PODMIOTY PRAWA
MIĘDZYNARODOWEGO
PODMIOTY PRAWA
MIĘDZYNARODOWEGO
Pojęcie podmiotowości nie zostało zdefiniowane w
aktach prawa międzynarodowego, a jedynie w
doktrynie
Problematyka przeszła na przestrzeni ostatniego
wieku znaczącą ewolucję , odchodząc od
tradycyjnych założeń
•
prawo międzynarodowe - zespół norm
regulujących stosunki między państwami,
Państwa wyłączne podmioty prawa
międzynarodowego
POJĘCIE PODMIOTOWOŚCI W
PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM
•
prawo międzynarodowe- reguluje stosunki
miedzy państwami , ale również między innymi
uczestnikami stosunków międzynarodowych
A zatem
uznano, iż poza państwami dopuszczalne są
także inne kategorie podmiotów
PODMIOTOWOŚĆ MIĘDZYNARODOWA
=
ZDOLNOŚĆ
PRAWNA
+
ZDOLNOŚĆ DO DZIAŁAŃ PRAWNYCH
( NA ARENIE MIĘDZYNARODOWEJ)
jednak
Podmioty o charakterze pierwotnym, pełnym i
suwerennym:
•
PAŃSTWA
Podmioty o charakterze wtórnym, niepełnym,
niesuwerennym :
•
ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE,
•
STOLICA APOSTOLSKA,
•
OSOBY FIZYCZNE I PRAWNE,
•
NARODY WALCZACE O NIEPODLEGŁOSĆ
Dwie kategorie podmiotów
prawa międzynarodowego:
Z punktu widzenia prawa międzynarodowego państwo można
określić jako suwerenną organizację terytorialną
Trzy elementy niezbędne do powstania i istnienia państwa:
ludność, terytorium i władza najwyższa
Ważny elementu warunkujący istnienie państwa -
wymóg
posiadania efektywnego rządu
.
Konwencja z 1933 r. (Montevideo) o prawach i obowiązkach
państwa dodaje do tego – czwartym elementem jest zdolność
do utrzymywania stosunków z innymi państwami
Suwerenność państwowa oznacza niezależność władzy
państwowej od jakiejkolwiek innej władzy. Nosicielem
suwerenności jest naród.
PAŃSTWO
Pojęcie
•
Prawo do istnienia
•
Prawo do niezawisłości
•
Prawo do równości
•
Prawo do obrotu
•
Prawo do czci
Nabyte:
•
wynikają z umów międzynarodowych
Państwa w prawie międzynarodowym publicznym kierują się
Zasadą Dobrej Wiary
Prawo Międzynarodowe, a powstanie państwa:
Prawo narodów do samostanowienia – prawo narodów do
tworzenia własnej organizacji państwowej
Prawo międzynarodowe nie ma bezpośredniego wpływu na
powstanie lub upadek państw, jest tylko świadkiem jego narodzin
bez wpływu na przyczyny i skutki
Z suwerennością wiążą się „Prawa zasadnicze
państw” - zasadnicze i nabyte.
Zasadnicze:
o
Oderwanie, czy wyodrębnienie z istniejących podmiotów, ich połączenie lub
powstają na terytorium res nullius :
Powstanie
z woli narodu
(wzrastająca świadomość przynależności
narodowej).
Dekolonizacja
– proces wyzwalania się kolonii zapoczątkowany oderwaniem
się USA od Anglii a osiągnął swój szczyt w latach 60. i 70. XX w.
