturę pozwalającą 
na  to,  by  tekst  powstawał  jako  przestrzeń 
otwarta 

i 

dynamiczna, 

w  której  splatają  się  ze  sobą  relacje 
intertekstualne.  Tekst  nie  jest  bynajmniej 
„oryginałem”,  ale  wynikiem  trafienia  na 
siebie  i  pomieszania  różnych  tekstów.  Mille 
Plateaux, 

które 

według 

Deleuze’a 

i  Guattariego  wyłaniają  się  z  tej  mieszaniny, 
pokazują, że tekst istnieje „tylko dzięki temu 
i w tym, co jest wobec niego zewnętrzne”

W. Benjamin, Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej, tłum. J. Sikorski 

[w:] tenże:

Anioł Historii. Eseje, szkice, fragmenty, wybór i opr. H. Orłowski, Poznań 1996,

s. 216.

„Kiedy epoka technicznej reprodukcji uwolniła 

sztukę od

jej kultowego podłoża, na zawsze zgasł pozór jej 

autonomii”

„przecież nie jest żadną pośrednią wartością, ale,
przeciwnie,  miejscem,  w  którym  rzeczy  nabierają 
przyspieszenia.  «Między»  rzeczami  nie  oznacza 
jakiejś relacji […], ale ruch wahadłowy”

Rozpoznawanie  intertekstualnych  odniesień  jest  zależne  od 
wiedzy i pamięci czytelnika. W nowym medium hipertekstu są 
one teraz odsłaniane przez połączenia („linki”). Połączeniami 
są międzyczłony, takie jak „i”, które: 

„Rzeczy te przybliżyć w aspekcie 

przestrzennym 

i ludzkim jest tak samo namiętnym 

pragnieniem współczesnych mas, jak 

namiętna jest ich chęć przezwyciężenia 

niepowtarzalności zjawisk poprzez 

reprodukcję”

Przyspieszenie wskutek usieciowionych tekstów

oznacza, że aby znaleźć nowy tekst, czytelnicy nie muszą 

podchodzić do

regałów ani przemierzać drogi do biblioteki. Teksty, które wiążą 

się ze sobą

pod względem treści, przybliżają się do siebie w przestrzeni. 

Rozłożenie

na cząstki i fragmentacja dokonują się za sprawą czytelników, 

którzy mogą

przeskakiwać w obydwie strony pomiędzy różnymi tekstami i w ten 

sposób

składać rozmaite fragmenty tekstu w nowy tekst. To nic innego jak

opis techniki montażu. Wizualizacja na ekranie otrzymuje 

wsparcie przez

możliwość sięgnięcia po obrazy, mapy, wideo i filmy, które 

uzupełniają

tekst i sprawiają, że lektura staje się przeżyciem multimedialnym. 

Labirynt

sieci, w której wszystkie węzły są ze sobą seryjnie powiązane, 

formuje

nieograniczoną przestrzeń.

„Hipertekst jako pisanie kolażowe… [To] ma ujawniać relację 
hipertekstu 

wobec 

modernistycznego 

kolażu 

i  montażu,  czyli  form  i  sposobów,  które  podkreślają 
przyswajanie  i  powiązanie.  Rzuciwszy  szybkie  spojrzenie  na 
kolaż, należy w rozmowie zwrócić się ku przykładom kolażu 
wizualnego i tekstowego, by następnie wskazać na kluczowy 
paradoks, polegający na tym, że hipertekst stanowi medium 
cyfrowe – i przez to samo – wirtualne, a to oznacza, iż o ile 
klasyczny  wczesnodwudziestowieczny  kolaż  gra  pojęciami 
tego,  co  realne,  i  tego,  co  wirtualne,  zestawiając  ze  sobą 
sprzeczne  przedmioty  i  ich  reprezentacje,  o  tyle  w  mediach 
cyfrowych to przeciwstawienie rozmazuje się i znika”.

Georg P. Landow w swoim odczycie zatytułowanym  Hypertext as 
Collage 

Writing,

wygłoszonym  podczas  Międzynarodowego  Kongresu  „Semiotics 
of 

the 

Media”

w Kassel w marcu 1995 r., mówi:

Tekst  jako  sieć  daje  się  raczej  opisać  za  pomocą  wiązek 
metafor niż za pomocą określeń pisma bądź formy mowy. 
Tekst  komunikuje,  oferując  możliwości  połączeń  i 
rozgałęzień.  Misją  jego  medium  jest  nieskończona 
procedura  utekstowiania.  Tekst  staje  się  siecią  złożoną  z 
danych,  którymi  można  dowolnie  manipulować.  Jako 
sekwencja  poleceń,  które  powodują  inne  polecenia, 
znajduje  on  w  komputerze  stosowną  technologię  –  tak 
przynajmniej  sądzi  wielu  amerykańskich  teoretyków 
tekstu. Przestrzeń pisania już od dawna nie jest pamięcią 
lub  stroną  papieru,  ale  ekranem  świetlnym,  na  którym 
można 

manipulować 

wszystkimi 

danymi, 

nie 

pozostawiając  śladów.  Każdy  obraz  tekstu,  każdy  stan 
tekstu  jest  równie  pierwotny.  Hierarchizacje  pisma  lub 
mediów tracą w hipertekście swój autorytet, i okazuje się 
– co zresztą wiedziano już w czasach przednowoczesnych 
–  że  to,  co  napisane,  zawsze  nawiązuje  do  tego,  co  już 
zostało napisane.