System mandatowy
– procedura prowadząca do usamodzielnienia się
niektórych obszarów zależnych – Pakt Ligi Narodów art. 22 Irak, Palestyna,
Transjordania (mandaty brytyjskie), Syria i Liban (mandaty francuskie)
System powierniczy
– ustanowiony w Karcie NZ; celem doprowadzenia
obszarów powierniczych do samodzielnego bytu państwowego
Pośrednio jednak determinuje powstawanie
państw zakazem kolonializmu i zakazem
wojny
Sposoby powstania nowych państw
:
PAŃSTWA JEDNOLITE
:
•
Występuje na zewnątrz jako jeden podmiot
•
Centralizowana władza, nie ma podziału
suwerenności
•
Jednostki administracyjne nie mają zdolności
prawnej i zdolności do czynności prawnych w
stosunkach międzynarodowych
•
Stosunki zagraniczne należą do kompetencji
władz centralnych
Rodzaje państw ze względu na
ich strukturę :
•
Istotą państwa złożonego jest podział suwerenności między
całość i części składowe
•
Państwa związkowe
– całość jest podmiotem Prawa
Międzynarodowego, a części składowe mogą mieć jedynie
ograniczoną zdolność do utrzymywania stosunków
międzynarodowych (
federacje
). Federacja występuje jako
jeden podmiot w stosunkach międzynarodowych
•
Związki państw
– podmiotami Prawa Międzynarodowego
są części składowe, a całość albo w ogóle nie ma, albo ma
ograniczoną zdolność do czynności (
konfederacje
).
Konfederacja współcześnie nie występuje, jej historycznymi
przykładami są konfederacja USA 1776-1787, konfederacja
szwajcarska 1648-1848 i Związek Niemiecki 1815-1866
wszystkie przekształciły się z czasem w federacje.
PAŃSTWA ZŁOŻONE:
•
związkowe państwo wielonarodowe składające się z 15 republik
•
zdolność do działań w stosunkach międzynarodowych (podmiotowość)
republik związkowych
•
konstytucja w 1977 r. republiki związkowe poza sprawami
należącymi do kompetencji ZSRR miały samodzielnie sprawować
władzę państwową
na swoim terytorium
WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW
•
utworzona w grudniu 1991 r. po rozpadzie ZSRR (częściowy
sukcesor ZSRR). Skład: Rosja, Białoruś, Ukraina, Armenia,
Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenia,
Uzbekistan i Gruzja
•
założenia – członkami są państwa niepodległe, suwerenne,
prowadzące własną politykę
SZCZEGÓLNA FORMA FEDERACJI -
ZWIĄZEK RADZIECKI:
1. PAŃSTWA ZALEŻNE (państwo, którego zdolność
do utrzymywania stosunków międzynarodowych
i prowadzenia polityki zagranicznej jest
ograniczona):
PROTEKTORATY:
◦
międzynarodowe (państwa) – umowa między 2
suwerennymi państwami, w której jedno państwo (zwane
protegowanym) zrzeka się w całości lub części swej
zdolności do działania w płaszczyźnie zewnętrznej i
przekazuje je państwu protektorowi przykładem Bhutan
(Indie)
◦
kolonialne (terytoria i obszary nie mające takiego statusu)
PAŃSTWA WASALNE:
państwo lenne i państwo
suwerenne- zobowiązania charakterystyczne dla
stosunków feudalnych
Rodzaje państw ze względu na ograniczenie
zdolności do czynnosci prawnych w
stosunkach międzynarodowych
2. MINIPAŃSTWA
– Liechtenstein, Monako i San Marino można uznać za protektoraty
międzynarodowe ze względu na maleńkie terytorium i niewielką liczbę
mieszkańców. Liechtenstein jest reprezentowany przez Szwajcarię, Monako
– Francja, Republika San Marino – Włochy.
Ograniczona podmiotowość minipaństw nie jest kwestionowana
uczestniczą one w licznych konferencjach międzynarodowych i podpisują
umowy międzynarodowe, w latach 1990-1993 przystąpiły do ONZ.
3. PAŃSTWA NEUTRALNE
•
Mają pewne ograniczenia zdolności do czynności prawnych na płaszczyźnie
międzynarodowej
•
W zamian za uzyskaną gwarancję niepodległości i integralności
terytorialnej zobowiązanie nie używania siły zbrojnej przeciwko innemu
państwu; wyjątek stanowi samoobrona
•
Wyłączenie z możliwości przystąpienia do sojuszy i organizacji wojskowych
•
•
W postaci daniny- do niedawna Andora ( symboliczna
danina dla Francji w wysokości 960 franków i Hiszpanii
460 peset); po 1993 konstytucja wprowadziła zmiany w
systemie feudalnym
•
Status trwałej neutralności musi być zaakceptowany przez
inne państwa; nie wystarczy 1-stronna decyzja (np. Islandii z
roku 1918 czy Laosu z roku 1962)
•
Austria od 1955 roku, Szwajcaria od 1648 r. (przystąpiła do
ONZ dopiero w 2002 r.)
4. PAŃSTWA SPECYFICZNE
• w ył ącz eni e od u czestn i czen i a w syst emi e bez pi ecze ństw a zbi o row ego
PAŃSTAWA
ARCHIPELAGOWE
PAŃSTWA O NIEKORZYSTNYM
POŁOŻENIU GEOGRAFICZNYM
PAŃSTWA
ŚRÓDLĄDOWE
„prawo narodów”-( ius gentium ) prawo międzynarodowe-
reguluje stosunki między PAŃSTWAMI( narodami
zorganizowanymi w formie państwa) a nie między narodami
Art.1 Karty Narodów Zjednoczonych:
„Cele Organizacji Narodów Zjednoczonych są następujące: (…)
2. Rozwijać przyjazne stosunki między narodami, oparte
na poszanowaniu zasady równouprawnienia i
samostanowienia narodów, i stosować inne odpowiednie
środki dla wzmocnienia powszechnego pokoju. (…)”
Sposoby realizacji prawa do samostanowienia :
•
Utworzenie własnej państwowości
•
Przyłączenie do istniejącego już podmiotu
NARÓD
•
W drodze pokojowej,
•
W drodze walki narodowowyzwoleńczej
Status narodu walczącego o niepodległość (?)
Podmiot w prawie międzynarodowym
ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE
to zrzeszenia bądź państw, bądź innych osób prawnych
lub osób fizycznych z różnych krajów, powołanych do
życia w celu realizacji zadań określonych w statucie
Sposoby wyboru statusu zewnętrznego i wewnętrznego narodu:
Podmiotowość organizacji międzynarodowej ma
charakter pochodny – korzysta z podmiotowości w
zakresie ustalonym przez państwa tworzące organizację
•
Powoływana i odwoływana w zależności od woli
zainteresowanych państw
•
Zakres jej praw i obowiązków zależny od woli państw
Nie każda organizacja międzynarodowa może być
podmiotem w prawie międzynarodowym, muszą zostać
spełnione następujące przesłanki:
Samodzielność od państw członkowskich-
autonomiczność działania organizacji
zdolność do zaciągania zobowiązań międzynarodowych
za kryterium podmiotowości uznaje się zdolność do czynności
prawnych na płaszczyźnie międzynarodowej-organizacje
międzynarodowe posiadają kompetencje w tym zakresie
Szczególny podmiot prawa międzynarodowego publicznego
Stolica Apostolska to papież wraz z podległym mu zespołem
urzędów kurialnych
Traktat laterański z 1929r.:
Państwo- Miasto Watykan, jednostka geopolityczna
Stolica Apostolska odzyskała oparcie terytorialne
Dwoistość podmiotowości :
W stosunkach międzynarodowych występuje zarówno
Stolica Apostolska jak i państwo Watykan.
NIGDY
nie zdarzyło się , aby Stolica Apostolska i państwo Watykan
wystąpiły na arenie międzynarodowej równolegle.
DLATEGO:
Stolica Apostolska to JEDEN podmiot prawa
międzynarodowego, który może występować alternatywnie jako
Państwo- Miasto Watykan
STOLICA APOSTOLSKA
Podmiotowość osób fizycznych w prawie
międzynarodowym jest kwestia sporną,
Przeważa pogląd odmawiający osobom fizycznym
podmiotowości
Uzasadnieniem dla uznania podmiotowości osób
fizycznych w płaszczyźnie międzynarodowej jest istnienie
norm międzynarodowych adresowanych bezpośrednio do
osób fizycznych, przyznając im określone prawa, a także
nakładających na nie obowiązkach i odpowiedzialność
brak własnego działania w celu uzyskania praw (państwo
jest stroną umów)
Prawo petycji-
współczesna forma występowania przez
jednostkę w stosunkach międzynarodowych
OSOBY FIZYCZNE
Pojęcie i formy uznania:
UZNANIE MIĘDZYNARODOWE
to akt prawny, w którym
podmiot Prawa Międzynarodowego stwierdza istnienie pewnych
faktów oraz przyznaje im określone skutki prawne.