W. Benjamin, Dzieło sztuki…, s. 227

„Obraz malarza jest pełny, kamerzysty jest rozbity na

części, wiążące się ze sobą według nowego prawa. Przeto 

przedstawienie

rzeczywistości w filmie ma dla dzisiejszego człowieka nieporównanie

większą wagę, ponieważ właśnie dzięki temu dogłębnemu 

przeniknięciu aparaturą oddaje pozatechniczny aspekt rzeczywistości, 

czego od dzieła

sztuki odbiorca ma prawo wymagać” 

„W  warunkach  komputerowych  wykonalna 
staje  się  maszynowa  afirmacja  tego,  co  nie 
istnieje: 

zwycięski 

pochód 

symulacji”. 

Symulacja  otwiera  przestrzenie  wirtualne, 
maszyna 

wydaje 

się 

przestrzenią 

wszechobejmującej  możliwości.  Podobnie  jak 
idea „możliwych światów”

Friedrich A. Kittler 

(ur.1943) w Rochlitz, Saxony. Badacz naukowy i teoretyk 

mediów. 

„to, co nazywamy realnością, 

miało zawsze tylko niewielki 

udział w tym, co realne. Zmianie 

uległa jedynie miara tego, co 

rzeczywiste”

Norbert Bolz 

(ur.1953) w Niemczech, filozof i teoretyk medialny. 

Jeżeli rozumieć mimesis jako 

reprezentację 

i przedstawienie świata, to nasuwa się 

pytanie, 

czy temu, co ma być przedstawione, 

przysługuje egzystencja niezależna od 

przedstawienia

Jeżeli  zamiast  rzeczywistości  istnieją  tylko 
światy  konstruowane  –  u  Goodmana  „fact 
from fiction” – oznacza to nie tylko zmianę 
pojęcia  mimesis,  ale  również  pojęcia 
„fikcji”.  Modalności  wytwarzania  świata 
nie  są  odkrywane  wcześniej  w  świecie 
rzeczywistym,  ale  zostają  wbudowane  w 
świat konstruowany.

Henry Nelson Goodman 

(ur.1906 w Somerville, Massachusetts zm. 1998 w Needham, 

Massachusetts) Amerykański filozof

„Zależność naszej wiedzy o 
świecie od opisu nasuwa 
wniosek, że jest ona zapewne 
ukonstytuowana symbolicznie. 
Przedstawienia językowe zyskują 
ważność jedynie w obrębie ram 
referencyjnych”

„Nie trzeba długo szukać (post)-modernistycznego 

pojęcia przeciwstawnego do «trwałej litery». 

Natychmiast przychodzi na myśl jasne określenie: 

«migotające pudło». Trwałe versus migotliwe; to, co 

czarno na białym prezentuje się jako trwałe versus 

ulotne piksele na matowym szkle ekranu; sens 

objawiający się w (świętej) księdze versus wiele 

rozproszonych sensów i zjawisk zmysłowych, branych 

pod uwagę i mobilizowanych”

Jochen Hörisch 

(ur.1951) w Bad Oldesloe, Niemiecki literaturoznawca 

oraz teoretyk mediów.

„nawet przy najdoskonalszej 

reprodukcji nie ma mowy 

o jedynym, niepowtarzalnym

związku dzieła sztuki z 

miejscem 

i czasem jego istnienia”

W. Benjamin, Dzieło sztuki…, s. 223-224

„Wraz z postępującą powszechnością prasy, […] czytelnicy – 

początkowo

sporadycznie, a potem coraz liczniej – jęli przechodzić do grona 

piszących.

[…] Tym samym istnieją wszelkie dane po temu, by zatarły się różnice

pomiędzy autorem a publicznością; dotychczasowe rozgraniczenie 

nabiera

charakteru okazjonalnego. Czytelnik gotów jest w każdej chwili zostać

piszącym […]. Zyskuje on dostęp do wielu autorów”

Łączy się ono etymologicznie ze słowem „autorytet”. A w społeczeństwach

oralnych autorytet łączy się nieuchronnie z osobą, a więc z ciałem oraz

ze statusem. Wraz z wynalezieniem pisma, wzmocnionym przez wynalazek 

druku, autorytet

utożsamiano z autografią. Autor zyskuje autorytet w ten sposób, 

że przypisuje mu się jego własne, własnoręcznie napisane teksty. Wystarczy

przypomnieć o obowiązkowym wymienieniu nazwiska autora na okładce

książki. Nazwisko i autorytet uwalniają się od ciała autora i wiążą z tekstem.

„Podczas gdy ciała jako nosiciele wiedzy wycofują się, na pierwszy

plan wysuwa się zapis nazwiska. «Autor» jest produktem świata druku, 

jest

wyzbytym cielesnej powłoki nazwiskiem”

Słowo „autor”

„Być może nadszedł już czas, by

badać wypowiedzi nie tylko ze względu na ich wartość 

ekspresywną lub

przekształcenia formalne, lecz ze względu na modalności 

ich istnienia: rodzaje obiegu, wartościowania, atrybucji, 

przyswajania dyskursu różnią

się w zależności od kultur i zmieniają się w ich obrębie. 

Sposób, w jaki

odnoszą się do relacji społecznych, jest o wiele bardziej 

widoczny w grze

funkcji autora i jej przekształceniach niż w zawartych w 

nich tematach

i pojęciach”

Paul Michel Foucault

 (ur. 1926) w Poitiers we Francji, zm. 1984 w Paryżu) – francuski filozof, historyk 

i socjolog

KONIEC