Przedmiotem uznania może być państwo, rząd, powstańcy,
strona wojująca, naród.
Uznanie może być udzielane indywidualnie przez poszczególne
pomioty Prawa Międzynarodowego lub kolektywnie przez grupę
państw lub organizację międzynarodową (w tym przypadku
uznaniem podmiotowości państwa jest przyjęcie go w poczet
członków).
UZNANIE WYRAŹNE
- notyfikowanie w sposób jednoznaczny i
nie budzący wątpliwości
UZNANIE DOROZUMIANE
(wynika ono z faktów
konkludentnych uznanie państwa lub rządu wynika z
nawiązania stosunków dyplomatycznych lub podpisania umowy
bilateralnej z państwem lub rządem uznanym)
UZNANIE MIĘDZYNARODOWE
Obowiązek uznania
– uznanie jest faktem pozostającym w
sferze swobodnej decyzji, obowiązek nieuznawania w przypadku
gdy mamy do czynienia z nieuznawaniem fundamentalnych
zasad Prawa Międzynarodowego (np. nielegalna okupacja
jakiegoś terytorium)
Efektywność
- podstawowym kryterium uznania państwa –
oznacza stabilność i skuteczność władzy najwyższej
nowopowstałego państwa i jej zdolność do utrzymywania
stosunków międzynarodowych
Inne
kryteria
można podzielić na
polityczne i prawne
(subiektywne i obiektywne), przy czym pierwsze odnoszą się do
opinii, drugie zaś do faktów
Przedwczesne uznanie
– uznanie udzielone, mimo iż istnieją
poważne wątpliwości co do stabilności i trwałości nowej
organizacji terytorialnej, stanowi naruszenie Prawa
Międzynarodowego
Nowymi kryteriami - przestrzeganie prawa do samostanowienia
i praw człowieka
UZNANIE de facto i de iure –
uznanie de facto traktowane jest
jako niepełne i ograniczone, uznanie de iure jest bezwarunkowe i
nieodwracalne
Teoria deklaratoryjna
– skutki prawne maja miejsce z
chwilą, gdy sytuacja faktyczna spełnia stawiane przez
prawo międzynarodowe warunki
Znaczenie uznania międzynarodowego
:
Polityczne
•
zapewnienie międzynarodowego pokoju i współpracy
•
utworzenie trwałej i normalnej podstawy prawnej
stosunków miedzy państwami
Prawne skutki uznania
•
zarejestrowanie i akceptowanie nowego państwa
•
nawiązanie stosunków dyplomatycznych
•
stwierdzenie kompetencji jego organów i
przedstwicieli
Konsekwencje uznania państwa:
-
Teoria konstytutywna
– skutki prawne powstają dopiero z momentu uznania stanu faktycznego
•
możliwość występowania przed sądami wewnętrznymi,
korzystania z immunitetu sądowego
•
stwierdzenie obowiązywania aktów wewnętrznych
uznawanego prawa
Uznanie rządu
:
Gdy rząd dochodzi do władzy w drodze puczu, zamachu
stanu, czy rewolucji
kryteria uznania rządu
kryteria prawne
(obiektywne)- efektywność grupy pretendującej do władzy i
kryteria polityczne (subiektywne) np. doktryna Estrady
• przyznanie im stosownych przywilejów i
immunitetów
Powstało w okresie pierwszej wojny światowej
Podstawą uznania
– prowadzenie działalności
mającej na celu odzyskanie niepodległości (walka z
okupantem, posiadanie własnych sił zbrojnych lub
kierowanie ruchem oporu na okupowanym terenie)
•
Jeśli okupacja się kończy, a rząd emigracyjny nie
odzyskał rzeczywistej władzy nad okupowanym
terytorium, traci on swą kompetencję i nie może być
dłużej uważany za rząd tego państwa
Uznanie rządów na emigracji
:
Dwa zespoły kryteriów: obiektywne i subiektywne.
Obiektywne:
•
Własny rząd i organizacja wojskowa powstańców
•
Kontrola rządu nad częścią terytorium będącego w
stanie wojny domowej
•
Powstanie ma przybrać formę działań wojennych
Subiektywne:
•
Prawdopodobieństwo sukcesu powstańców
•
Istnienie bezpośredniego własnego interesu
Uznanie za stronę wojującą i za
powstańców:
Grupa powstańcza nie jest upoważniona do
uzyskania statusu strony wojującej, jeżeli: walczy
dopiero o stworzenie warunków do powołania
własnych organów rządowych, nie ma pod swą
rzeczywistą władzą części terytorium, siły jej nie
działają pod jednolitym dowództwem bądź nie
przestrzegają obowiązujących sposobów
prowadzenia wojny
Konsekwencje prawne: powstańcy nie są przez
uznające państwo traktowani jako przestępcy czy
piraci; państwa trzecie nie mają obowiązku do
zachowania neutralności w stosunku do państwa
wojującego
Poprzez nabycie uznania powstańcy uzyskują prawa i obowiązki
państwa prowadzącego wojnę
Miało miejsce w stosunku do Czechów i Polaków
walczących w I wojnie światowej po stronie
Ententy
Obecnie instytucja ta nie jest stosowana
Uznanie za naród:
Dwie koncepcje odpowiedzialności:
•
konserwatywna
- odpowiedzialność państwa za
szkody poniesione na jego terytorium przez
cudzoziemca ( klasyczne podejście); forma-
obowiązek naprawienia szkody
•
postępowa
- odpowiedzialność za naruszenie
zakazu uciekania się do wojny , za zbrodnie
międzynarodowe ( współczesne podejście );
forma- sankcje
Zagadnienie kodyfikacji zasad odpowiedzialności
państw
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
MIĘDZYNARODOWA PAŃSTWA
Źródła odpowiedzialności
międzynarodowej
=
„ naruszenie normy
prawa międzynarodowego”
„ przestępstwo międzynarodowe”
=
„ delikt międzynarodowy”
Naruszenie normy prawa
międzynarodowego może wynikać z :
•
działania
bądź
•
zaniechania
Naruszenia:
•
przynoszące szkodę jakiemuś jednemu państwu
•
wyrządzające szkodę całej społeczności
międzynarodowej
Zbrodnie międzynarodowe:
•
bezprawne działania, powodujące naruszenie
zobowiązania międzynarodowego istotnego dla
ochrony całej społeczności międzynarodowej , np.
naruszenia zobowiązań istotnych dla utrzymania
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, dla
realizacji prawa narodów do samostanowienia, dla
ochrony praw człowieka, zbrodnie ludobójstwa i
apartheidu
Delikty międzynarodowe:
•
naruszenia prawa międzynarodowego nie będące
zbrodniami
Koncepcja odpowiedzialności obiektywnej
( odpowiedzialność ponosi państwo, któremu
można przypisać naruszenie normy, bez potrzeby
ustalania, czy jakiś organ ponosi winę za to
naruszenie, czy nie)
Rodzaje odpowiedzialności państwa:
•
bezpośrednia (pierwotna)-
odpowiedzialność
państwa za własne działania , swoich organów-
odszkodowania
•
pośrednia ( pochodna) –
odpowiedzialność za
akty poszczególnych osób prywatnych-
satysfakcja, ukaranie winnych, naprawienie szkód
Odpowiedzialność za działania :
organów wykonawczych TAK
Władzy ustawodawczej TAK
Organów sądowych TAK
Osób prywatnych TAK
Formy odpowiedzialności
:
•
RESTYTUCJA – przywrócenie poprzedniego stanu rzeczy
•
ODSZKODOWANIE
–
bądź zapłacenie pewnej sumy, bądź danie ekwiwalentu w
celu wyrównanie szkód materialnych
•
STYSFAKCJA - forma wynagrodzenia niematerialnych szkód
•
SANKCJE
- stosowane wobec państw dopuszczających się
aktów agresji
DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